Prabuddha Jivan 2013 Year 61 Ank 01 to 12

SR No.: 525998
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 540
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 18 MB

Page 235

મે, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ
ઔર બીસ રાત્રિ પશ્ચાત્ અર્થાત્ ભાદ્રપદ શુક્લ પંચમી કો પર્યુષણ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કર લેના ચાહિએ. નિશીથ કે અનુસાર પચાસી રાત્રિકા ઉલ્લંઘન નહીં કરના ચાહિયે. ઉપવાસપૂર્વક સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કરના યહ ભ્રમણ કા આવશ્યક કર્તવ્ય તો થા હી, લેકિન નિશીયસૂર્ણિ મેં હ્રદયન ઔર ચúપ્રોત કે આખ્યાન ર્સ એસા લગતા હૈ કિ વહ ગૃહસ્થ કે લિએ ભી અપરિહાર્ય થા. લેકિન મૂલ પ્રશ્ન યહ હૈ કિ થઇ સાંવત્સરિક પર્વ કબ કિયા જાય? સાંવત્સરિક પર્વ કે દિન સમગ્ર વર્ષ કે અપરાધોં ઔર ભૂલોં કા પ્રતિક્રમણ કરના હોતા હૈ, અતઃ ઇસકા સમક્ષ વર્ષાન્ત હી હોના ચાહિયે. પ્રાચીન પરમ્પરા કે અનુસાર આષાઢ પૂર્ણિમા કો વર્ષ કા અન્તિમ દિન માના જાતા થા. શ્રાવણ વદી પ્રતિપદા સે નવ વર્ષ કા આરમ હોતા થા. ભાઇ શુક્લ ચતુર્થી યા પંચમી કો કિસી ભી પરમ્પરા (શાસ્ત્ર) કે અનુસા૨ પર્વ કા અન્ન નહીં હોતા. અંતઃ ભાઇ શુક્લ પંચમી કો સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કી વર્તમાન પરમ્પરા સમુચિત પ્રતીત નહીં હોતી. પ્રાચીન આગમોં મેં જો દેવસિક, રાત્રિક, પાક્ષિક, ચાતુર્માસિક ઔર સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કા ઉલ્લેખ હૈ ઉનકો દેખને સે એસા લગતા હૈ કિ ઉસ અવધિ કે પૂર્ણ હીને ૫૨ હી તંતુ સમ્બન્ધી પ્રતિક્રમણ (આલોચના) કિયા જાતા થા. જિસ પ્રકાર આજ ભી દિન કી સમાપ્તિ પર દેવસિક, પક્ષ કી સમાપ્તિ પર પાક્ષિક, ચાતુર્માસિક કીસમાપ્તિ પર ચાતુર્માસિક પ્રતિક્રમણ ક્રિયા જાતા હૈ, ઉસી પ્રકા૨ વર્ષ કી સમાપ્તિ પર સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કિયા જાના ચાહિયે. પ્રશ્ર હોતા હૈ કિ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કી યહ તિથિ ભિન્ન કૈસે હો ગઈ ? નિશીય ભાષ્ય કીચૂર્ણિ મેં જિનદાસગણિ ને સ્પષ્ટ લિખા હૈ કિ પર્યુષણ પર્વ પર વાર્ષિક આલોચના કરની યાહિયે (પજ્જોસવાસુ પરિસિયા આલોયણા દાયિવા). ચૂંકિ વર્ષ કી સમાપ્તિ આષાઢ પૂર્ણિમા કો હો જાતી હૈ ઇસલિએ આષાઢ પૂર્ણિમા કો પર્યુષણ અર્થાત્ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કરના ચાહિએ. નિશીથ ભાષ્ય મેં સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ હ–આષાઢ પૂર્ણિમા કો હી પર્યુષણ કરના સિદ્ધાન્ત હૈ.
સમ્ભવતઃ ઇસ પક્ષ કે વિરોધ મેં સમવાયાંગ ઔર આયારદા (દશાશ્રુત સ્કંધ) કે ઉસ પાઠ કોં પ્રસ્તુત કિયા જા સકતા હૈ જિસકે અનુસાર આષાઢ પૂર્ણિમા કે એક માસ ઔર બીસ રાત્રિ કે વ્યતીત જાને પર પર્યુષણ કરના ચાહિએ. ચૂંકિ કલ્પસૂત્ર કે મૂલ પાઠ મેં પહ ભી લિખા હુઆ હૈ કિ શ્રમણ ભગવાન મહાવીર ને આષાઢ પૂર્ણિમા સે એક માસ ઔર બીસ રાત્રિ કે વ્યતીત હો જાને પર વર્ષાવાસ (પયુંષા) કિયા થા ઉસી પ્રકાર ગણધરોં ને કિયા, સ્થવિરો ને કિયા ઔર ઉસી પ્રકાર વર્તમાન શ્રમણ નિશ્ર્ચય ભી કરતે હૈં. નિશ્ચિત રૂપ સે યહ કથન
જીવન
૧૯
રાત્રિ કા અતિક્રમણ કરના નહીં કલ્પતા કે – “તરા વિ ય કપ્પડ (પજ્જોસવિત્તએ) નો સે કપ્પડ તે ૫ર્ણિ ઉવાઇણાવિત્તએ.’ નિશીથ ભાષ્ય ૩૧૫૩ કીચૂર્ણિ મેં ઔર કલ્પસૂત્ર કીટીકાઓ મેં જો ભાદ્રશુક્લ ચતુર્થી કો પર્યુષણ યા સંવત્સરી કરને કા કાલક આચાર્ય કી કથા કે સાથ જો ઉલ્લેખ હૈ વહ ભી ઇસી બાત કી પુષ્ટિ કરતા હૈ કિ ભાદ્ર શુક્લ પંચમી કે પૂર્વ તો પર્યુષણ કિયા જા સકતા હૈ કિંતુ ઉસ તિથિ કા અતિક્રમણ નહીં દિયા જા સકતા હૈ, નિશીય યુર્ણિ મેં સ્પષ્ટ લિખા હૈ દિ
“આસાઢ પૂર્ણિમાએ પોર્સવન્તિ એસ ઉસગ્ગો સેસકાલ પસેવન્તામાં અત્રવાર્તા, અવવાને વિ સવીસસતિરાતમાસાનો પણ અતિકમ્મેઉણ વક્રૃતિ સવીસસતિ૨ાતે માસે પુણે જતિ વાસખેત્તું ણ વુક્ષ્મતિ તો રુક્ષ્મ હેટ્ટાવિ પોસર્વથ−. તં પુાિમાએ પંચમીએ, દસમીએ, એવમાદિ પવ્વસુ પજ્જુસર્વેયર્વાં નો અપવેસુ’' અર્થાત્ આષાઢ પૂર્ણિમા કો પર્યુષા કરના યહ ઉત્સર્ગ માર્ગ હૈ ઔર અન્ય સમય મેં પર્યુષણ ક૨ના યહ અપવાદ માર્ગ હૈ. અપવાદ માર્ગ મેં ભી એક માસ ઔર બીસ દિન અર્થાત્ ભાઇ શુક્લ પંચમી કા અતિક્રમા નહીં કરના ચાહિયે. યદિ ભાદ્ર શુક્લ પંચમી તક ભી નિવાસ કે યોગ્ય સ્થાન ઉપલબ્ધ ન હો તો વૃક્ષ કે નીચે પર્યુષણ કર લેના ચાહિયે. અપવાદ માર્ગ મેં ભી પંચમી, દશમી, અમાવસ્યા એવું પૂર્ણિમા કરના ચાહિયે, અન્ય તિથિઓ મેં નહીં. ઇસ બાત કો લેકર નિશીય ભાષ્ય એવું ચૂર્ણિ મેં યહ પ્રશ્ન ભીં ઉઠાયા ગયા હૈ કિ ભાદ્ર શુક્લ ચતુર્થી કો અપર્વ તિથિ મેં પર્યુષણ ક્યોં નહીં કિયા જાતા હૈ. ઇસ સંદર્ભ મેં કાલક આચાર્ય કી કથા દી ગઈ છે. કથા ઇસ પ્રકાર હૈ – કાલક આચાર્ય વિચરણ કરતે હુએ વર્ષાવાસ હેતુ ઉજ્જયિની પહેંચે, કિન્તુ કિન્હીં કારણોં સે રાજા રૂષ્ટ હો ગયા, અતઃ કાલક આચાર્ય ને વહાઁ સે વિહાર કરકે પ્રતિષ્ઠાનપુ૨ કી ઓ૨ પ્રસ્થાન ક્રિયા ઔર વહાઁ કે શ્રમણ સંઘ કો આદેશ ભિજવાયા કિ જબ તક હમ નહીં પાઁચતે તબ તક આપ લોગ પર્યુષણ ન કરેં. વહાઁ કા સાતવાહન રાજા શ્રાવક થા, ઉસને કાલક આચાર્ય કો સમ્માન કે સાથ નગર મેં પ્રવેશ કરાયા. પ્રતિષ્ઠાનપુર પાઁચકર આચાર્ય ને ધોષણા કી કિ ભાદ્ર શુક્લ પંચમી કો પર્યુષણ કરેંગે. યહ સુન કર રાજાને નિવેદન દિયા કિ હોઉસ દિન નગ૨ મેં ઇન્દ્રમહોત્સવ હોગા. અતઃ આપ ભાદ્ર શુક્લ ષષ્ઠિ
કો પર્યુષણ કર લેં, કિન્તુ આચાર્ય ને કહા કિ શાસ્ત્ર કે અનુસાર પંચમી કા અતિક્રમણ કરના કલ્પ્ય નહીં હૈ. ઇસ પર રાજા ને કહા કિ ફિર આપ ભાદ્ર શુક્લ ચતુર્થી કો પર્યુષણ કર્યું, આચાર્ય ને ઇસ બાત કો સ્વીકૃતિ દે દી ઔર શ્રમણ સંઘ ને ભાદ્ર શુક્લ ચતુર્થી કા પર્યુષણ ક્રિયા.
ભાદ્ર શુક્લ પંચમી કો પર્યુષા કરને કે પક્ષ મેં સબ સે બડા પ્રમાણ કે લેકિન હમેં યહ વિચા૨ ક૨ના હોગા કિ ક્યા યહ અપવાદ માર્ગ થા યા ઉત્સર્ગ માર્ગ થા. યદિ હમ કલ્પસૂત્ર કે ઉસી પાઠ કો દેખેં તો ઉસમેં યહ સ્પષ્ટ લિખા હુઆ હૈ કિ ઇસકે પૂર્વ તો પર્યુષણ એવમ્ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ કરના કલ્પના હૈ, કિંતુ વર્ષા ઋતુ કે એક માસ ઓર બીસ
-
યહાઁ એસા લગતા હૈ કિ આચાર્ય લગભગ ભાર કષ્ણ પક્ષ કે અન્તિમ દિનો મેં હી પ્રતિષ્ઠાનપુર પહુચે થે ઔર ભાત કૃષ્ણ અમાવસ્યા કો પર્યુષણ કરના સમ્ભવ નહીં થા. યદ્યપિ વે અમાવસ્યા કે પૂર્વ અવશ્ય હી પ્રતિષ્ઠાનપુર પહુંચે ચૂકે થે ક્યોંકિ નિશીથ ચૂર્ણિ મેં યહ ભી લિખા ગયા હૈ કિ રાજા ને શ્રાવકોં કો આદેશ દિયા કિ તુમ ભાદ્ર કૃષ્ણ અમાવસ્યા કો પાલિક ઉપવાસ કરના ઔર ભાદ્ર શુક્લ પ્રતિપદા કો વિવિધ પકવાનો