Prabuddha Jivan 2008 Year 18 Ank 01 to 12

SR No.: 525993
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2008
Total Pages: 304
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 15 MB

Page 166

૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
થાય છે. ચેતન અને અચેતન દ્રવ્યોને પોતાનાં લક્ષો સ્વભાવ હોય છે તે દ્રવ્યોના ભાવ કહેવાય છે. દ્રવ્યોના ગુણ અને પર્યાય એ પણ ભાવ છે. ચેતન જીવ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ ભાવના પાંચ પ્રકારના છે. ૧. ઔદારિક ભાવ-કર્મોના ઉદયથી પ્રગટ થતો ભાવ, ૨. કર્મનો ઉપશમથી ઓપામિક સમ્યક્ત્વ અને પશ્ચમિક ચારિત્ર તે પામિક ભાવ, ૩. સાયિક ભાવ : કર્મના ક્ષયથી કેવળજ્ઞાનાદિ ભાવ, ૪. કર્મોના દોપરામથી પ્રગટ થતો ક્ષાયોપશમિક ભાવ, ૫. કર્મના ઉદયથી નિરપેક્ષ ચેતનત્વ ભાવ તે પારિણામિકભાવ, ૬. એક જીવને એક સમયમાં ભિન્નભિન્ન અવસ્થાઓને કા૨ણે ગુણસ્થાનકોમાં યથાયોગ્ય ભાવ થાય છે. તેના સંયોગી ભેદોને સન્ધિાસિક ભાવ કહેવાય છે.
ઔદાયિક ભાવ બંધ કરવાવાળો છે. ઔપશમિક ક્ષાયોપશમિક અને શાયિક ભાવ મોક્ષપ્રાપ્તિના કારણરૂપ છે. પાર્રિણામિક ભાવ બંધ-મોક્ષ નિરપેક્ષ છે. પૌદ્ગલિક પદાર્થોમાં સ્પર્શાદિ વગેરે ઔદાયિક ભાવ છે અને જડત્વ એ પારિણામિક એમ બે અચિત ભાવ છે. ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાળમાં એક પારિજ઼ામિક ભાવ છે તે અચિત્ત છે. સ્વાભાવિક છે. નિશ્ચયથી વિચારીએ તો શુદ્ધ ચૈતન્ય તથા પારિણામિક ભાવ શુદ્ધ છે. ભાવના પ્રકાર વિશેની આધારભૂત ભગવતી સૂત્ર શતક ૧૭ના પ્રથમ ઉદ્દેશકમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. તેની માહિતી નીચે મુજબ છે.
ઔદાયિક ભાવ-ઔદાયિક અને ઉદય નિષ્પન્ન એમ બે પ્રકારનો છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ કર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન થતો ભાવ દાયિક છે. ઉદય નિષ્પન્ન ભાવ હૃદય નિષ્ફળ અને અર્વોદય નિષ્પન્ન એમ બે પ્રકારનો છે. કર્મોના ઉદયથી જીવોને જે ભાવ ઉત્પન્ન થાય તે જીવોદેષ ભાવ છે. દા. ત. નરક-તિર્યંચ, દેવ-પૃથ્વીકાય, ત્રસકાય, મિથ્યાત્વ, લેફ્સા, પુરૂષ-સ્ત્રીવેદ વગેરેમાં વોદય ભાવ છે.
ક્ષાયિક ભાવ બે પ્રકારનો છે. કર્મની આઠ પ્રકૃતિનો સર્વથા નાશ થાય તે ક્ષાયિક ભાવ છે. અને ક્ષય ભાવથી ઉત્પન્ન થયેલ કેવળજ્ઞાન લબ્ધિની પ્રાપ્તિ એ 'પ' ભાવ છે.
તા. ૧૬ ઑગસ્ટ, ૨૦૦૮
ભાવે ભાવના ભાવીએ, ભાવે કેવળજ્ઞાન. સુણ્યા હશે, પૂજ્યા હશે, નીરખ્યા હશે, પ્રભુ કો ક્ષણે, હે જગત બંધુ! ચિત્તમાં ધાર્યા નહીં ભક્તિપણે, જન્મ્યો પ્રભુ તે કારણે દુ:ખ પાત્ર આ સંસારમાં, હા ભક્તિ તે ફળતી નથી જે ભાવ શૂન્યાગારમાં. દાન કરવા માટે સંપત્તિ જોઈએ. શીયળમાં નિયમયુક્ત રહેવું પડે છે. તપમાં ઈચ્છાઓનો નિરોધ કરવો પડે છે.
ક્ષાયોપશમિક ભાવ બે પ્રકારનો છે. કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં અવરોધક ચાર થાતી કર્મોના થોપશમને જ્ઞાોપરામિક ભાવ કહેવાય છે. અને તેનાથી ઉત્પન્ન થયેલા ભાવ થોપશ્ચમ નિષ્પન્ન ભાવ છે. ભાવ કુળમાં ભાવ વિશેની માહિતી પ્રાપ્ત થાય છે. માનો ધમ્મા સારો ભાવ એ ધર્મનું સાધન છે. મળિયો માનવિર્યન પરમો ભાવ સાચી પરમાર્થ છે. સમ્મતસ વિ નીબં। ભાવ એ સમક્તિનું બીજ છે. ભાવ ઘુંટાય છે ત્યારે ભાવના બને છે. ભાવમાં એક-બે નિશ્ચિત ભાવ છે જ્યારે ભાવના ભાવોના સમૂહની બનેલી છે. એટલે મૂળભૂત રીતે ભાવ કેન્દ્ર સ્થાને છે.
ભાવે જિનવર પૂજાએ, ભાવે દીજે દાન,
ભાવ ધર્મમાં પૈસાની જરૂર નથી. મનના શુભ વિચારોની અવશ્યકતા છે. ભાવ ધર્મ કઠિન છે. તેમાં જો પ્રગતિ થાય તો આત્મા સિદ્ધિ પદને પામી જાય છે. ભાવનો મહિમા દર્શાવતા વિચારો જોઇએ તો મણિમંત્ર-ઔષધ-તંત્ર આદિની ઉપાસના ભાવ વગર યથાર્થ ફળ આપતી નથી. દાન-શીલ અને તપ ધર્મ ભાવ સહિત ઉત્તમ ફળ આપે છે. શુભ ભાવથી પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિ ગ્રંથીભેટ કરીને બે ઘડીમાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા હતા. મુગાવતી સાધ્વી પોતાના દોષની નિંદા અને ગર્હા કરીને ગુરુના ચરણોમાં રહીને કેવળજ્ઞાન પામ્યાં હતાં. કપિલ નામના બ્રાહ્મણ મુનિને જહાં લાહો તહાં લોહો, લાહા લોહો પવઈ, એ પદનો ભાવપૂર્વક વિચાર કરતાં જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું હતું. કરકંડુ મુનિને તુચ્છ તાંડુલ ભક્ષણ કરતાં ભાવથી કેવળજ્ઞાન થયું હતું. પૂર્વ ભવમાં જ્ઞાનની આશાતના કરી હતી તે મારુરુ મુનિ નિજ નામને મા રુસ મા તે તુસ–રોષ ન કર–રાગ ન કર. તેની શુભ વિચારણાથી ઘાતી કર્મનો ક્ષય કરીને કેવળજ્ઞાન પામ્યા હતા. જીરણ શેઠજી ભાવના ભાવે રે, મહાવીર પ્રભુ ઘેર આવે. ઉપરોક્ત દૃષ્ટાંતો દ્વારા ભાવનો મહિમા સિદ્ધ થાય છે. દરેક ધર્મ ક્રિયા-આરાધના દ્રવ્યથી થાય તેની સાથે ‘ભાવ' સ્થિતિનો સંબંધ થાય તો આત્માનું કલ્યાણ થતાં વાર લાગતી નથી. એટલે ધર્મ દ્વારા ભાવ વૃદ્ધિની તાલીમ જરૂરી છે. ભાવમંગલ-પ્રભુની સ્તુતિ-સ્તવનથી ગણાય છે. ભાવ કર્મજીવોના રાગાદિ ભાવ સમજવા, ભાવ નિક્ષેપ-સંયુક્ત વસ્તુ તે ભાવ નિક્ષેપ છે. દા. ત. રાજ્યકર્તા પુરુષ તે રાજા કહેવાય. ચાર નિક્ષેપમાં ભાવ નિક્ષેપ છે. ભાવ નિર્જરા-ઉપશમ ભાવની શુદ્ધિ દ્વારા સકામ નિર્જરાને કારણે જીવના રાગાદિ ભાવ દૂર થાય છે. ભાવ યાત્રા-સમેત શિખર, સિદ્ધગિરિ. ભાવપાપ-ચાર ઘાતી કર્મના ઉદયમાં મોહનીય મહાદ્ધિ દેષ્ઠ કર્મના પ્રભાવથી ક્રોધાદિ કાર્યો ઉદ્ભવે.
ભાવપુણ્ય-ચાર ઘાતી કર્મના ોપરામથી મોહનીય ઉપશમ, સભ્યજ્ઞાન, ક્ષમા વગેરે ગુણો હોય છે.
ભાવપૂજા આત્માના ઉચ્ચ-શુભ પરિણામથી પ્રભુ પૂજા-ભક્તિ. ભાવમાણ આત્માના જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, આદિ ગુણોનો સમૂહ.
ભાવબંધ-જીવના કષાય-રાગ-દ્વેષ આદિ પરિણામ.