Page Text
________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩ પ્રબુદ્ધ જીવન: ગણધરવાદ વિશેષાંક
૩ ૫. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - આ છે તે વાંચતા અને તેનો અર્થ કરતાં તમને એમ લાગ્યું કે આ સંસારને વિવિધ ઉપમાઓ આપવામાં આવી છે. જેમ સ્વપ્ન , - પૃથ્વી-પાણી-અગ્નિ-વાયુ-આકાશ વગેરે પણ સ્વપ્ન જેવા છે. ક્ષણિક છે, ક્ષણજીવી છે, થોડીવાર આવ્યું અને મજા પડી પરંતુ : જ સ્વપ્નમાં જેમ વસ્તુનો ભાસ થાય છે, તે જ પ્રમાણે આ સંસારમાં સ્વપ્ન પૂરું થતાં જે ખેદ થાય છે તેવું જ આ સંસારનું છે. સંસાર ૨૯ * પણ પૃથ્વી આદિ પદાર્થોનો આભાસ માત્ર જ થાય છે. વાસ્તવમાં ઊભો થતાં, શરૂ થતાં, સંસાર મંડાતા શરૂઆતમાં મજા પડે ? જ કંઈ જ એવું હોતું નથી. માટે તમને એમ લાગ્યું કે સર્વ જગત છે, સારું લાગે છે પરંતુ પછીથી ખેદ-શોક-દુ:ખ બધું ઊભું , - શૂન્યમય છે. શૂન્ય અર્થાત્ કંઈ જ નથી. હવે સર્વજ્ઞ શ્રી મહાવીર થતું જાય છે, એમાં કોઈ આનંદ નથી રહેતો. માટે સંસારને . * સ્વામી વ્યક્તિને પ્રત્યુત્તર આપતાં જણાવે છે કે, વેદપદમાં એક સ્વપ્નની ઉપમા આપવામાં આવી છે. ઉપમા વસ્તુના * સંસારનાં સર્વ પદાર્થોને સ્વપ્ના જેવાં છે કહી ઉપમા આપેલ અભાવને સાબિત નથી કરતી માટે હે વ્યક્ત! વેદમાં સંસારને જ
છે. આ ઉપમાથી સંસારના પદાર્થોની ક્ષણિકતા-નાશવંતતા સ્વપ્નની ઉપમા આપવામાં આવી એમાંથી તમે પૃથ્વી પાણી. સમજવાની છે નહીં કે પદાર્થોનો અભાવ. સંસારી એવા ભવ્ય અગ્નિ-વાયુ-આકાશાદિ ભૂત પદાર્થો છે જ નહીં, એનો અભાવ . * જીવોને મોક્ષનું લક્ષ કેન્દ્રિત કરવા માટે અને સંસારના સિદ્ધ થાય છે એવો અર્થ કેવી રીતે કર્યો! એક આત્માર્થી જીવ, ૯ * દાવાનળમાંથી છોડાવવા માટે, વૈરાગ્યભાવ કેળવવાનો ઉપદેશ આધ્યાત્મિક જીવ સંસારથી ઉગ પામે, વૈરાગ્ય પામે અને * : એમાં આપ્યો છે, જેથી સંસારનો રાગ ઓછો થાય. સંસારના મોક્ષાનુલક્ષી જીવન જીવે અને આત્મકલ્યાણ સાધી મોક્ષ પામે , આ પદાર્થો પ્રત્યેનો મોહ-મમત્વ-રાગ-સ્નેહ ઓછો થાય તે માટે આ માટે સંસારને સ્વપ્નની ઉપમા આપી છે. વેદવાક્યો પૃથ્વી આદિ . * સંસારનાં પદાર્થોને સ્વપ્ન જેવાં કે ક્ષણિક કહ્યાં છે. સંસારમાં મૂળભૂત ભૂતોની સત્તાનો નિષેધ નથી કરતાં. પંચભૂતમય તો જગત
બે જ દ્રવ્યો છે, જડ અને ચેતન. અત્યારે ચેતન એવો આત્મા છે. આ સંસારમાં તેની તો પ્રાધાન્યતા છે. માટે હે વ્યક્ત! તમે જ * જડના સંબંધમાં છે. જડ એટલે વિનાશી, અશાશ્વત, જે વેદપદોનો અર્થ કરો છો, તે યોગ્ય નથી તેના વાસ્તવિક - પરિવર્તનશીલ, ક્ષણિક, નાશવંત કે અનિત્ય. આત્માને જો આ આશયને સમજવાથી શંકા ટળી જશે. નાશવંત ક્ષણિક પદાર્થોનો IFSC સંસારના પદાર્થો પ્રત્યેનો મોહ-મમત્વ-રણ-સ્નેહ ? |
| શ્રી મહાવીર પ્રભુ એ * * મોહ-રાગ વધતો જશે તો આ
વ્યક્તજીને કહ્યું કે, વ્યક્ત! આ * ઓછો થાય તે માટે આ સંસારનાં પદાર્થોને સ્વપ્ન જીવ (ચેતન) આ પદાર્થોની
પ્રમાણે સ્વપ્નના અનેક નિમિત્તો , ' જેવાં કે ક્ષણિક કહ્યાં છે. સંસારમાં મૂળભૂત બે જ 2. પાછળ જ પોતાનો કાળ
છે અને સ્વપ્નથી વસ્તુની સત્તા ફાટ દ્રવ્યો છે, જડ અને ચેતન. * વિતાવશે. કર્મ બંધાતા જશે.
| સિધ્ધ થાય છે. તો પછી વેદમાં ૨૯ * આત્મા ભારે થતો જશે અને સંસારના ૮૪નાં ચક્કરમાં સંસારને “સ્વપ્ન જેવો' કહ્યો અર્થાત્ અભાવાત્મક છે કે શૂન્ય * પરિભ્રમણ કરતો જ જશે. તો ઘાંચીના બળદની જેમ ગોળ-ગોળ છે તેથી પૃથ્વી આદિ ભૂતો કંઈ જ નથી. આ અર્થ યોગ્ય નથી.'
ફરતાં આ જીવનાં સંસારનો ક્યારેય અંત જ નહીં આવે, માટે જો આ પ્રમાણે બધું જ શૂન્ય માનશો તો ઘણાં દોષો આવશે . * આત્માને સંસારના પદાર્થોના રાગ તરફથી ખેંચીને મોક્ષ તરફ અર્થાત્ આ પુત્ર, પત્ની, શરીર, ઘર, આ કાર્ય, આ કારણ છે, આ * વાળવા માટે, સાચો મુમુક્ષુ બનાવવા માટે વૈરાગ્યનો ઉપદેશ આ ઠંડી-ગરમીનો અનુભવ થવો-આમાં કોનો સ્વીકાર કરવો? * આપવો જરૂરી છે. જેનાં પર રાગ છે, તેની જ ઉપર વૈરાગ્યભાવ જો બધું જ શૂન્ય માનશો તો આ સ્વ-પર-ઉભયનો વ્યવહાર ,
કેળવવા માટે તે પદાર્થોની ક્ષણિકતા-નાશવંતતા સમજાવવી કેવી રીતે થશે? જો આ જ્ઞાન છે તો સમ્યક કે મિથ્યાજ્ઞાન વગેરે . જ જરૂરી છે. સંસારના જીવો આ પદાર્થોના મોહમાં ફસાયેલાં છે. સેંકડો પ્રશ્નો ઊભા થશે અને તેનો કોઈ ઉત્તર નહીં જડે તેમાં જ * તેની આસક્તિના કારણે આત્માનું સાચું સ્વરૂપ પણ ભૂલીને, ઘણાં દોષોની સંભાવના રહેશે. માટે સર્વશૂન્ય માનવું એ પ્રશ્ન * * મોક્ષનું લક્ષ છોડીને આ ક્ષણિક એવા પદાર્થોના ભોગવટામાં હિતકારી નથી. આનાથી તો બધો વ્યવહાર અટકી પડશે. જેમ કે એ જ સુખ માની બેઠા છે તે હકીકતમાં ખોટું છે, અજ્ઞાન છે, પાણી પીને તૃષા શાંત કરવી છે એ વ્યવહારને શું કહેશો? .. * વિપરીત જ્ઞાન છે. આ સાચું તત્ત્વજ્ઞાન નથી. પદાર્થોના ત્યાગમાં સત્ય કે સ્વપ્ન? કારણ તમારી માન્યતા પ્રમાણે તો પાણી જ આ * આનંદ છે. એના બદલામાં જીવ પદાર્થોના રાગમાં, મોહમાં, નથી આમ બધું અસત્ય ઠરશે. એજ પ્રમાણે સર્વ શૂન્યતા
ભોગવટામાં આનંદ માની બેઠો છે, આ મિથ્યાજ્ઞાન છે. આ માનવાથી મૂળ દ્રવ્ય અને તેના ગુણોનો લોપ થશે. દા. ત., આ જીવાત્માને વાસ્તવિકતાનું સાચું જ્ઞાન કરાવવાના હેતુથી પાણીની દ્રવ્યતા, પૃથ્વીની કઠોરતા, અગ્નિની ઉષ્ણતા, વાયુની
| SR No. | 525998 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2013 Year 61 Ank 01 to 12 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dhanvant Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 540 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 18 MB |