Prabuddha Jivan 2006 Year 17 Ank 01 to 12 - Ank 04 is not available

SR No.: 525991
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2006
Total Pages: 318
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 183

૧૬ જુન, ૨૦૦૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
માર્ગેથી ખોટામાંથી ખરું સાચું મેળવવા મથીએ છીએ. આજનો જીવનો વિપર્યાસ છે. માન્યતા બદલાય, દૃષ્ટિ બદલાય તો વિપર્યાસ જાય. વિપર્યાસ ટળવો તે આત્મવિકાસના પંથે પહેલી મુક્તિ છે જે ‘વિપર્યાસ મુક્તિ' છે.
વિપર્યાસમુક્તિ થાય એટલે અવળી દૃષ્ટિ થાય છે જેથી દર્શન સાચું સુદર્શન થાય છે જે સમ્યગ્દર્શન છે કારણ કે દૃષ્ટિ સમ્યગ્દષ્ટિ થઈ છે. દર્શન સાચું છે તેથી સમજણ (જ્ઞાન) સાચી છે એટલે સાચો માર્ગ દેખાય છે અને જાય છે. આમ વિપર્યાસમુક્તિથી દર્શન સમ્યગ્ બન્યું એટલે જ્ઞાન સમ્યગ્ થયું. આ વિપસમુક્તિ આત્મવિકાસની મૂળ પાર્યો છે જે સમ્યગ્દર્શન નામનું ચોથું ગુસ્થાનક છે.
દર્શન સાચું હોય, જ્ઞાન સાચું હોય એટલે એ સાચા વર્તન રૂપે ચરિતાર્થ થાય એટલે કે દૃશ્યમાન થાય. સાચા માર્ગે પ્રયાણ થાય. ખોટાનો મોહ જાય અને સાચાનો મોહ થાય. જે ઉગતું હતું તે વર ઉલટાઈને સુલટું થાય. અપ્રશસ્ત રાગ જાય અને પ્રશસ્ત રાગ થાય. પછી આગળ ઉપર સદંતર મોડે જાય એટલે ‘મોહમુક્તિ' થાય. આત્મવિકાસના તબક્કે આ બીજી મુક્તિ મુક્તિ છે. આ વીતરાગતા છે જે ૧૨મું ગુજસ્થાનક છે.
અહીં આ તબક્કે વીતરાગતા તો આવી તેથી જ્ઞાન અવિકારી બન્યું પણ તે સર્વનું જ્ઞાન એવી સર્વશતા નથી તેવું અલ્પજ્ઞાન એવું અવિકારી મતિજ્ઞાન જ રહ્યું. પરમાત્મા પૂર્ણ જ્ઞાન સર્વજ્ઞતાના સિંધુ અને પરમાત્માની નિર્વિકલ્પતાની સામે બારમા ગુણઠાણે રહેલ છદ્મસ્થ વીતરાગ ભગવાનનું જ્ઞાન બિંદુ સમ અલ્પ હોવાથી અને વિકલ્પની વિદ્યમાનતા હોવાથી એને આત્મવિકાસના પંથે અજ્ઞાાન તરીકે ઓળખાવ્યું.
મહમુક્તિ થતાં જ ‘અજ્ઞાન-વિકલ્પ મુક્તિ” થાય છે તે આત્મ વિકાસમાં ત્રીજા તબક્કાની ત્રીજી મુક્તિ છે. આ ત્રીજી શક્તિ થતાં વીતરાગ બનેલી સર્વદર્શી, સર્વજ્ઞ, નિર્વિકલ્પ બની તેરમા ગુજજસ્થાન પદાર્પણ કરે છે.
અંતિમ ચોથા તબક્કામાં સિદ્ધાવસ્થાની પરમપદ સિદ્ધપદે આરુઢ થવાં પૂર્વે ચૌદમા ગુણસ્થાનકે સર્વ યોગ વ્યાપારનો સર્વથા નિરોધ કરી. આત્મપ્રદેશો વચ્ચે રહેલ અવકાશ (ખાલી જગ્યા)નું નિર્મૂલન કરી, આત્મપ્રદેશોને ઘનિષ્ટ કરી પરમસ્થિરતાને પ્રાપ્ત કરી આનંદઘન બની કાયાના બંધનમાંથી છૂટી નિરંજન, નિરાકાર, નિરાલંબ, નિરપેક્ષ, નિરાવરણ એવો અવસ્થા અવિનાશીતા અને પ્રદેશ સ્થિરત્વતાની પ્રાપ્તિ કરે છે તે ચ૨મ, ૫૨મ એવી શુદ્ધવરના સિદ્ધાવસ્થા છે, જે ‘પ્રદેશમુક્તિ' છે.
આમ આત્માના પરમાત્મત્વના પ્રગટીકરણના મહત્ત્વના આ ચાર માઈલસ્ટોન છે. (૧) વિષમાંસમુક્તિ (૨) મોહમુક્તિ (૩) અજ્ઞાન-વિકલ્પ મુક્તિ અને (૪) પ્રદેશામુક્તિ જે છે ચોથા, બારમાં, તેરમા અને ચૌદમા સુજાણ્યાન દ્વારા સિપર્ટ થતું આો.
૫૨માત્મ સ્વરૂપ પ્રગટીકરણ એ અહીં સાધ્ય છે જે સાધક આત્માની પરની પરાધીનતામાંથી મુક્તિરૂપ ૫૨ વિયુક્તતા છે અને સ્વની સ્વાધીનતારૂપ સ્વ સંયુક્તતા છે. ભેદરૂપ છે તેનો ભેદ કરી જે અભેદરૂપ છે તેનાથી અભેદ થવાય છે.
આત્મા જે પોતાના પોતાપણારૂપ પરમાત્મત્વ પ્રગટીકરણનો ચાહક અને ઈચ્છુક છે તે પોતે સાધક છે.
સાધક એવાં આત્માને સાધ્ય એવાં પરમાત્મસ્વરૂપથી અભેદ થયાં, તદરૂપ થવા માટે જે સાધન છે તેને કરણ કહેવાય છે.
જે કરણ આત્માને ઉપર ઉઠાવે છે તે ઉપકરણ કહેવાય છે. વિરતિધરના ચારિત્રપાલનના કામમાં આવનારા પત્ની, રજોહરણ, ચરવળો, ખાસન, પોથી-ગ્રંથ-શાસ્ત્રો આદિ છે, તેમજ જેમણે પોતાનું ૫૨માત્મ સ્વરૂપ પ્રગટ કર્યું છે એવાં પ્રગટ પરમાત્મદેવ અને તેમના
૧૩
ચાહક અને વાહક એવાં ગુરુ ભગવંતો પણ માર્ગદર્શક આલંબનરૂપ ચેતનાને જાગૃત કરનાર ચૈતન્ય સાધન છે.
સંસાર વધારનારા અવનતિ કરનારા જે કરણ (સાધન) છે તે બધાં અધિકરણ છે. આ બધાં બહારના પર સાધન છ. જ્યારે જે આજીવન પોતાની સાથે ને સાથે છે તે મન, વચન, કાયા એ સ્વસાધન છે જેને કરણ કહેવાય છે.
દર્શનપર્યાગ, શાનીપાગ જે અંદરનું આંતરિક સાધન છે તે અંતઃકરણ કહેવાય છે.
ઉપકરણ સાધકને અધિકરાથી બચાવી આત્માનું ઉત્થાન કરે છે, કરી અને અંતઃકરણની શુદ્ધિમાં સહાયભૂત થાય છે. ઉપકરણ છૂટી જતાં હોય છે, કરણની રાખ થતી હોય છે, અને અંતઃકરણનું ૫૨માત્મ સ્વરૂપમાં પરિણમન થતું હોય છે.
જેમ જેમ આત્માનો વિકાસ થતો જાય છે, ઉત્થાન થતું જાય છે તેમ તેમ ઉપકરણ ઓછા થતાં જાય છે, સાધના ઘનિષ્ટ થતી જઈ જો૨ પકડતી જાય છે અને અંતે સાધ્યથી અભેદ બનેલો સાધક-સિદ્ધ થતાં સર્વ સાધનથી અને સાધનાથી અતીત થઈ જાય છે.
સાધ્યનો નિર્ણય થી તેનું નામ નિત્ય છે. અને સાધ્યની સિદ્ધિ માટે સુયોગ્ય સાધનો વડે કરાતી ધર્મક્રિયા, ધર્મપ્રવૃત્તિ એ સાધના છે જે વ્યવહાર છે. માટે સાધકે સાધનામાં નિશ્ચય (સાધ્ય સ્વરૂપર્ટને ક્યારેય ભૂલો નહિ અને સિદ્ધિ પ્રાપ્તિ પહેલાં સાધન છોડવા નહિ અને સાધનો વડે કરવાનો સાધના વ્યવહાર ચૂકવો નહિ. આ માટે સાધ્યનું સ્વરૂપ પહેલાં ટોચથી સિદ્ધના સ્વરૂપથી શરૂઆત કરી ઠેઠ નીચે સુધી સમજી લઈ સાધનાનો પ્રારંભ નીચેથી તળેટીથી કરી સાધના દ્વારા ઉપર શિખરે પહોંચી સાધ્ધથી અભેદ થવાનું છે. છતાં સાધનાને સાથે માની લેવાની ભૂલ કરવી ની અને ભૂમિકાએ પહોંચ્યા પહેલાં સાધ્યને સાધન બનાવવાની ઉતાવળ કરવી નહિ.
સાયનું સ્વરૂપ જે સમજ્યા છે તેને સાધકે સાધનામાં ઉતારવાનું છે, જેથી સાધ્યથી અભેદ થવાય.
સાપ અનુપ્ત ચાર છે. (૧) અનંતદર્શન (૨) અનંત જ્ઞાન (૩) અનંત વીર્ય અને (૪) અનંત સુખ.
ચાર કષાય ક્રોધ, માન, માયા, લોભની અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખાની, પ્રત્યાખાની અને સંજવલન પ્રકારની કષાય ચોકડીનો નાશ કરી નિાય બનાવનારી અને સાધ્ય ચતુની પ્રાપ્તિ કરાવી આપનાર ચાર સાધના ચતુષ્ક છે.
। (૧) દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ. એ સંયોગ ચતુષ્ક છે. II (૧) નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ. એ આલંબન ચતુષ્ક છે. m (૧) દાન (૨) શીલ (૩) તપ અને ભાવ. એ ત્યાગ ધર્મ ચતુષ્ક છે. IV (૧) ધર્મ (૨) અર્થ (૩) કામ અને મોક્ષ એ પુરુષાર્થ ચતુષ્ક છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ રૂપ સાધના ચતુષ્કથી, નામ સ્થાપના દ્રવ્યભાવ રૂપ સાધના ચતુષ્કથી દેવ ગુરુનું આલંબન લઈને દાન, શીલ, તપ, ભાવ રૂપ સાધના ચતુષ્કથી ધર્મ આરાધના કરતાં કરતાં ધર્મ પુરુષાર્થથી મોક્ષ પુરુષાર્થમાં પ્રવેશી પુરુષત્વરૂપ સાધ્ય ચતુષ્કની પ્રાપ્તિ ક૨વાની છે, એ તો જ ગળે જો ધર્મ કરતાં કરતાં ધર્મ પામ્યાના ચંદ્રકરૂપ મળતાં અર્થ અને કામમાં નહિ ફસાતા તેને ઓળંગી જઈ મોક્ષ પમાય. દેશ અને કાળના બંધનથી છૂટાય અને દ્રવ્ય જીવથી ભાવાત્મક થવાય.
સહુ કોઈ સ્વ રૂપ (સ્વરૂપને સમજે, સ્વ ભાવ (સ્વભાવ)ને સમજે અને સાધના કરી વિરૂપ, વિભાવથી છૂટી સ્વરૂપ સ્વભાવથી અભેદ થાય એવી અભ્યર્થના ! *** સંકલન : સૂર્યવદન ઠાકોરદાસ જવેરી ૫૧-એ, જરૂ એપાર્ટમેન્ટ, શંકર લેન, કાંદિવલી (વેસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૬૭.