Prabuddha Jivan 2013 Year 61 Ank 01 to 12

SR No.: 525998
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2013
Total Pages: 540
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 18 MB

Page 111

માર્ચ, ૨૦૧૩
પ્રબુદ્ધ જીવન
સંવત્સરી મહાપર્વ (પર્યુષણ) કી આરાધના કી જાની ચાહિએ. “કલ્પસૂત્ર, સંવત્સર ઔર (૫) અભિવર્ધિત-સંવત્સર. નિશીથ સૂત્ર કી ચૂર્ણિ, દશાશ્રુતસ્કન્દ કી નિયુક્તિ વ ચૂર્ણિ, સમાવાયાંગ “સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર’ મેં ભી યુગ-સંવત્સરી કે યહી પાંચ પ્રકાર બતાએં કી ટીકા' આદિ સભી મેં કિસી ભી હાલાત મેં સંવત્સરી સાધના કે લિએ હૈં. ભગવાન મહાવીર કે પંચમ ગણધર આર્ય સુધર્મા સ્વામી કૃત યહી તથ્ય પ્રકાશ મેં આતા હૈ.
સમવાયાંગ સૂત્ર' કે ૬૨ર્વે સમવાય મેં ઇસકા ઉલ્લેખ ઇસ તરહ કિયા જૈન ધર્મ કે સભી પર્વ આધ્યાત્મિકતા કો હી પ્રાથમિકતા દેતે હૈ. ગયા હૈઇન આધ્યાત્મિક પર્વો મેં દવસિય, રાઇય, પમ્બિય, ચઉમાતિય તથા ‘પંચ સંવચ્છરિએણે જુગે વાસટ્ટિ પુતિમાઓ, સંવત્સરિય પર્વો કો પ્રમુખતા દેકર આગમોં ઇનકા સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ વાસઢિ અમાવસા પણ ત્તાઓ !' કિયા ગયા હૈ. ઇનકી આરાધના ચતુર્વિધ સંઘ કે લિએ આવશ્યક કર્મ
-સમવાયાંગ કા ૬૨વાં સમવાય બતાકર આગમાનુકૂલ આરાધના ન કરને પર પ્રાયશ્ચિત્ત ગ્રહણ કરને તાત્પર્ય યહ હૈ કિ પંચસંવત્સરિક યુગ મેં ૬૨ પૂર્ણિમાએં ઔર કા ઉલ્લેખ છેદ સૂત્રોં’ મેં મિલતા હૈ. ‘નિશીથ સૂત્ર' મેં કહા ગયા હૈ- બાસઠ અમાવસ્યાએ પ્રભુ ને બતલાયી હૈ. ચન્દ્રામાસ કે અનુસાર પાંચ જે ભિખ્ખું પક્ઝોસવણાએ ણ પક્ઝોસવેઇ,
વર્ષ કે કાલ કો યુગ કહતે હૈ. ઇસ યુગ મેં દો અભિવર્ધીત માસ અર્થાત્ ણ પક્કો સર્વેતે વા સાઇજુજઇ //૩૬ //
અધિક માસ આતે હૈં. અતઃ પૂર્ણિમાએં વ દો અમાવસ્યાઓં અધિક હો જે ભિકબૂ અપક્ઝોસવણાએ પક્ઝોસવેઇ,
જાતી હૈ. ઇસ કથન સે આગમકાર ને અભિવર્ધિત વર્ષ કે અધિક માસ પજજો સરેત વા સાઇજુ જઇ //૩૭//
કો ગિનતી મેં લિયા હે. અર્થાત્ જે ભિક્ષુ પર્યુષણ (સંવત્સરી) કે દિન સંવત્સરી નહીં કરતા ‘નવાંગી’ ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરિને ભી અધિક માસ કો ગિનતી હૈ યા નહીં કરને વાલે કા અનુમોદન કરતા હૈ ઉસે ગુરુ ચૌમાસી મેં લિયા હૈ. પ્રાયશ્ચિત્ત આતા હૈ.
શ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ કે શિષ્ય શીલોકાચાર્ય (શીલંકાચાર્ય)જી સંવત્સરી આવશ્યક છે. સંવત્સરી આષાઢી ચાતુર્માસી સે ૫૦ વેં કી ‘આચારાંગ સૂત્ર' ટીકા કે દૂસરે શ્રુતસ્કંધ કી ટીકા મેં ભી અધિક દિન હોના ચાહિએ. અન્ય પરમ્પરા મેં ૭૦ દિન શેષ રહને પર હોની માસ કે દિનોં કો પ્રમાણ કરકે ગિનતી મેં સ્વીકાર કિયા ગયા છે. વે ચાહિએ. અબ પ્રશ્ર યહ હૈ કિ અભિવર્ધિત વર્ષ (અધિક માસ) મેં સંવત્સરી કહતે હૈ-“યદિ અધિક માસ ગિનતી મે નહીં લિયા જાતા હે તો વહ વર્ષ કબ હો. ૫૦ર્વે દિન વ ૭૦ર્વે દિન શેષ રહને પર ઇન દો માન્યતાઓ અભિવર્ધિત વર્ષ કેસે કહલાએગા? આગમ કી અભિવર્ધિત વર્ષ કે કે બનને કે પશ્ચાત્ ભી- “એક માસ બીસ દિન વ્યતીત હોને પર’ કથન લિએ ૬૨ પૂર્ણિમા યા ૬૨ અમાવસ્યા ઇસ તરહ કુલ ૧૨૪ પક્ષ કી તો સર્વમાન્ય છે. અભિવર્ધિત વર્ષ મેં અધિક માસ કે લિએ ઉનકા કથન આગમ પ્રરૂપણા કૈસે સિદ્ધ હોગી?' યહ હૈ કિ જિસ સંવત્સર મેં અધિક માસ આતા હો તબ ઉસ અધિક પૂર્વધર આચાર્ય શ્રી જિનદાસગણિ ને અપની ‘નિશીથ ચૂર્ણિ” કે માસ કો કાલચૂલા માનકર, ઉસે મલમાસ યા ફેલગુ-માસ અથવા દસર્વે ઉદ્દેશક મેં ૫૦ હેં દિન સંવત્સરી (અષાઢી ચાતુર્માસી સે) કરને નપુંસક-માસ યા પુરુષોત્તમ-માસ માન લેના ચાહિએ ઔર ઉસે ગિનતી કા ઉલ્લેખ કરતે હુએ યહ ભી સ્પષ્ટ કર દિયા હે કિ-જિસ વર્ષ મેં માસ મેં નહી લેના ચાહિએ. એસી માન્યતા વાલે લોગોં કા કહના હૈ કિ – અધિક આતા હૈ, ઉસ અભિવ્યક્તિ-સંવત્સર મેં આષાઢી ચૌમાસી સે ઇસસે ૫૦વે દિન કી સિદ્ધિ ભી હો જાયેગી ઔર પીછે ભી ૭૦ દિન ૫૦ર્વે દિન અર્થાત્ દ્વિતીય શ્રાવણ શુક્લા પંચમી કો એવં અધિક માસ શેષ રહ જાયેંગે.”
ન આને કી સ્થિતિ મે ચન્દ્ર-સંવત્સર મેં આષાઢી ચૌમાસી સે ૫૦ર્વે ઉનકા યહ તર્ક સત્ય-તથ્ય કે કિતના નિકટ યા કિતના દૂર હૈ? ઇસે દિન અર્થાત્ ભાદ્રપદ શુક્લા પંચમી કો પર્યુષણ (સંવત્સરી) કરના સમઝને કે લિએ હમેં પૂર્વ કે આગમ-ટીકાકાર, ચૂર્ણકાર વૃત્તિકાર, ચાહિએ.' પૂર્વધર એવં શ્રુત-કેવલી વ અન્ય મનીષી આચાર્યો કે ચિન્તન કો ભી શાસ્ત્રોં મેં જો ઉલ્લેખ મિલતે હૈં ઉનકે અનુસાર ચન્દ્રગ્રહણ કમ સે ધ્યાન મેં લેના ચાહિએ.
કમ છ માસ કે અંતર સે હી હોતા હૈ. તાત્પર્ય યહ હૈ કિ એક ચન્દ્રગ્રહણ શ્રી મલયાગિરીજી કૃત “ચન્દ્ર-પ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર' કી વૃત્તિ કે પૃષ્ઠ ૯૯ વ સે દૂસરે ચન્દ્રગ્રહણ મેં કમ સે કમ છ માસ કા અંતરાલ અનિવાર્ય રૂપ ૧૦૦ કા પાઠ ઇસ પ્રકાર છે
સે હોતા હૈ. અભિવર્ધિત વર્ષ મેં ભી ગ્રહણ કે લિએ યહી નિયમ હૈ. ચન્દી, ચન્દા, અભિવડ઼િતો ય, ચન્દો, અભિવહિતો ચેવ, પંચસહિયં અભિવર્ધિત વર્ષ કે અધિક માસ કો નપુંસક માનકર ગિનતી મેં નહીં જુગમિણ ડિäતે લોકદંસીહિ'
ગિના જાએ તો ગ્રહણ પાંચ માસ કે અંતરાલ સે હી આ જાએગા જો ઇસ કથન મેં યુગ-સંવત્સર પાંચ પ્રકાર કા બતાયા હૈ-(૧) ચન્દ્ર- શાસ્ત્રીય-વિધાન-સમ્મત નહીં હૈ. સંવત્સર (૨) ચન્દ્ર-સંવત્સર (૩) અભિવર્ધિત-સંવત્સર (૪) ચન્દ્ર- વિક્રમ સંવત્ ૨૦૪૨ મેં ચન્દ્રગ્રહણ વૈશાખ શુક્લા પુર્ણિમા કો