Page Text
________________
ઑગસ્ટ, ૨૦૦૯
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૧
શ્રી જૈન સાહિત્ય : એક છબી
રૂપ. પૂ. આચાર્યશ્રી પ્રેમપ્રભ સાગર સૂરીશ્વરજી પીઠિકા
આગમોની સંખ્યા પહેલાં ૮૪ની હતી. હાલ ૪પની છે. આ યુગે યુગે રચાતી કૃતિઓ માનવમનને બળ આપે છે. સાહિત્યની પિસ્તાલીસ આગમોમાં પ્રથમ આગમ-અંગ આચારાંગસૂત્ર છે, ગંગોત્રીમાં જૈનકવિઓનું અર્પણ અદ્ભુત અને અવિસ્મરણીય રહ્યું જેમાં સાધુઓના શુદ્ધ આચાર અને વિચારોનું સૂક્ષ્મ અને સૂત્રમય છે. એ અર્પણ સેક સેકે નોંધપાત્ર બનતું રહ્યું છે તેમ કહી શકાય; વર્ણન છે. આ એક જ મહાગ્રંથને કદાચ જૈન ધર્મના અતિ ટૂંકાસારરૂપ તેમ છતાં ડૉ. કોબ્રુકે પોતાના પ્રસિદ્ધ શોધગ્રંથમાં મેજર મેકેન્ઝીને કે પ્રતિનિધિ પણ ગણી શકીએ. આમ, આચારાંગસૂત્ર એ જૈન પહેલી વાર પત્રરૂપે નિબંધ લખીને જૈન સાહિત્યનો પરિચય આપ્યો સાહિત્યનું મુખ્ય પુસ્તક કે ગ્રંથ માની શકાય. ટૂંકું સૂત્રાત્મક હોવાથી અને ત્યારબાદ વિદ્વાનો સાહિત્યને એ મૂલ્યાંકન સુધી દોરી લાવ્યા. તેના અનેક સૂત્રોના અસંખ્ય અર્થ તારવી શકાય છે. અનેક જૈન ગ્રંથકારોએ અસંખ્ય કૃતિઓ રચીને ભાષા અને દેશના ભગવાન મહાવીર ‘ઉપન્નઈવા વિગમેઈવા હુવેઈવા' એ ત્રણ જ સીમાડા ઓળંગ્યા છે. સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં આ બળકટ પ્રદાને અદ્ભુત શબ્દમાં સંસારના સમગ્ર સમ્યગૂ જ્ઞાનનો સાર જણાવે છે. સ્ત્રી, લોકપ્રિયતા પણ મેળવી છે. એક માન્યતાનુસાર, અપ્રકટ એવી વીસ બાળકો વગેરે પણ સમજી શકે તેવી (જૈન) અર્ધમાગધી ભાષામાં લાખ હસ્તપ્રતો હજી ય દેશના વિવિધ જૈન ગ્રંથાલયો અને વિદેશમાં તેઓ ઉપદેશ આપતા. એમના મુખ્ય શિષ્યો-ગણધરો ભગવાન કેટલેક સ્થળે ઉપલબ્ધ છે, અને તે તમામ જિજ્ઞાસુ સંશોધકની મહાવીરના આ ઉપદેશને સૂત્રરૂપે ગોઠવે છે અને બીજા તેનો પ્રતીક્ષા કરે છે! ભારતીય સાહિત્યના સંશોધક ડૉ. જોહન્સ હર્ટલ મુખપાઠ કરી લે છે. તેમના દીર્ધાયુ મહાજ્ઞાની શિષ્ય અને વિદ્યમાન માને છે કે આ એક જ એવું વિશાળ સાહિત્ય છે કે તે તમામ પ્રકારના સકળ જૈન સંઘના સદ્ગુરુ ગણધર શ્રી સુધર્માસ્વામીએ એ ઉપદેશને જનસમૂહમાં એકસાથે લોકપ્રિય અને ઉપકારક થયું છે. સૂત્રરૂપે ગોઠવ્યો. એના બાર ભાગ છે. અને દરેક ભાગ અંગ કહેવાય
જૈન કવિઓની ગ્રંથરચનાના બે ઉદ્દેશ મુખ્ય છેઃ એક જ્ઞાન- છે. બારમું અંગ વિચ્છેદ જવાથી હાલ ૧૧ અંગો જ મળી આવે છે. સાધના. બે ધર્મ-ભક્તિ. ધર્મ-ભક્તિને જીવન સમર્પિત કરનાર
૪૫ આગમો આ કવિઓએ કથા, રૂપકથા, તત્ત્વ, ઉપદેશ, ભક્તિ, બોધ-જેવાં ૧. ૧૧ અંગ ૨. ૧૨ ઉપાંગ ૩. ૧૦ પન્ના તમામ ક્ષેત્રે સફળ ખેડાણ કર્યું છે. મધ્યકાલીન બ્રાહ્મણ કવિઓએ ૪. ૬ છેદસૂત્ર ૫. ૨ સૂત્ર અને ૬. ૪ મૂળ સૂત્ર પ્રધાનતઃ કોઈક ને કોઈક રાજા, શ્રેષ્ઠિ માટે રચેલા સાહિત્ય કરતાં
૧૧ અંગ આ સાહિત્ય તદ્દન ભિન્ન અને ગૌરવપૂર્ણ છે. આથી ધર્મ, સમાજ કે ૧. આચારાંગ
૨. સૂત્રકૃતાંગ દેશને જ માત્ર નહીં, પણ સમગ્ર સંસ્કૃતિને જૈન સાહિત્ય ચેતના ૩. સમવાયાંગ
૪. ઠાણાંગ આપી.
૫. વિવાહપ્રજ્ઞપ્તિ અથવા ૬. જ્ઞાતધર્મકથા ભજવતીજી જૈન સાહિત્ય
૭. ઉપાસકદશા
૮, અંતકૃતદશા જૈન સાહિત્યમાં અસંખ્ય પુસ્તકો છે. પ્રભુ મહાવીરના સમયથી ૯. અત્તરપિપાતિક દશા ૧૦. પ્રશ્નવ્યાકરણ આજ સુધીમાં અનેક મહાન જૈનાચાર્યોએ, સર્જકોએ સંખ્યાબંધ ૧૧. વિપાક સૂત્ર અને ૧૨. દૃષ્ટિવાદ પુસ્તકો રચ્યાં છે. આચાર્યશ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચકે ૫૦૦ ગ્રંથ રચ્યા
૧૨ ઉપાંગ છે, શ્રી હરિભદ્રસૂરિ એકલાએ ૧૪૪૪ ગ્રંથોની રચના કરી છે. ૧. ઓપપાતિક ૨. રાજપ્રશ્રીય ૩. જીવાજીવાભિગમ કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યે વિપુલ સાહિત્ય રચ્યું છે, ઉપાધ્યાય ૪. પ્રજ્ઞાપના ૫. જંબુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિ ૬. ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ શ્રીમદ્ યશોવિજયજી મહારાજે ૧૦૮ મહાન ગ્રંથો માત્ર નવ્ય ૭. સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ ૮. નિરયાવલિયાઓ ૯. કલ્પાવતંસિકા ન્યાયના સંદર્ભમાં લખ્યા છે એમ કહેવાય છે. આવા અનેક જ્ઞાની ૧૦. પુષ્પિકો ૧૧. પૂષ્પચૂલિકા ૧૨. વૃષ્ણિદશા મહાત્માઓએ અસંખ્ય પુસ્તકો લખેલાં છે. હિન્દુઓમાં ગીતા મુખ્ય
૧૦ પન્ના મનાય છે, મુસલમાનોમાં કુરાને શરીફ મુખ્ય મનાય છે. ખ્રિસ્તીઓમાં ૧. ચતુદશરણ ૨. સસ્તાર ૩. આતુરપ્રત્યાખ્યાન બાઈબલ મુખ્ય મનાય છે; એમ જૈન ધર્મમાં આગમો એ જૈન ધર્મનું ૪. ભક્તપરિજ્ઞા ૫. તંદુલવેયાલિય ૬. ચંદ્રાવેધ્યક પરમ પવિત્ર અને પ્રમાણભૂત સાહિત્ય છે. એને સૂત્ર, શાસ્ત્ર, ૭. દેવેન્દ્રસ્વ ૮, ગણિવિદ્યા ૯. મહાપ્રત્યાખ્યાન સિદ્ધાંત કે નિગ્રંથ પ્રવચન એવા નામે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ૧૦. વીરસ્તવ
| SR No. | 525994 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2009 Year 19 Ank 01 to 12 - Ank 03 is not available |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dhanvant Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 320 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 5 MB |