________________
૧0
પ્રબુદ્ધ જીવન
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૩ ન્હાનાભાઈ સાથે મુંબઈમાં મેડિકલ કૉલેજમાં ભણવામાં સહાધ્યાયી, એ બચી ગઈ. ‘દીવાને સાગર’ના કર્તા શ્રી જગન્નાથ ત્રિપાઠીના (ઉપનામ-તખલ્લુસ ભીષ્માચાર્યને તો ઈચ્છા-મૃત્યુનું વરદાન હતું પણ કેટલાક સાગર”) ચિરંજીવી ડૉ. યોગેન્દ્ર ત્રિપાઠી.
સ્વેચ્છાપૂર્વક પણ મૃત્યુને આવકારે છે. સને ૧૯૩૨માં, કડીની સર્વ વડોદરાની મહારાજા સયાજીરાવ યુનિ.માં લગભગ બે દાયકા સુધી વિદ્યાલયમાં શ્રી ડાહ્યાલાલ હરગોવિંદદાસ જાની (વઢવાણના) મારા અમે સાથે નોકરી કરી. પ્રેપરેટરીના વર્ગો લેવા એમને કવચિત્ સવારે શિક્ષક હતા. સાધુ થયા..રમણાનંદ સરસ્વતી તરીકે ઠીક ઠીક જીવ્યા. સાડા આઠે આવવું પડતું ને બી.એ.ના વર્ગો લેવા બપોરે. સવારનું સાધુ થતા પહેલાં સેવાગ્રામ (સગાંવ)માં “સ્મોલ સ્કેલ વિલેજ કામ પતાવી મને કહે: “અનામીભાઈ! હું જમવા જાઉં છું ને જમીને ઈન્ડસ્ટ્રીઝના મંત્રી હતા..વિખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી ભારતના કુમારપ્પા મારો બી.એ.નો પીરિયડ લેવા હું લગભગ અઢી કલાકે આવી જઈશ. પ્રમુખ હતા..એકવાર એમને લાગ્યું કે હવે હું કૃતકાર્ય થઈ ગયો છું. જમીને અર્ધા કલાક આરામ કરવા ગયા...ને ત્રણ વાગે એમનાં શ્રીમતી નિષ્કારણ, નિરર્થક જીવન જીવીને પૃથ્વીને ભારરૂપ થવાનો કશો અર્થ કાન્તાબહેનનો ફોન આવ્યો: ‘ત્રિપાઠી સાહેબ ગયા!' ભયંકર નથી. સને ૧૯૫૮ના એપ્રિલમાં, હું નડિયાદની કૉલેજમાં વાઈસ આઘાતજનક સમાચાર હતા. આમ, ઊંઘમાં ને ઊંઘમાં મંગલ મૃત્યુ પ્રિન્સિપલ હતો. સ્વામી રમણાનંદજી મને મળવા આવ્યા. સો રૂપિયા પામનાર મારા અનેક સ્વજનો-સ્નેહીઓનો સમાસ થાય છે. માંગ્યા. મેં આપ્યા. જતાં જતાં કહેઃ “સદાની અલવિદા'. મેં કહ્યું, શી
કેટલાંક મૃત્યુ ન માની શકાય એ પ્રકારના હોય છે. એક નવરાત્રિના વાત છે? તો સ્વાભાવિક લહેકામાં કહે: ‘તા. ૧૫-૮-૧૯૫૮ના અરસામાં એકવાર સાંજના મારા ઘરે ત્રણેક સ્નેહીઓ આવેલા. એક રોજ પ્રયાગમાં જલ સમાધિ લેવાનો સંકલ્પ કર્યો છે. મેં પૂછ્યું: “મૃત્યુ હતા શાયરીના આશક શ્રી નટવર ભટ્ટ-નિવૃત્ત અધ્યાપક. બીજા હતાં એટલું બધું સહજ છે?' તો કહે: What is there ? It is going એમનાં શ્રીમતી વિમલાબહેન ભટ્ટ, જે એકવાર મુંબઈની એક from one room to another.' ને સાચે જ નિયત સમયે એમણે હાઈસ્કૂલમાં આચાર્યા હતા. ત્રીજા હતા વડોદરા આકાશવાણીના નિવૃત્ત જલસમાધિ લીધી. જ્ઞાનેશ્વરી ગીતાના કર્તા જ્ઞાનેશ્વરે પણ ભૂમિ-સમાધિ અધ્યક્ષ શ્રી એલ.પી. પીપલિયાજી, બીજી એલફેલ વાતોમાંથી મૃત્યુની લીધેલી. વાત નીકળી. એમાંની બે વાતો તો ભૂલી ભૂલાય તેવી નથી. એક દર્દી નવ દાયકા વટાવી ચૂકેલા ને ત્રણ ત્રણ મેડિકલ કૉલેજોમાં ડીન ડૉક્ટરને દવાખાને જાય છે. દર્દીને તપાસીને ઈજેક્શન આપવા જાય રહી ચૂકેલા મારા પરમ સ્નેહી એક ડૉકટર મિત્ર મને સતત કહે: 'Mercy છે ત્યાં જ હાર્ટ એટેક આવતાં ડૉક્ટર ઢળી પડે છે ને તે તત્ક્ષણ મૃત્યુ Killing જો Legal થાય તો વહેલામાં વહેલી તકે હું એનો લાભ લેવા પામે છે. ઈજેક્શન એમના હાથમાં જ રહી જય છે.” બીજો કિસ્સો છે માંગું છું.' જો કે ૯૪મા વર્ષે તેઓ બિમારીમાં ગયા, પણ કેટલાંક એક લગ્ન પાર્ટીનો. લગ્નમાં આવનાર એક ભાઈ સુખપૂર્વક આનંદથી આદર્શવાદી, સેવાભાવી, ભાવનાવાદીઓ પણ જીવન અને જગતથી જમે છે...છેલ્લે ભાત પીરસાય છે. એ ભાત માટે માંગણી કરે છે ને કંટાળી, જીવન ટૂંકાવી નાંખતા હોય છે દા. ત. સાને ગુરુજી. ભ્રષ્ટ
જ્યાં ‘ભાત' શબ્દ બોલે છે ત્યાં જ ઢળી પડે છે. એમનું પ્રાણ-પંખેરું રાજકારણ અને નિષ્ક્રિય સમાજથી એટલાં બધાં કંટાળી ગયા હતા કે ઊડી જાય છે. અકરાંતિયા બનીને માપ ઉપરનું ખાનાર મરનાર બે જીવન ટૂંકાવી દીધું. જણને હું જાણું છું. દીકરાના લગ્નના આનંદમાં ગરબા ગાનાર એક
આવી ખુમારી-પૂર્વકનું જીવન જીવનારા કેટલા? પિતા ગરબા ગાતાં ગાતાં જ ઢળી પડતાં મૃત્યુને ભેટનાર મારા મિત્ર
‘ક્યા હાર મેં, ક્યા જીત મેં હતા-અમેરિકામાં. પતિ-પત્ની સૂતાં હતાં. પતિને ઠંડી લાગતાં પત્ની
કિંચિત્ નહીં ભયભીત મેં પાસે શાલ કે ધાબળાની માંગણી કરી.ત્રણ ચાર વાર માંગણી કરતાં
કર્તવ્યપથ પર જો મિલે કશો જ જવાબ મળ્યો નહીં, લાઈટ કરી જોયું તો પત્નીના રામ રમી ગયેલા! મારા એક પ્રોફેસર મિત્રના વેવાઇનું આણંદમાં અવસાન
યહ ભી સહી, વહ ભી સહી થયું. અગ્નિસંસ્કાર ટાણે હાજર રહેવા અમદાવાદથી એક પ્રોફેસર
યહ જાન લો કિ મેં ભીખદંપતી મોટરમાં આણંદ આવવા નીકળ્યું. આણંદ નજીક આવતાં
દયા કી માંગુગા નહીં પ્રોફેસર-દંપતીમાંથી પતિનું હાર્ટ-એટેકમાં મૃત્યુ થયું. કેવી કરણ ઔર કર્તવ્યપથ સે ભાગુગો નહીં. પરિસ્થિતિ સર્જાઈ હશે ! કલ્પી શકો છો? આ પ્રો. દંપતી તે શ્રી 'Death is Dead'-ભણનારા શહીદો પણ આ બહુરત્ના મોહનભાઈ એસ. પટેલ ને ડૉ. હંસા મોહનભાઈ પટેલ. મોહનભાઈ વસુન્ધરાના ઉદરે પાક્યા છે. મારા પરમ સુહૃદ હતા ને શ્રીમતી હંસાબહેન મારાં વિદ્યાર્થિની હતાં.
* * * એકવાર વિમાન અકસ્માત થયેલો, વિમાનના બધા જ પ્રવાસીઓએ રસિકભાઈ રણજિતભાઈ પટેલ, સી-૧૨, નવદીપ એપાર્ટમેન્ટ, મેમનગર, દમ તોડ્યો જ્યારે છ માસની એક બાળકી વાડની નજીક શ્વસતી હતી! અમદાવાદ-૩૮૦૦૫૨. મો.: ૦૯૮૯૮ ૧૬૯૦૬૯