Prabuddha Jivan 2008 08

SR No.: 526001
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2008
Total Pages: 36
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 785 KB

Page 15

તા. ૧૬ ઑગસ્ટ, ૨૦૦૮
પ્રબુદ્ધ જીવન આપવાથી થાય છે?'
મુક્ત છે. અને જો મોક્ષ તેને થોડા જ્ઞાને ન પણ મળે તો તેનું નિયતિવાદવાળા પ્રતિપાદિત કરે છે કે પુણ્ય અને પાપનું કારણ કારણ તે મોહથી યુક્ત છે. અનુક્રમે બીજાને આનંદ આપવાથી અને બીજાને દુઃખ આપવાથી આગળ ચર્ચા કરતાં સ્વામી સમન્તભદ્ર કહે છે કે આકર્ષણનો થાય છે. જ્યારે તેમના પ્રતિપક્ષી એમ પ્રતિપાદિત કરે છે કે અનુક્રમે ઉભવ વિવિધ જાતનો હોવાથી વિવિધ જાતના બંધ બંધાય છે. પુણ્ય અને પાપ પોતાને દુ:ખ આપવાથી અને આનંદ આપવાથી આ કર્મો લાગવાના કારણો એ છે કે આત્મા બે પ્રકારના હોય છે. થાય છે. જ્યારે સમન્વયવાદી (જન) એ પ્રતિપાદિત કરે છે કે પુણ્ય આધ્યાત્મિક પવિત્ર આત્મા અને આધ્યાત્મિક અપવિત્ર આત્મા. પવિત્ર મનથી કરેલા કાર્યથી જ થાય છે અને પાપ અપવિત્ર મનથી (સ્વામીજીએ ભવ્ય-અભવ્ય શબ્દોનો ઉપયોગ નથી કર્યો). કરેલાં કાર્યથી થાય છે.
આધ્યાત્મિક પવિત્રવાળાના નશીબમાં મોક્ષ નથી જ. આગળ જતાં અહીંયા સ્વામી સમન્તભદ્રે એક નવો મુદ્દો ઉમેર્યો છે. જાહેરમાં તેઓ આ દલીલ કરે છે કે પવિત્ર-અપવિત્ર આત્માનો આધાર ખુલ્લી રીતે જે કાર્ય થાય છે, તેની પાછળનો હેતુ શું છે, એ જ આત્માની મૂળ સ્વાભાવિક શક્તિ પર છે. તેમણે ઉદાહરણ બાફેલા (પુણ્ય-પાપનું કામ કરે છે. નિયતિવાદીના મતે સામાજિક અન્નના દાણા અને ન બફાયેલાં અન્નના દાણાનું આપ્યું છે. એટલે જાહેરમાં થતાં કાર્ય કરવાની પાછળ જ પુણ્ય-પાપનો બંધ થાય કે બાફવા મૂકેલાં ધાનમાં કેટલુંક ધાન બફાઈ જાય છે જ્યારે કેટલાક છે. જ્યારે તેમના પ્રતિપક્ષી એમ ભારપૂર્વક કહે છે કે પાપ-પુણ્યના (ધાનના દાણા) ગમે તેટલું કરો બફાતાં જ નથી. જેને આપણે બંધનું મહત્ત્વ એક માણસને પોતાના મનથી ઉદય પામેલાં કાર્ય કોકડું ધાન કહીએ છીએ. એવી જ રીતે આધ્યાત્મિક અપવિત્ર મૂળ કરવાના હેતુ પાછળનું છે.
આત્માની સ્વાભાવિકતા જ એવી છે કે તે આત્મા (માણસ) કેટલું અહીં બીજો મુદ્દો સ્વામી સમન્તભદ્રે એ ઉમેર્યું કે પુણ્ય-પાપ, પણ પુણ્ય કરે, જેવા કે મંદિરો બનાવે, દાન આપે, બીજાને મારીને કાર્ય કરવા છતાં પણ ક્યારેક અસરકારક બને છે અને ક્યારેક તેનું લૂંટેલું ધન દાન માટે આપે વગેરે વગેરે, છતાં પણ તેને મોક્ષ અસરકારક નથી પણ બનતા. આમ જોવા જાવ તો જૈન મતનો તો ન જ મળે. કારણ તેની વર્તણુંકનો આધાર તેના મૂળ-સ્વાભાવિક આ વિશેષ વિચાર છે. પવિત્ર કે અપવિત્ર ઇચ્છાઓથી ભરેલું મન આત્મા પર જ રહેલો છે. તેવી જ રીતે આધ્યાત્મિક પવિત્ર આત્મા જ પુણ્ય-પાપનો બંધ કરે છે. અને તેની અસરકારકતા પૂરવાર કદાચ ખોટું પણ કામ કરે પણ તેની વર્તણુંક તેના મૂળ સ્વાભાવિક થાય છે. (પૂનર્જન્મથી). જ્યારે મન ઈચ્છાથી મુક્ત હોય અને કાર્ય આત્માની શક્તિ પર જ રહેલી છે. તેથી ખોટું કામ કરીને પછી તે કર્યું હોય તો તે પુણ્ય-પાપનો સંગ્રહ કરે છે પણ પછી તેની આ પસ્તાય છે અને આમ તેના ખરાબ કર્મોનો નાશ થાય છે. આમ અસરકારકતા બીજી જ પળમાં ભૂંસાઈ જાય છે. તેથી પુનર્જન્મ જોવા જાવ તો આ દલીલ, તર્કની બુદ્ધિમાં સહેલાઈથી સમજાઈ નથી લેવો પડતો. આમ પુણ્ય અને પાપને જૈન પરંપરા ભૌતિક વશ ન થઈ શકે. પદાર્થ માને છે.
તેમની દલીલ આગળ વધતાં એ વિચાર દર્શાવે છે કે મોક્ષ ૩. ત્રીજો પ્રશ્ન : આ પ્રશ્ન બંધન અને મુક્તિનો છે. પ્રશ્ન આ મળવાનો કે ન મળવાનો સંબંધ થોડી અજ્ઞાનતા કે બધી જ પ્રમાણે છે-“સંસારનું બંધન થોડી અજ્ઞાનતાથી થાય છે, અને અજ્ઞાનતાના અભાવ પર આધારિત નથી. પણ તેનો (મોક્ષ થોડા જ્ઞાનના પરિણામથી મોક્ષ મળે છે?”
મેળવવાનો આધાર) બધા જ મોહનીય કર્મની ક્ષીણતા પર છે. જો નિશ્ચયપૂર્વક એમ કહીએ કે સંસાર-બંધન થોડી અજ્ઞાનતાનું હજી પણ તેમના મનમાં એક સવાલ ઊઠે છે કે જો બધી જ પરિણામ છે તો પછી કોઈ મોક્ષ મેળવી જ ન શકે. કારણ હજી મોહનીય ક્ષીણતા થઈ જવા છતાં પણ એક જણને સર્વજ્ઞપણું પ્રાપ્ત ઘણી વસ્તુનું જ્ઞાન મેળવવાનું બાકી છે અને જો મોક્ષ થોડા જ્ઞાનનું નથી થઈ શકતું, તેને નવા કર્મબંધ પણ લાગતા નથી, તો શું પરિણામ છે તો પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે તેને સંસાર બંધન લાગે આવા પ્રસંગે મોક્ષ મળી જ ગયો સમજવો! કે નહિ? કારણ તેનામાં હજી ઘણી અજ્ઞાનતા રહેલી છે. છેલ્લાં ૧૧૪માં શ્લોકમાં જણાવે છે કે આ કવિની ‘આખ
સ્યાદ્વાદના વિરોધી આ બંનેના ગુણ એક જ સમયે છે અને મિમાંસા' લખવા પાછળની ઈચ્છા બધાનું ભલું કરવાની છે. એ એ જ કુદરતી ઘટના છે તે વર્ણવી ન શકે. અને જો એમ કહે કે હેતુથી કે આ સ્તોત્ર વાંચનાર દરેક જણ સાચા અને ખોટા ઉપદેશ કુદરતી ઘટનાનું વર્ણન અવર્ણનીય છે, તો પછી સંસાર-બંધન કે વચ્ચેની ભેદરેખાનો ઉકેલ કેળવી શકે. છેલ્લે ૧૧પમાં શ્લોકનો મોક્ષ એ બંને અશક્ય જ બની જાય તે માનવું રહ્યું જ. વિવાદ એ છે કે તે પાછળથી લખાયેલો છે.
* * એક માણસના દાખલામાં અજ્ઞાનતાનું પરિણામ સંસાર બંધન (સંઘ દ્વારા યોજિત પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં તા. ૫-૯-૨૦૦૫ના આપેલું છે તે બનવાનું કારણ તે મોહના ચક્કરમાં છે. અને જો અજ્ઞાનતાનું વક્તવ્ય) પરિણામ સંસાર-બંધન ન બને તો તેનું કારણ તે મોહથી મુક્ત ૨૦૨, સોમા ટાવર, ચીકુવાડી, ગુલમહોર સોસાયટી, છે. આવી જ રીતે થોડાં જ્ઞાને મોક્ષ મળે તો એનું કારણ તે મોહથી બોરીવલી (પ.), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૯૨.