Prabuddha Jivan 2013 08 Gandharwad Visheshank

SR No.: 526059
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 84
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 3 MB

Page 9

ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગણધરવાદ વિશેષાંક
*************************************** દાર્શનિક ગ્રંથોમાં દર્શનના વિવિધ વિષયોની ચર્ચા જે શૈલીએ તથા એમની હિંસા-વિવેકની ચર્ચા પણ છે. આગમના અંતિમ
*
ક૨વામાં આવતી હતી તે જ શૈલીનો આશ્રય પ્રસ્તુત નવ ‘ગણધરવાદ’ની રચનામાં લીધો છે. એ શૈલીની વિશેષતા એ છે એ ઝૂકે ગ્રંથકર્તા સ્વયં પોતાના મંતવ્યને રજૂ તો કરે છે, પણ સાથે * જ પ્રતિસ્પર્ધીના મનમાં તેથી વિરુદ્ધ જે પ્રકારની દડીમાં ઊઠવાનો
અધ્યયન ‘ઉપધાન ત’માં ભગવાન મહાવીરની દીક્ષા, સાધના, પરિષદ આદિનું વર્ણન છે.
શ્રી સૂચગડાંગ સૂત્ર
*
* *
સંભવ હોય તેનો પણ પોતે જ પ્રતિવાદીની વતી ઉલ્લેખ કરીને રદિયો આપતા જાય છે. સંવાદશૈલીનો આશ્રય લેવામાં આવે છે ત્યાં બન્ને વ્યક્તિઓ પોતપોતાનું મંતવ્ય સ્વયં રજૂ કરે છે. પણ આ શૈલીમાં એક જ વ્યક્તિ વક્તા હોય છે અને તે જ પોતાની * અને વિરોધીની વાતને સ્વયં કહે છે. પ્રસ્તુતમાં આચાર્ય જિનભદ્ર ભગવાન મહાવીરને મુખ્ય વક્તા બતાવ્યા છે એટલે તેઓ જ ગણધરોનાં મનમાં જે જે દલીલ ઊઠી શકે તેનો ઉલ્લેખ કરે છે
*
સૂયગડાંગ સૂત્રનો પ્રથમ શ્રુતસ્કંધના પ્રથમ તથા બારમા અધ્યયનમાં અને દ્વિતીય શ્રુતસ્કંધના છઠ્ઠા અધ્યયનમાં નીચેના વાદોની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. પંચમહાભૂતવાદ, એકાત્મવાદ, તવતચ્છરીવાદ, સાંખ્યનો અકારવાદ, આભષવાદ બૌદ્રોનો શૂન્યવાદ, જ્ઞાનવાદ, જગતકર્તૃત્વવાદ, વિનયવાદ, અવતારવાદ, આદિ. પછી જૈનદર્શનના આત્મપ્રવાહની પ્રશંસા અને સિદ્ધવાદ તથા લોક સ્વરૂપની ચર્ચા પણ આમાં છે. પ્રસ્તુત આગમની ચૂર્ણિ તથા વૃત્તિમાં આ અધ્યયન પર વિસ્તૃત વિવરણ ક૨વામાં આવ્યું છે. જેમાં ૠગ્વેદ, છાન્દોગ્ય ઉપનિષદ, ‘બ્રહ્મબિંદુ’* ઉપનિષદ, કંઠોપનિષદ, આદિ વેદો અને ઉપનિષદોના અવતો પણ આપવામાં આવ્યા છે. બધાં જ વાદોના પૂર્વપક્ષ અને ઉત્તરપક્ષનું સુંદર નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. આજ સૂત્રમાં
*
* *
*
અને તેનો રદિયો આપતા જાય છે. અગિયારે ગણધરો સાથેના વાદમાં આ શૈલી જ અપનાવવામાં આવી છે. * આખા વાદની ભૂમિકા ભગવાન મહાવીર સર્વજ્ઞ હતા અને તેઓ સૌના સંશયોનું જ્ઞાન કરવા અને તે બધાનું નિવારા
*
*
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર
ક૨વા સમર્થ હતા એ છે; એટલે ગણધરોના મોઢે પોતાની નરકનું હૃદયદ્રાવક વર્ણન પણ કરવામાં આવ્યું છે. શકાઓ કહેવરાવવાને બદલે સ્વયં ભગવાન મહાવીર ગણધરોના મનમાં રહેલી શંકાઓનો અનુવાદ કરીને તેને નિવારે તે વધારે સંગત બને. એટલે જ પ્રત્યેક વાદના પ્રારંભમાં જ્યારે ઈન્દ્રભૂતિ વગેરે ભગવાનની સામે ઉપસ્થિત થાય છે ત્યારે તેઓ કાંઈ
વાસ્તવિક જ્ઞનું સ્વરૂપ, ‘જન્મના જાતિવાદ”નું વિધ્વંસન, બ્રાહ્મા અને શ્રમણ સંસ્કૃતિનું ભેદ-દર્શન, મશકેશિ અને ગૌતમસ્વામીનો સંવાદ, બ્રાહ્મણના સ્વરૂપનું વર્ણન, મોક્ષમાર્ગ,
*
*
ખોલવાનું શરૂ કરે તે પહેલાં જ ભગવાન મહાવીર તેમને નામ-કર્મ-પ્રકૃતિ આદિ વિષયોનું વિસ્તૃત વિવેચન ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં ઝૂ ગોત્રથી બોલાવીને તેમના મનમાં રહેલી માત્ર શંકાનો જ નહિ પણ તે શંકાની આધારભૂત દલીલોનો પણ ઉલ્લેખ કરી દે છે.
મળે છે.
*
જો કે હું. માલવિયા અને પં. શ્રી ધીરજલાલ મહેતાએ કરેલા
*
ગુજરાતી અનુવાદમાં પ્રશ્નોત્તર શૈલી દ્વારા વિષયને અધિક - સરળતાથી સમજાવવામાં આવ્યો છે. એજ પ્રમાણે આચાર્ય વિજય * જયંતર્સન સૂરિએ પણ હિંદીમાં (મિક્ષા પ્રકાશ : બિલા અસંત) *પ્રશ્નોત્તર શૈલી જ અપનાવી છે. (૫) આગમ સાહિત્યમાં ગયાધરવાદ
*
*
ગણધરોના પ્રશ્નો અને ભગવાન મહાવીર સ્વામીના ઉત્તરોમાં વણાયેલા વિવિધ વિષયોનું જેનાગમોમાં વિસ્તૃત વર્ણન મળે છે. શ્રી આચારાંગ સૂત્ર
*
*
*
જૈન ધર્મ એક આસ્તિક ધર્મ છે. આત્માના અસ્તિત્વમાં, અના પૂર્વજન્મ અને પુનર્જન્મમાં તથા કર્મ-બંધન અને એમાંથી મુક્તિ મળી શકે છે, એમાં વિશ્વાસ ધરાવે છે. આત્મા અરુપી છે, જ્ઞાનમય છે, માત્ર અનુભવ-ગોચર છે, એ સત્ય આ આગમમાં ઉદ્ઘાટિત થાય છે. આમાં આત્મવાદ, લોકવાદ, કર્મવાદ અને * ક્રિયાવાદની ચર્ચા છે. પૃથ્વીકાય આદિ છ કાયના જીવોનું અસ્તિત્વ
* *****
*
2
*
***
*
*
દશવૈકાલિક સૂત્ર
આ આગમનો ચોથો અધ્યયન 'પનિકા”માં છકાયનું વિસ્તૃત વિવરણ, એની હિંસાના વિવિધ સાધનો, કર્મ-મુક્તિની પ્રક્રિયા આદિ વિષયો છે.
શ્રી રાચપર્સીય સૂત્ર
જેમ ગણધ૨વાદમાં ભગવાન મહાવીર ગૌતમસ્વામીની શંકા* દૂર કરી આત્માનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરે છે એમ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં પાર્શ્વપ્રભુની પરંપરાના શ્રમશ કેશીકુમાર રાજા પ્રદેશીની આત્મા વિષેની શંકા દસ પ્રશ્નોત્તરો દ્વારા દૂર કરી એને નાસ્તિકમાંથી* આસ્તિક બનાવે છે. આ પ્રશ્નોત્તરોમાં દૃષ્ટાંતો, દલીલો અને તર્કોનો સંવાદ મનનીય છે
* *
ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશનું આદિ બિંદુ, મધ્યબિંદુ અને
અંતિમ બિંદુ પણ માત્ર આત્મા જ છે. આત્માને કર્મબંધનથી હું મુક્ત કરી એનો સાક્ષાત્કાર કરવો એ જ એમની દેશનાનો સાર છે. પણ આ પ્રથમ ઉદ્દેશ્યને સમજવા માટે છ દ્રવ્યો અને નવ તત્ત્વોને જાણવા જરૂરી છે. ગણાધરવાદમાં આનો જ
*
*********************************