Prabuddha Jivan 2011 08

SR No.: 526037
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2011
Total Pages: 68
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 2 MB

Page 54

૫૪
પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જૈન સાહિત્ય કથા વિશ્વ વિશેષાંક
વૃદ્ધજનની કોઠાસૂઝ
ચંદ્રાવતી નામે નગરીમાં રત્નોખર નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો. એને મદનસેન નામે એક પુત્ર હતો. રાજા જ્યારે વૃદ્ધ થયો ત્યારે એન્ને પુત્રને રાજગાદીએ બેસાડ્યો, અને પોતે તાપસ બનીને રાજમહેલ છોડી વનમાં ચાલ્યો ગયો.
હવે રાજ્યમાં યુવાન મદનસેનની આણ વર્તવા લાગી. પણ મદનસેન રાજકાજનો પૂરતો અનુભવી નહિ હોઈ, મંત્રી, પુરોહિત વગેરે તેના સલાહકારો હતા. એક દિવસ મંત્રી યુવાન રાજાને કહે છે, તે રાજા, અહીં જે વૃદ્ધ પુરુષો આપની અને રાજ્યવહીવટની સેવામાં આવે છે તે ઘણુંજ અયોગ્ય છે. કેમકે એ વૃદ્ધજનોની આંખો નિસ્તેજ બની છે, એમના મોઢામાંથી લાળ ચળે છે, ગળામાંથી કરે નીકળે છે અને તેઓ સતત નાક છીંક્યા કરે છે. એમના શરીર શિથિલ થયાં છે અને મોં ફિક્કાં પડી ગયાં છે. આવા ઘરડેરાઓથી આપણી રાજસભા શોભતી નથી. માટે એમને હવે સેવામાંથી છૂટા કરવા જોઈએ.’
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૧
પસાર કરતો હતો.
હવે એક દિવસ બન્યું એવું કે યુવાન રાજા મદનસેન અને એની રાણી એમના અંતઃપુરમાં સોગઠાંબાજી રમતાં હતાં. ત્યારે રાણીએ મસ્તી-આવેશમાં આવીને રાજાને ચરણપ્રહાર કર્યાં. રાજાને માટે આ નવાઈભર્યું હતું.
આ ઘટના બન્યા પછી રાજા રાત્રિના પાછલા પહોરે વિચારતરંગે ચઢી ગયો. રાણીએ માર્ચ પ્રતિ ચરણપ્રહારની ચેષ્ટા કેમ કરી? આનો સાચો જવાબ મને કોણ આપી શકે? એ વિશે વિચાર કરતાં કરતાં રાજ્યમાં એશે રાજસભામાંથી સઘળા વૃદ્ધોને દૂર કરવાનો કરેલો અમલ યાદ આવ્યો. એને થયું કે “મારા દરબારમાં બધા યુવાનો જ છે. હવે દેવવશાત્ મારે માથે કોઈ દુશ્મનનું સંકટ આવી પડે તો. એ સંકટમાંથી માર્ગ ક્રમ કાઢવો ? સાચો માર્ગ
કોણ બતાવી શકે ?'
બીજે દિવસે સવારે મનસેન સભા ભરીને બેઠો. એણે આર્થિ રાજસભાને સંબોધીને પ્રશ્ન કર્યો કે ‘કોઈ વ્યક્તિ મને ચરણપ્રહાર કરે તો તેને મારે શો દંડ કરવો? તમે વિચારીને મને કહો.'
બધા જુવાનિયા કહેવા લાગ્યા, ‘અરે સ્વામી! જે વ્યક્તિ આપને ચરણપ્રહાર કરે એના ચરણના નો ટુકડેટુકડા કરી નાખવા જોઈએ.'
પણ રાજાએ આ વાત માની નહીં. તે કહે, જે કોઈ વિચાર કરીને મને સાચો જવાબ આપશે તેને હું રાજ્યનો મુખ્યમંત્રી બનાવીશ.'
સભા વિખરાઈ. સૌ પોતપોતાને ઘેર ગયા. બધા જ મનોમન એકસરખું વિચારવા લાગ્યા કે વૃદ્ધજન સિવાય આનો જવાબ કોઈ કહી શકે નહીં.
એક સદસ્ય પોતાને ઘેર આવ્યો ત્યારે એની રાહ જોઈને બેઠેલા એના વૃદ્ધ પિતા કહે, ‘દીકરા! આજે તારે સભામાંથી આવતાં મોડું કેમ થયું ? જમવાની વેળા પણ વીતી ગઈ. તારી સાથે જ હું જમું છું એ તો તું જાણે છે ને? આ મારો રોજનો નિયમ છે. પણ જો તું
બિનઅનુભવી યુવાન રાજાને મંત્રીની આ સલાહ ગળે ઊતરી આમ મોડું કરે તો પછી મારો નિયમ પણ તૂટે.'
ગઈ, અને એણે તરત જ એનો અમલ પણ કરી દીધો. ફરમાન કાઢીને જે જે વૃદ્ધ સેવકો હતા તેમને દૂર કરી દીધા. અને પ્રતિહારને સૂચના આપી કે વૃદ્ધોને રાજદા૨બારને બારણે આવવા દેવા નહીં.
હવે રાજદરબારમાં કેવળ યુવાનો જ નજરે
પડતા હતા. રાજા પણ એના દિવસો સુખેથી આ કથાનો આધારોત છે આ. હરિભદ્રસૂરિષ્કૃત ‘ઉપદેશપદ' પરની આ. મુનિચંદ્રસૂરિની ‘સુખ સંબોધની વૃત્તિ.’ મૂળર્મજ પ્રાકૃત્તા, વૃત્તિની ભાષા સંસ્કૃત. પા વૃત્તિકારે એમાં આપેલી કથા બહુધા પ્રાકૃતમાં. વૃત્તિની રચના ઈ.સ. ૧૧૭૪માં. શ્રી મનગિરિત 'નંદઅધ્યયનવૃત્તિ (સંસ્કૃત)માં, આ શાંતિસૂરિષ્કૃત ધર્મરત્ન પ્રકરની સ્વોયજ્ઞ વૃત્તિ' (સંસ્કૃત)માં તથા હરજી મુનિકૃત 'વિનોદચોત્રીસી' (મધ્યકાલીન ગુજરાતીમાં પણ આ કથા મળે છે. પુસ્તક : 'વિનોદ એસીસી (હરજા મુર્નિકૃત, સંશો.-સંપા. ક્રાન્તિભાઈ બી. શાહ, પ્રા. ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ, અમદાવાદ- ૯ અને સૌ. કે. માજગુરુ જેન ફિલો, એન્ડ લિટરરી રિસર્ચ સેન્ટર, મુંબઈ-૮૬, ઈ. સ. ૨૦૦૫.]
પુત્ર કહે, ‘પિતાજી, સભામાં આજે એક વાત બની તે સાંભળો.' પછી એણે રાજસભામાં જે કાંઈ બન્યું હતું તે પિતાને કહી સંભળાવ્યું. પિતા હસીને કહે, 'તું કશી ચિંતા કરીશ નહીં. આપણે પહેલાં ભોજન કરી લઈએ. સવારે હું સભામાં જઈને
રાજાને કહેજે કે આપના પ્રશ્નનો જવાબ મારા પિતા આપશે. જો રાજા સંમત થાય તો મને સભામાં તેડાવી લેજે.' પુત્ર આનંદ પામ્યો.
બીજે દિવસે સવારે રાજસભામાં જઈને
તેણે રાજાને કહ્યું કે, આપના પ્રશ્નનો જવાબ
મારા પિતા કહેશે.’
રાજ્ય પહેલાં તો થોડી અવઢવમાં પડી
ગયો. કેમકે એણે જ વૃદ્ધજનોને રાજસભાના બારણે પણ ફૂંકવાનો પ્રતિબંધ લાદ્યો હતો. છતાં એને થયું કે આ વૃદ્ધજનની પરીક્ષા તો કર્યું, એટલે રાજાએ એ યુવાન સદસ્યના પિતાને
સભામાં તેડાવી મંગાવ્યા.
સભામાં આવેલા વૃદ્ધ પિતા કહે, 'આપનો આદેશ હોય તો હું મારું મંતવ્ય જણાવું.' રાજાએ આદેશ આપ્યો.
વૃદ્ધ પિતા કહે, ‘હે રાજા! આપને જે વ્યક્તિ ચાપ્રહાર કરે એનું તો મૂલ્યવાન મિશમાણેક-રત્ન અને વસ્ત્રાલંકારોથી બહુમાન