Prabuddha Jivan 2009 Year 19 Ank 01 to 12 - Ank 03 is not available

SR No.: 525994
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2009
Total Pages: 320
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 5 MB

Page 130

૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૂન ૨૦૦૯
જયભિખુ જીવનધારા : ૭
૦ ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ [ગુજરાતી સાહિત્યના લબ્ધપ્રતિષ્ઠ સર્જક જયભિખ્ખના જન્મશતાબ્દીના વર્ષમાં એમના જીવનચરિત્રનું અહીં આલેખન કરીએ છીએ. વ્યક્તિના જીવનમાં એના બાળપણના પ્રસંગો ચિત્ત પર સ્થાયી પ્રભાવ પાડતા હોય છે. ત્રણસો જેટલાં નાનાં-મોટાં પુસ્તકોનું સર્જન કરનારા જયભિખ્ખની બાલ્યાવસ્થા વિશેનું સાતમું પ્રકરણ.]
ભગવાનની મતિ મંઝાઈ જતી હશે? બાહ્ય સૃષ્ટિ ભલે સ્થિર અને સ્થાયી લાગતી હોય, પણ વ્યક્તિનું પાછળ ખાટલા ઢાળીને બેઠા હતા અને કોઈ જમીનથી આઠ-દસ મનોજગત તો જીવનના આઘાત-પ્રત્યાઘાતો અનુભવતું અવિરત ફૂટ ઊંચે ખાટલા કે માંચડા જેવું બાંધીને તેના પર ગોદડાં પાથરી પરિવર્તન પામતું હોય છે. વ્યક્તિની આસપાસનો પરિવેશ પ્રત્યેક લાંબા પગ કરીને નિરાંતે રામલીલાની મોજ માણવા આતુર હતા. તબક્કે અને પ્રત્યેક અવસ્થાએ બદલાતો રહે છે. આજે એની સૃષ્ટિ તેલની ધારનું વર્તન કરીને ચાચરચોક બનાવ્યો હતો. એમાં સ્વજનોથી ભરેલી હોય, તો આવતી કાલે એની સૃષ્ટિમાં માત્ર માતાનો ફોટો મૂક્યો હતો અને એની આગળના દીવામાંથી એક પ્રિયજનો જ દૃષ્ટિગોચર થાય. એક સમયે એની સૃષ્ટિ પ્રકૃતિના રંગે માણસે આવીને મશાલ પ્રગટાવી. ચાચરમાં અજવાળું રહે અને રંગાયેલી હોય, તો બીજે કાળે એ મનોસુષ્ટિ ઈશ્વરલીલાનો રામલીલા દેખાય એ માટે એમાંથી બીજી મશાલો સળગાવવામાં રહસ્યગર્ભ અનુભવ પામતી હોય. સંવેદનશીલ બાળક ભીખા આવી. ભવાઈ જ્યાં રમાવાની હતી, ત્યાં આઠ વાંસના થાંભલા (‘જયભિખુ’નું હુલામણું નામ)ની સૃષ્ટિમાંય સતત પરિવર્તન બાંધીને માંડવી ઊભી કરી હતી. બે પડદા બાંધ્યા હતા. એની વચ્ચેની આવતાં ગયાં અને એની સંવેદના પર એ ભાવો એક યા બીજી રીતે ગોળ જગામાં ભવાઈ થવાની હતી. વળી કલાકારોને તૈયાર થવા અંકિત થતા રહ્યા.
માટેનો ગામમાં જે ઉતારો આપ્યો હતો, ત્યાંથી માંડવીમાં જવા એક સમયે એની સૃષ્ટિ માતાના વિયોગ, માસી-મામીની માયા માટેનો રસ્તો રાખવામાં આવ્યો હતો. ભવાયા ચાચરમાં જતા પહેલાં અને પિતાના હેતથી સભર હતી. પણ એ પછી સ્વજનોની માયા માતાને વંદન કરે પછી ઘૂઘરા બાંધે. આ બધું જોઈને ભીખાને તો વિસરાઈ અને ગામની ધરતીની માયા લાગી. વરસોડા ગામની પ્રકૃતિ એમ થયું કે એ જાણે જુદી જ દુનિયામાં આવ્યો હોય! પૃથ્વી પર આ બાળકના ચિત્તમાં મહોરવા લાગી. એની સીમ, નિશાળ, સ્વર્ગ ઊતર્યું હોય એવું અનુભવતો એ રોમાંચક આંખે આ સઘળું ધર્મશાળા અને કોતરો એના જીવનની ચોપાસ વીંટળાઈ વળ્યાં. નિહાળી રહ્યો. એમાં નિશાળના ગોઠિયા ગિરજાની દોસ્તી થતાં વળી નવો રંગ માતાનો મુજરો અને પૂજનવિધિ થયાં. ચારે દિશામાં ભૂંગળ જાગ્યો. દોસ્તીએ ભીખાની દુનિયામાં કેટલાય નવા ખ્યાલો ને ભાવો વગાડવામાં આવ્યા. ગરબા ગવાયા અને પછી સીધી ચાલમાં થનથન જન્માવ્યા. આજ સુધી ઘરનાં સગાંઓ સાથે સંબંધ હતો, હવે કશી કરતા વિઘ્નહર્તા ગણપતિ દાદા આવ્યા. બધી દિશામાં તેઓ લોહીની સગાઈ નહીં ધરાવતા અન્ય જ્ઞાતિના ગોઠિયા સાથે સંબંધ કંકુવરણાં છાંટણાં કરતા હતા. કોઈ ગણપતિને વંદન કરતા હતા બંધાયો. બ્રાહ્મણ-વાણિયાની દોસ્તી થઈ.
તો કોઈ એના આશિષ માગતા હતા. ભીખાને નર્તન કરતા ગણપતિને હિંમતબાજ ગિરજાનો સાથ ભીરુ ભીખાને ગોઠી ગયો. બંને જોવાની ભારે મજા પડી. ત્યારબાદ બ્રાહ્મણ વગેરે આવ્યા અને એ દોસ્તો રામલીલા જોવા માટે વરસોડાથી બે ગાઉ દૂર આવેલા અંબોડ રીતે ભવાઈનો પૂર્વરંગ પૂરો થયો. પછી તો રાસની રમઝટ ચાલી. ગામના પાદરે પહોંચ્યા. આ સમયે ખુલ્લા મેદાનમાં વર્તુળ આકારની ગામના પાદરની ધૂળમાં બેઠેલો ભીખો મુગ્ધ આંખે અને પારાવાર આસપાસ ગામલોકો બેસી ગયા હતા. ભીખાએ પહેલી વાર આવા જિજ્ઞાસા સાથે બધું જોતો હતો. વચ્ચે વચ્ચે ગોઠિયા ગિરજા સાથે ભિન્ન ભિન્ન વર્ગના અને વયના લોકોને એક સાથે એકઠાં થયેલા વાત કરતો જાય અને એને કંઈ પૂછતો પણ જાય. રામલીલાનો અને વાતો કરતાં-ઘોંઘાટ મચાવતા જોયા.
આરંભ થયો. સૂત્રધારે આવીને પ્રારંભ કર્યો. એ પછી આવેલા આમ તો આ સમયે એની આંખમાં ઉંઘ ડોકિયું કરી જતી હતી, રંગલાનો વેશ જોઈને તો ભીખાને ખૂબ મજા આવી. એના હાવભાવ પરંતુ આસપાસની જીવંત સૃષ્ટિ અને કીકીમાં રમતી જિજ્ઞાસાએ અને વેશ જોઈને એ ખડખડાટ હસવા લાગ્યો. હવે ખરેખરો રામએની ઉંઘને ક્યાંય દૂર-દેશાવર મોકલી આપી. કોઈ ખેડૂત હતા, રાવણનો ખેલ શરૂ થયો. બાળક ભીખાને ભૂંગળનો અવાજ અતિ તો કોઈ વેપારી હતા. કોઈ યુવાન હતા તો કોઈ નાનાં બાળકો. કેટલાક વડીલો કોથળા પાથરીને બેઠા હતા, એ જ રીતે કેટલાક કરનાર લોકોનો પ્રદેશ' એવો પણ મળે છે.