Page Text
________________
૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન: ગણધરવાદ વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩
* ઉલ્લેખ છે.
(૭) ગણધરોનો પરિચય : જીવ-અજીવ-પુણ્ય-પાપ-બંધ-આશ્રવ-સંવર-નિર્જરા અને આગમોમાં ગણધરો વિશેની બહુ જ થોડી હકીકતો મળે છે.
મોક્ષ આ નવ તત્ત્વો પર અનેક ગ્રંથોમાં વિવેચન મળે છે. શ્રી સમવાયાંગસૂત્રમાં ગણધરોના નામો અને આયુ વિશેની છૂટી * કુંદકુંદાચાર્ય રચિત સમયસાર, પંચાકિસ્તાય આદિ ગ્રંથો, શ્રી છવાઈ હકીકતો ઉપલબ્ધ થાય છે. કલ્પસૂત્રમાં ભગવાન મહાવીરનું જ *ઉમાસ્વાતિ રચિત તત્ત્વાર્થસૂત્ર, આચાર્ય તુલસી રચિત શ્રી જૈન જીવન ચરિત્ર વતિ છે પણ તેમાંય ગણધરવાદની ગંધ સરખી સિદ્ધાંત દીપિકા આદિમાં આ મૂળભૂત તત્વોની વિસ્તૃત ચર્ચા નથી. કલ્પસૂત્રની ટીકાઓમાં જો કે ગણધરવાદનો પ્રસંગ s. છે. જેનું મૂળ જૈનાગમોમાં અને ગણધરવાદમાં છે. વર્ણવવામાં આવ્યો છે. કલ્પસૂત્રમાં સ્થવિરાવલી પ્રસંગે કહ્યું છે. - અનિત્યાદિ બાર ભાવનાઓ અને ગણધરવાદ કે ભગવાન મહાવીરને નવ ગણ અને અગિયાર ગણધરો હતા. * અનિત્ય, અશરણ આદિ બાર ભાવનાઓ જૈન દર્શનમાં તેના સ્પષ્ટીકરણમાં કલ્પસૂત્રમાં અગિયાર ગણધરોના નામો,* * વૈરાગ્યની ભાવનાઓ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. સાથે સાથે પ્રત્યેક ભાવના ગોત્રો અને પ્રત્યેકના શિષ્યોની સંખ્યા નોંધવામાં આવી છે. વળી
એક એક શાશ્વત સત્ય પ્રકાશિત કરે છે. ગણધરવાદના અગિયાર એ ગણધરોની યોગ્યતા વિષે જણાવવામાં આવ્યું છે કે બધા પ્રશ્નોત્તરોમાં આ ભાવનાઓ પ્રત્યક્ષ અથવા પરોક્ષરૂપે વણી ગણધરો દ્વાદશાંગી અને ચતુર્દશ પૂર્વના ધારક હતા. વળી એમ લેવામાં આવી છે. જેમ કે અનિત્યભાવના કહે છે કે જગતમાં પણ જણાવ્યું છે કે બધા ગણધરો રાજગૃહમાં મુક્ત થયા છે. તે બધું જ અનિત્ય છે, માત્ર આત્મા જ (દ્રવ્ય રૂપે) નિત્ય છે. સંસાર બધામાંથી સ્થવિર ઈન્દ્રભૂતિ અને સુધર્મા સિવાયના નવ ગણધરો * છે અને લોકસ્વરૂપ ભાવનાઓમાં નરક, દેવ, મોક્ષ આદિ વિષે ભગવાન મહાવીરની હયાતીમાં નિર્વાણ પામ્યા હતા. અત્યારે
જાણવા મળે છે. આશ્રવ, સંવ૨, નિર્જરા અને બોધિદુર્લભ જે શ્રમણ સંઘ છે તે આર્ય સુધર્માની પરંપરામાં છે. શેષ આ ભાવનાઓ પુણ્ય-પાપ-બંધ-મોક્ષના સ્વરૂપનું વર્ણન કરે છે. ગણધરોનો પરિવાર ભુચ્છિન્ન છે. સ્થવિર સુધર્માના શિષ્ય *(૬) ગણધરોના નામ તથા સંદેહ
આર્ય જંબૂ થયા અને તેમના શિષ્ય આર્ય પ્રભવ – એમ આગળ * ભગવાન શ્રી મહાવીર પ્રભુના ૧૧ ગણધર થયા, તે પ્રત્યેકના સ્થવિરાવલીનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. બધા ગણધરો વિશે* મનમાં એક એક વિષયનો સંદેહ હતો. સર્વજ્ઞપણાના માનને આટલી સામાન્ય હકીકતો ઉક્ત આગમમાં વર્ણવાયેલી મળે કારણે તેઓ કોઈ કોઈને પુછતા જ નહીં. ભગવાનને જીતવાની છે. જ બુદ્ધિથી આવ્યા પરંતુ પરમાત્માની અમૃત તુલ્ય વાણીના કારણે ગણધર ભગવંતોની એક વિશેષતા આંખે ઊડીને વળગે છે.*
તથા પોતાની કલ્યાણ પ્રાપ્તિની નિયતિ પાકી ગઈ હોવાથી તત્ત્વ પૂર્વ કાળનું તેમનું અભિમાન એવું અબાધ્યકક્ષાનું નથી, કે તેમને * સમજ્યા, પરમાત્મા પાસે દીક્ષા લીધી, ગણધર પદે તેઓની તત્ત્વપ્રતિપાદનમાં બાધક બને. ઉલ્યું “અહંકાર અપિ” એ ઉક્તિથી
સ્થાપના થઈ અને પ્રત્યેક ગણધરે દ્વાદશાંગીની રચના કરી, સાધક બને છે. જો અબાધ્ય અભિમાન હોત તો (૧) કાં તો સૌ જેમાંના ૧૧ અંગો આજે પણ ઉપલબ્ધ છે. ગણધરોના નામો પ્રથમ જ મને આવી કોઈ શંકા જ નથી, એમ કહી દેત. (૨) છે. અને શંકાઓ આ પ્રમાણે છે
અથવા તો તે શંકાના સમાધાનમાં પ્રભુએ રજૂ કરેલા તર્કોનો જ *(૧) પહેલા ગણધર ઈન્દ્રભૂતિ, જીવ છે કે નહીં? તે સંદેહ. અસ્વીકાર કરત. (૩) અથવા તો નિરુત્તર થયા બાદ પણ જમાલિની (૨) બીજા અગ્નિભૂતિ, કર્મ છે કે નહીં? તે સંદેહ.
જેમ પોતાની જ માન્યતા–પોતાનું જ દર્શન પકડી રાખત. (૩) ત્રીજા વાયુભૂતિ, શરીર અને જીવ એક જ છે કે ભિન્ન છે? ગણધરવાદ એક દિવ્ય સંકેત આપે છે કે તમે ગમે તે ભૂમિકાએ જ તે સંદેહ.
ઊભા હો, પણ જો કદાગ્રહમુક્ત છો, તો તમને ઉચ્ચ કક્ષાએ . જ (૪) ચોથા વ્યક્ત, ભૂતોના આસ્તિત્વનો સંદેહ.
પહોંચતાં વાર નહીં લાગે. *(૫) પાંચમા સુધર્મા, આ ભવ અને પરભવનું સાદૃશ્ય.
એમના શિષ્યો પણ કેવા સમર્પિત ! જે અમારા અધ્યાપક(૬) છઠ્ઠા મંડિક, બંધ-મોક્ષની શંકા
ગુરુનો માર્ગ એ અમારો માર્ગ. દરેક ગણધર ભગવંતોની દીક્ષા (૭) સાતમા મૌર્યપુત્ર, દેવોના અસ્તિત્વની શંકા
પોતપોતાના શિષ્યગણ સાથે જ થાય છે. “સો સમણો પવઇઓ , (૮) આઠમા અલંપિત-નરકના અસ્તિત્વની શંકા
પંચહિં સહ ખંડિયસએહિ' અર્થાત્ (સંશય છેદાવાથી) તે શ્રમણ % (૯) નવમા અચલભ્રાતા-પુય-પાપના અસ્તિત્વની શંકા પોતાના ૫૦૦ શિષ્યો સાથે (પ્રભુ પાસે) દીક્ષા લે છે. આ *(૧૦) દસમા મેતાર્ય-પરલોકના અસ્તિત્વની શંકા
ગાથાર્ધ પ્રત્યેક ગણધરવાદના અંતમાં આવે છે. (૧૧) અગિયારમા પ્રભાસ-નિર્વાણના અસ્તિત્વની શંકા ગણધરોના પરિચાયત્મક કોષ્ટક આ પ્રમાણે છે:* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
| SR No. | 526059 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2013 08 Gandharwad Visheshank |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dhanvant Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 84 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 3 MB |