________________
' પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬
આદરણીય શ્રી રમણભાઈને સ્મરણાંજલિ
| પ્રવીણભાઈ સી. શાહ એક સમય એવો હતો કે કલાક્ષેત્રે, ફિલ્મીક્ષેત્રે ભારતભરમાં અમુક બહુમુખી પ્રતિભાના વર્ણન કરતાં પાનાનાં પાનાં ભરાય એટલા પૂજ્ય થોડીક જ વ્યક્તિ નામાંકિત–પ્રસિદ્ધ જોવા મળતી પણ જ્યારથી ટી. વી. ભાવના ઉદ્ગારો હેયામાં ઊભરાય છે. સિરિયલો જોવા મળી ત્યારથી કેટકેટલા કલાકારો, સંગીતકારો, તેઓ એક અજોડ અધ્યાપક-પ્રાધ્યાપક હતા. વિષયની સમીક્ષા અને નાટ્યકલાકારો અને ફિલ્મી ક્ષેત્રે ખૂણે ખૂણે છૂપાયેલી વિભૂતિઓ છણાવટ કરવામાં નિષ્ણાત અને સત્યભાષી સચોટ નીડર ટીકાત્મક જાહેરક્ષેત્રે પ્રસિદ્ધિ પામી છે. ખૂણામાં અનેક ક્ષેત્રમાં છુપાયેલી વિવેચક હતા. પ્રખર પ્રવકતા સાથે નેતૃત્વના ગુણધારી મિલિટરી પ્રતિભાઓને પ્લેટફોર્મ મળ્યાની તક મળતાં જ ઝળકી ઉઠી. ' ડિસિપ્લિનમાં માનતા. ધર્મ તથા વિજ્ઞાનના વિષયમાં ગુજરાતી અને
જૈન શાસનમાં વિદ્વતાના ક્ષેત્રે નાની-મોટી પ્રતિભાઓને અંગ્રેજીમાં તેમણે વિશાળ મનનીય અભ્યાસપૂર્ણ સાહિત્યનું સર્જન કરેલું વ્યાખ્યાનમાળાના માધ્યમથી તથા સેમિનારના પ્લેટફોર્મ ઉપર બોલાવીને છે. માનવતાના મહારથી આ મહાનુભાવે અનેક સંસ્થાના ઉદ્ધાર માટે શ્રી રમણભાઈએ કેટલીય વિદ્વાન વ્યક્તિઓને પ્રોત્સાહન આપી માતબર રકમમાં અનુદાન એકઠું કરીને સુપરત કરેલું છે. જાહેરક્ષેત્રમાં પ્રસિદ્ધ કર્યા છે,
નાયકલા, કવિતા, ધર્મ, તત્ત્વજ્ઞાન, પ્રવાસ, જૈન સાહિત્યના ઈ. સ. ૧૯૦૦ આસપાસ મુંબઈ બિરલા કેન્દ્રમાં પર્યું પણ સંશોધનો, તમામ ક્ષેત્રે નિપુણતા મેળવનાર ડૉ. રમણભાઈએ પોતાના વ્યાખ્યાનમાળામાં માત્ર ગુણવત્તાના આધારે લાગવગ કે ઓળખાણ જીવનકાળ દરમ્યાન સંશોધન-સંપાદન- વિવેચન-પ્રવાસ વિના જ્યારે શ્રી રમણભાઈએ વાત્સલભર્યું આમંત્રણથી મને બે વાર કથા-જીવનચરિત્ર, નિબંધ, એકાંકી વગેરે ક્ષેત્રે અભૂતપૂર્વ યોગદાન તક આપી ત્યારથી સ્વાધ્યાય અને સેમિનારના મંડળોમાં ભાગ લઈને આપ્યું છે. મારી શક્તિ વિકસાવવાનો પુરુષાર્થ જાગ્યો અને અમેરિકા- . જૈન શાસ્ત્રકારને વફાદાર, જિનવાણીના પૂરેપૂરા અભ્યાસુ, ઉસૂત્ર લંડન-કેનેડા-આફ્રિકા-ગલ્ફના દેશોમાં સ્વાધ્યાય કરવા- કરાવવાનો ભાષણથી સદાય સાવધાન, જૈન અનુષ્ઠાનના ભાવોલ્લાસપૂર્વકના અને ધર્મની પ્રભાવના કરવાના મહા પુણ્યનો લાભ આજ સુધી મળતો અપ્રમત્ત આરાધક, દુનિયાભરના યાત્રા પ્રવાસથી મેળવેલું જાત રહ્યો છે. અંધારામાં અમદાવાદના ખૂણે પડી રહેલા નાના કોડિયામાં અનુભવનું જ્ઞાન, અને તેમના અનેક વિષયના સાહિત્ય સર્જનમાં તેલ પૂરીને મારામાં આવી શક્તિ છુપાયેલી છે તે પારખુ ઝવેરી વર્ણવાયેલું નિરૂપણ, મૈત્રી-પ્રમોદ- કારુણ્ય અને માધ્યસ્થ ભાવથી ભરેલા રમણલાલના ધ્યાનમાં આવી અને મારા જેવી કેટલીએ પ્રતિભાઓ એમણે સાચા અર્થમાં શ્રાવક, ધર્મશ્રદ્ધાળુ અને આટલી બહુમુખી પ્રતિભા હોવા પ્રજ્વલ્લિત કરી. આટલી વાત મારા અંગત જીવનમાં તેમણે કરેલા ચતાં વિનમ્ર, નિખાલસ, સરળ સ્વભાવી શ્રી રમણભાઈ જૈનશાસનનું ઉપકારની થઈ.
અણમોલ રતન હતું. જ્યારે જ્યારે જાહેર સભામાં-સેમિનારમાં તેમણે કરેલા એમણે જીવનના છેલ્લા શ્વાસ સુધી અપ્રમત્ત ભાવે જીવન સાધના પ્રવચનોમાં-પ્રવચનો પછી કરેલી સમીક્ષામાં, કાર્યક્રમના સંચાલન કે કરીને સ્વ. પરનું શ્રેય કરીને આત્મકલ્યાણ કર્યું છે. પ્રમુખપદે કે અધ્યક્ષતાના આસન ઉપર બિરાજેલા જોયા- YES WE MISS HIM A LOT FOR A LONG સાંભળ્યા-તેમના સર્વાગી વ્યક્તિત્વનો અનુભવ થયો ત્યારે એમની
પરમમિત્રનો જાણે પામ્યા યોગ જો...
[ ગુલાબચંદ શાહ પરમમિત્ર રમણભાઈના નામ આગળ “સ્વ” જોડવું સ્વીકારી શકાતું આત્મીયતાની હળવાશ હતી તે અમોને સ્પર્શી ગઈ. પાંચ વર્ષનાં નથી, સિવાય કે સ્વનો અર્થ સ્વજન થાય, અમારા જીવનમાં સહજ આઈ.આઈ.ટી, કાનપુર પછી અમારા બન્નેના પુત્રોને અમેરિકા જવાનું પરિવર્તન લાવનાર, આવા સ્વજનના, ૪૦ વર્ષના સહવાસમાં બનેલા, થયું. બન્નેની માતાઓ, તારાબેન અને કુસુમને અમિતાભ-નિર્મલની આત્મીય પ્રસંગો, પ્રબુદ્ધ જીવનના પ્રિય વાચકો સમક્ષ રજૂ કરું છું. કુશળતાની ફીકર રહેતી અને એકબીજાને આશ્વાસન-પ્રોત્સાહન આપતાં.
રમણભાઈનો પુત્ર અમિતાભ અને મારો પુત્ર નિર્મલ આઈઆઈટી નિર્મલ અને અમારી પુત્રવધૂ આરતી બન્ને કંઠય સંગીતની તાલીમ કાનપુરમાં ભણતા હતા. વેકેશનમાં મુંબઈ આવેલા ત્યારે એક વહેલી લેતાં. મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની વ્યાખ્યાનમાળામાં ગાવાનું આમંત્રણ સવારે રમણભાઈનો ફોન આવ્યો. “ગુલાબભાઈ, નિર્મલનો સામાન તેઓને અવારનવાર રમણભાઈનાં સૂચનથી મળ્યા કરતું. જૈન સ્તવનોની બાંધો - તેને જાપાન જવાનું છે.” હું તો સ્તબ્ધ થઈ ગયો. રમણભાઈનાં પસંદગી માટે રમણભાઈ તરફથી માર્ગદર્શન મળતું. ભજનનાં આ પત્ની તારાબેનના પિતાશ્રી જાપાનની વિખ્યાત મીટુટ પ્રીસીશન પ્રયોગોથી યુવાન દંપતીમાં જૈન ધર્મ પ્રત્યે જીજ્ઞેશા અને અહોભાવ મેઝરિંગ ઈન્સ્ટન્ટ કાં.નાં ભારતનાં એજન્ટ હતા. તેમની ફેક્ટરીમાં વધ્યા. જેનું નિમિત્ત રમણભાઈ બન્યા. રમણભાઈ પોતાનાં પુસ્તકોનાં તાલીમ માટે કંપનીએ બે યુવાનોને સ્પોન્સર કરેલા. આ માટે રમણભાઈએ કવરની રંગીન ડિઝાઈન અને છપાવવાનું કામ આરતી જે કોમર્શિયલ અમિતાભ સાથે નિર્મલની પસંદગી કરેલી. જાપાન પછી વર્લ્ડ-ર કરી આર્ટની સ્નાતક હતી, તેને સોંપતા. કવર તૈયાર થયા પછી આરતીને, પાછા આવવાનું હતું. વર્લ્ડ-ટૂરમાં પણ રમણભાઈનાં મિત્ર ચંદેરીયા અભિનંદન આપતા અને કવરનાં ડિઝાઈનર તરીકે આરતીનું નામ પણ ફેમિલીનો સહકાર હતો. ૨૦ વર્ષની નાની વયે, અમારા એક જ સંતાનને પુસ્તકમાં છાપતા. આટલી મોટી તક ઘર બેઠા મળે તે જાણીને અમો ભાવવિભોર થઈ વ્યાખ્યાનમાળામાં હર વખતે પ્રથમ વ્યાખ્યાન રાજકોટથી પધારતા ગયા. રમણભાઈના અવાજમાં મહેરબાનીનો ભાવ સુદ્ધાં નહોતો. સહજ શ્રી શશિકાંતભાઈ મહેતાનું રહેતું. રમણભાઈ દ્વારા શશિકાંતભાઈ સાથે