Prabuddha Jivan 2015 08 Jain Dharm ane Anya Dhrmni Aavashyak Kriyao Visheshank

SR No.: 526085
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2015
Total Pages: 172
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 3 MB

Page 62

પૃષ્ઠ ૬૨ પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક ૯ ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૫ |
આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞની આગવી દષ્ટિમાં સામાયિકની મહત્તા
nડૉ. રશ્મિભાઈ ઝવેરી
જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક ૬ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 5 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓવિશેષ
[ ડૉ. રશ્મિભાઈ ઝવેરી (C.A.) જૈનોલોજીમાં એમ. એ. કર્યું અને ‘પ્રેક્ષાધ્યાન' ઉપર Ph.D. ની ડિગ્રી મેળવી. મહાન જૈન ચિંતક આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞજીના ચુસ્ત અનુયાયી છે. જૈન ધર્મના આગમોના અને ગ્રંથોના અભ્યાસી છે. મહારાષ્ટ્ર સરકારે તેમને ગિરનાર એવૉર્ડથી નવાજ્યા છે. ‘ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર'ની અખંડ સાધના-જાપ તેમનાં ચાલુ જ રહે છે. ]
જૈનાગમ “આવશ્યક સૂત્રમાં છ આવશ્યક ક્રિયાઓ બતાવવામાં યોગની પ્રવૃત્તિથી જીવ કર્મ બાંધે છે, પણ જીવ પાસે એક મહત્ત્વનો છે કે આવી છે, જે “પડાવશ્યક' કહેવાય છે. આમાં પ્રથમ સ્થાન છે- વિકલ્પ છે. (Option) છે. એ પોતાના પુરુષાર્થથી નક્કી કરી શકે છે કે છે “સામાયિક આવશ્યક'નું. એ પડાવશ્યકનું પ્રવેશદ્વાર છે. આવશ્યક કે અનિવાર્ય પ્રવૃત્તિમાંથી અશુભ પ્રવૃત્તિ-અશુભ યોગનો-ત્યાગ છે ૬ સૂત્રના નિર્યુક્તિકાર આચાર્ય ભદ્રબાહુએ જેટલો વિસ્તાર સામાયિક કરી શકે છે. આ આત્માનો પુરુષાર્થ છે. આમ કરવાથી ‘પાપ' કર્મનો ૬ છે આવશ્યકનો કર્યો છે એટલો અન્ય આવશ્યકોનો નથી કર્યો. આચાર્ય બંધ અટકી જશે. આ અશુભ યોગના ત્યાગને-જીવના આ પુરુષાર્થને છે હૈ જિનભદ્રગણિ ક્ષમાક્ષમણે તો સમગ્ર વિશેષાવશ્યકભાષ્ય'માં જ-સંવર કહેવામાં આવે છે, અને સામાયિક એ આ સંવરની ઉત્કૃષ્ટ હૈં હું સામાયિક આવશ્યક અને એની નિયુક્તિ પર જ આ વિશિષ્ટ કૃતિ પ્રક્રિયા છે. આમ કરવાથી જીવ ચાર ઘાતિ કર્મ–જે આત્માના ગુણોનો ? કે લખી છે. એને “સામાયિક ભાષ્ય' પણ કહેવામાં આવે છે. એમના ઘાત કરે છે, એના બંધનમાંથી બચી જશે. આ ઘાતિ કર્મ જ જીવને ૐ મતે ચતુર્વિશતિ આદિ શેષ પાંચ આવશ્યક એક અપેક્ષાથી સંસારમાં રખડાવે છે. એમાં મુખ્ય છે દર્શન મોહનીય કર્મ જે આત્માને 8 છે. સામાયિકના જ ભેદ છે. કેમકે સામાયિક જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ એના સાચા સ્વરૂપનું ભાન નથી થવા દેતો. આત્માને મૂઢતા-મુર્દામાં છે રે છે. જે ગુણોનો ચતુર્વિશતિમાં સમાવેશ થયો છે. એ તો ૧૪ પૂર્વોનો રાખે છે. માટે જ ભગવાને સમ્યકુદૃષ્ટિ અને સમ્યકજ્ઞાનને સામાયિકનું
સાર છે. સામાયિકની વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે છે-“સમ' અર્થાત્ પ્રવેશદ્વાર કહ્યું છે. આને બોધિરત્ન પણ કહેવાય છે જેનો સરળ અર્થ ક ૐ એકત્વરૂપ આત્માને “આય” અર્થાત્ લાભ-સમાય છે. સમાયનો- છે પ્રત્યેક તત્ત્વ જેવું છે, તેને તેના સાચા સ્વરૂપમાં જાણવું. ૬ સમતાનો-ભાવ જ સામાયિક છે. ભગવાન મહાવીર અનુસાર એ સામાયિક આવશ્યકનો ક્રમ પણ વૈજ્ઞાનિક છે. પ્રારંભમાં શ્રી ૬
‘આર્યધર્મ' છે તથા ગીતા અનુસાર સમત્વને જ યોગ કહેવામાં નમસ્કાર મહામંત્ર દ્વારા પંચ પરમેષ્ઠીને નમસ્કાર કરવામાં આવે હૈ { આવે છે. આચાર્ય હરિભદ્ર યોગશાસ્ત્રમાં કહે છે કે સામ્યયોગ વગર છે. આ મહામંત્ર નમ્રતા અને વિનયનું પ્રતીક છે. સર્વ પાપોનો નાશ છે 5 ધ્યાન-સાધનાના ક્ષેત્રમાં ચરણન્યાસ જ ન થઈ શકે. જિનદાસગણિ કરનાર આ મંત્ર પ્રથમ મંગલ છે. ૐ કહે છે કે જેમ આકાશ બધાં દ્રવ્યનો આધાર છે, તેમજ સામાયિક ત્યારબાદ સામાયિકના પાઠનું ઉચ્ચારણ કરવામાં આવે છે. એમાં 3 $ બધા ગુણોની આધારભૂમિ છે.
શરૂઆત જ છે કે, “હે ભગવાન હું સામાયિક કરું છું અને એક કે 8 જૈન તત્ત્વજ્ઞાન (Metaphysics)માં ત્રણ જાતના યોગ મુહૂર્ત-૪૮ મિનિટ સુધી-સર્વ સાવદ્ય કાર્યોનો-પાપકારી ? ૩ બતાવવામાં આવ્યા છે-મન, વચન અને કાયા. બીજી રીતે એના પ્રવૃત્તિઓનો-અશુભ યોગનો-ત્યાગ કરું છું. શ્રાવક માટે આ ત્યાગ 3 ક બે જ ભેદ છે-શુભયોગ અને અશુભયોગ. એના અવાંતર ભેદ મન, વચન અને કાયા એમ ત્રણ કરણ અને બે યોગ (કરું નહીં- ક રે ૧૫ થાય-૪ મનના, ૪ વચનના અને ૭ કાયાના. જ્યાં સુધી જીવ કરાવું નહીં)થી કરવામાં આવે છે જ્યારે સાધુ માટે તો આજીવન કે હું ૧૪મે ગુણસ્થાને ન પહોંચે ત્યાંસુધી આ ત્રણેય યોગની સૂક્ષ્મ અથવા ત્રણ કરણ, ત્રણ યોગથી ત્યાગ કરવામાં આવે છે. આમ શ્રાવક હું
ચૂળ ક્રિયાઓ નિરંતર ચાલુ જ રહે છે. આ ક્રિયા-જેને પારિભાષિક માટે સામાયિક એ એક જાતનું ચોક્કસ સમય માટેનું સાધુપણું છે. હું • ભાષામાં “યોગ’ કહેવાય છે, એ કર્મબંધનું મુખ્ય કારણ છે. પછી સાધક કહે છે કે, ‘તસ્મ ભંતે પડિક્કમામિ, નિંદામિ, ગરિહામિ, છે
હવે પ્રશ્ન એ થશે કે જો આ યોગની પ્રવૃત્તિ પર જીવનો કોઈ અપ્રાણ, વોસિરામિ.’ આનો અર્થ એ છે કે હે ભગવાન! અત્યાર 3 અંકુશ (Control) નથી તો એને કર્મબંધ તો નિરંતર થતો જ રહેશે. સુધી પાપકારી પ્રવૃત્તિમાં રત મારા આત્માને એમાંથી પાછો વાળું ;
તો શું જીવ સાવ પરતંત્ર છે? એ કર્મ બાંધતો જ રહેશે ને ભોગવતો છું, એની (પાપકારી આત્માની) હું નિંદા કરું છું, ઝર્યા કરું છું અને હું ← જ રહેશે? આ પ્રશ્નનો ભગવાન બહુ માર્મિક ઉત્તર આપે છે કે “ના, એને (પાપકારી આત્માને) વોસિરાવી દઉં છું-ત્યાગ કરું છું. હું 3 જીવ સાવ પરતંત્ર નથી. મારો ધર્મ પુરુષાર્થનો ધર્મ છે.' નિરંતર સામાયિકનું વ્રત અંગીકાર કરવાથી અવ્રત આશ્રવનું સંવરણ ૩ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 5 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 5 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક જૈન
t" જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક ક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક છ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક