________________
* ૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬ ન હોય ! એટલું જ નહિ, જે જે અવતરણો જે જે ગ્રંથમાંથી લેવાના તમારે કમાણી થાય. તેમની થિસિસના હજાર પાના મેં ટાઇપ કરી હતા, તે તે સહજતાએ ક્રમવાર મળતા ગયા, અને લખવાનો વેગ એવો આપ્યા, મારો ખર્ચ નીકળી ગયો. અને સરને મેં ટાઈપરાઈટ૨ સુપરત અદ્ભુત હતો કે મને ખૂબ જ આશ્ચર્ય થતું હતું. જમવા પણ ઊઠી નહિ, કરી દીધું. પોતાના વિદ્યાર્થીના જીવનની સુવિધા માટે તેઓ કેવી સમભાવી અને બપોરે ચાર વાગે લખાણ પૂરુ કર્યું. શ્રી પ્રભુનો ખૂબ ઉપકાર માની કાળજી રાખતા હતા, તે આ પ્રસંગ પરથી સમજાશે. જમવા બેઠી. '
આ બધા કાર્યમાં મને પ્રો. તારાબહેનનો સાથ પણ ઘણો મળતો હજુ અડધું જમાયું, ત્યાં બારણે બેલ થઈ, જોયું તો સર. મને ખૂબ હતો. કામ હોય ત્યારે તેમના ઘરે જઈ કાર્ય પતાવતી. તે વખતે તેમના આશ્ચર્ય થયું, કારણ કે તે દિવસે તેઓ ખૂબ બીઝી હતા. વિનયથી તેમના બંને બાળકો શૈલજા અને અમિતાભ નાના હતા, તેમની સાથે રમતગમત આગમનનું કારણ પૂછ્યું. તેમણે કહ્યું, 'તમે ગઈ કાલે ખૂબ નિરાશ પણ કરતી. અને કુટુંબી સભ્ય જેવો આનંદ તેમની પાસે મેળવતી હતી. હતા એટલે થોડો સમય મળતાં થોડી હિંમત આપવા આવ્યો છું.’ તેમની ૧૯૬૫-૬૬ના વર્ષના ગુજરાતી પ્રકાશનોનો વિવેચનાત્મક અહેવાલ વિદ્યાર્થી પ્રતિની પ્રીતિ મને સ્પર્શી ગઈ, મનોમન તેમને વંદન કર્યા, ડૉ. રમણભાઇએ તૈયાર કરવાનો હતો. થિસિસ પૂરી થઈ હોવાથી અને પછી સહર્ષ તેમને જણાવ્યું કે આ પ્રકરણ લખાઈ ગયું છે. તેઓ અહેવાલની કોપી તૈયાર કરવામાં મેં મદદ કરી હતી. આમ થિસિસ પૂરી ખૂબ ખુશ થયા અને કહ્યું કે હવે તમે ટાઇપીંગ શરૂ કરી દ્યો, અઠવાડિયામાં થયા પછી પણ મને પ્રવૃત્તિશીલ રાખવા સહાય કરી હતી. આ પ્રકરણ તમને તપાસી આપીશ. કારણ કે હમણાં મારે રોજ સવારે ઇ. સ. ૧૯૬૬ ના મે મહિનામાં મારો વાઈવ યોજાયો. ખૂબ પાંચ વાગે એન.સી.સી.ની પરેડ લેવાની છે, અને તમારી પાસે તો ટાઇપ ઝીણવટભરી તપાસ થઈ. તે દિવસે સાંજે તેમણે જણાવ્યું કે તમારી કરવા ઘણા પાના છે.
થિસિસ પાસ થઈ ગઈ છે, અને આત્મવિકાસ'નું પ્રકરણ દલસુખભાઈને બીજા દિવસની સવારથી પ્રભુનું સ્મરણ કરી ટાઇપીંગ ચાલુ કર્યું, ખૂબ ગમ્યું છે. તેમના રિપોર્ટમાં આગળના પ્રકરણોની સવિગત નોંધ બપોરે ચાર વાગે ટાઇપ કરતી હતી ત્યારે સર ઘરે આવ્યા. મારું આશ્વર્ય લીધા પછી લખ્યું છે કે, “....પણ આ બધાને ટપી જાય તેવું કાર્ય તો વધી ગયું કે તેમને સમય ક્યાંથી મળ્યો ? તેમણે જણાવ્યું કે મને એક લેખિકાએ સમગ્ર વાંગ્મયનો સૂક્ષ્મ અભ્યાસ કરીને શ્રીમન્નો જે ખૂબ નવાઈ લાગે તેવો અનુભવ થયો છે, તે જણાવવા આવ્યો છું. મારી આધ્યાત્મિક જીવન-વિકાસ આલેખ્યો છે, અને ભારતીય સંતોની ઉત્સુકતા વધી ગઈ. '
પરંપરામાં શ્રીમન્ના જીવનની જે ઉચ્ચ ભૂમિકા હતી, તેને જે રીતે વ્યક્ત તેમણે કહ્યું, ગઈ કાલે હું ‘આત્મ વિકાસ'નું પ્રકરણ લઈ ઘરે ગયો. કરી છે, તે છે. આખો નિબંધ ન હોત અને માત્ર શ્રીમન્ના આ આધ્યાત્મિક વિચાર્યું કે કાલથી તપાસીશ. પણ જમીને ઉઠ્યા પછી મને એમ થયું કે જીવનનું તારણ લેખિકાએ જે રીતે સુસંવાદ રીતે, લખાણોમાંથી આધાર લાવ ઉપર ઉપરથી તો જોઈ લઉં. આઠ વાગે વાંચવા બેઠો, તારાને કહ્યું ટાંકીને કરી બતાવ્યું છે, તે જ માત્ર હોત તો તે પણ લેખિકાની સંશોધન કે દશ વાગે એટલે મને કહે છે, હું સૂઈ જઈશ. પણ વાંચવામાં એવી શક્તિના પૂરાવા રૂપે બનત અને એટલા માત્રથી પણ તેમને Ph.D. ની એકાગ્રતા આવી ગઈ કે દશ વાગે તારાએ મને સૂવા સૂચવ્યું તો મેં ઉપાધિને યોગ્ય ઠરાવત-એ પ્રકારનું સમર્થ રીતે એ પ્રકરણ લખાયું છે.' અગિયાર વાગે કહેવા જણાવ્યું. અગિયાર વાગે તારાએ પૂછ્યું, “શાહ, ઈ. સ. ૧૯૬૭ માં કૃપાળુ દેવની જન્મ જયંતિ આવતી હતી. એ માટે હવે સૂવું છે ને ?' સવારે વહેલા જાગવાનું છે.’ મેં જવાબ આપ્યો કે, “તું કોઈ ઉપયોગી ગ્રંથ પ્રકાશિત કરવાની શ્રી જીવનમરિ સર્વાચન ગાથા સૂઈ જા, હું મારી મેળે સૂઈ જઈશ.’ રાત્રે એક વાગે આખું પ્રકરણ તપાસીને ટ્રસ્ટની ઇચ્છા હતી. જે ઇચ્છા ટ્રસ્ટના સંચાલક શ્રી લાલભાઇએ મુ. શ્રી પૂરું કર્યું, અને પછી સૂતો. સાડા ત્રણ એકદમ તાજગી સાથે મારી મેળે દલસુખભાઈ પાસે વ્યક્ત કરી હતી. તેમણે મારી થિસિસ માટે યોગ્યતા ઊઠી ગયો. આટલી ઓછી ઊંધે આવી તાજગી મેં પહેલી જ વાર અનુભવી બતાવી, તેથી જીવનમરિનો ગ્રંથ પ્રકાશિત કરવાની પરવાનગી માગતો છે. તમે એક બેઠકે લખ્યું, મેં એક બેઠકે તપાસ્યું. મેં પૂછ્યું, “સર, કેટલા પત્ર આવ્યો. પણ મેં મારા જીવનને સુધારવાની ઇચ્છાથી જ આ અભ્યાસ સુધારા વધારા કરવાના છે ?' જવાબ મળ્યો, “એક શબ્દનો પર નહિ.' કર્યો હતો, તેથી પ્રકાશન માટે અસંમતિ જણાવી. તેમ છતાં શ્રી મેં પ્રભુનો મનોમન ખૂબ ઉપકાર માન્યો, અને નક્કી કર્યું કે આ થિસિસ દલસુખભાઈ અને ડૉ. રમણભાઈના આગ્રહથી વિસિસ “શ્રીમી મેં મારા જીવનની સુધારણા માટે કરી છે, તેથી આ થિસિસ અને ડીગ્રી જીવનસિદ્ધિ' નામે જીવનમણિ સદ્વાચન માળા તરફથી પ્રસિદ્ધ થઈ. પ્રભુને જ અર્પણ છે. આમાં મારું કર્તાપણું ક્યાંય નથી.
મારી પૂર્વ વિચારણા અનુસાર તેમાંથી એક પૈસાની પણ કમાણી ન આ સમય દરમ્યાન નક્કી થઈ ગયું હતું કે મારા પરીક્ષક એલ.ડી. કરવાના ભાવથી કોપીરાઈટ અને રોયલ્ટી છોડી દીધાં હતાં. ઇન્સ્ટીટયુટના અધ્યક્ષ દલસુખભાઈ માલવરિયા છે. તેઓ પોતાની આ પછીથી ડૉ. રમણભાઈ અને તારાબહેન સાથેનો સંપર્ક તથા ઝીણવટભરી તપાસ માટે ખૂબ જાણીતા હતા.
- પ્રેમસંત જળવાઈ રહ્યો છે. અને અમે એકબીજાના જીવનથી સુમાહિતગાર મેં ઉત્સાહથી થિસિસ સમયસર ટાઈપ કરી, બાઇન્ડ કરાવી ૧૯૬૫ના રહીએ છીએ. જેમાં તેઓ બંનેએ લૌકિક જીવનમાં, સાહિત્ય ક્ષેત્રે તથા સપ્ટેમ્બરના અંતભાગમાં યુનિવર્સિટીને સોંપી દીધી. આમ રમણભાઈના આધ્યાત્મિક જીવનમાં જે પ્રગતિ કરી છે, તે બધાને આધારે જે વિધાન હાથ નીચેના વિદ્યાર્થીઓમાં મારી થિસિસ સૌ પ્રથમ અને સૌથી ટૂંકા આ લેખના આરંભમાં કરેલ છે, તેને સમર્થન મળી રહે છે. તેઓ પાસે ગાળામાં અપાઈ હતી. પ્રભુએ મારી ઇચ્છા પૂરી કરી.
અતિ અતિ દુર્લભ એવાં માનવતા, સત્ ધર્મનું શ્રવણ, શ્રદ્ધા અને પુરુષાર્થ થિસિસનું કામ પૂરું થયા પછી સરને મેં ટાઇપરાઇટર બાબત વાત છે. જે ભાવિમાં સર્વ પ્રકારનાં દુઃખથી મુક્ત કરવા તેમને ત્વરાથી સમર્થ કરી. તેમણે મને કહ્યું, “મારે ઉતાવળ નથી. હવે થોડા સમયમાં બનાવે, એવી શ્રી પ્રભુને મારી નમ્ર પ્રાર્થના છે. જગતના સહુ જીવો દિનેશભાઇની થિસિસ તૈયાર થવાની છે, તમે તેને ટાઇપ કરી આપો સંસારના પરિતાપોથી છૂટે એ ભાવના સાથે વિરમું છું. તો ટાઇપ કરેલા પાના સુધારવાની તેમની મહેનત બચી જાય, અને