________________
15 ઝુબર, ૨૦૦૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
કાપડિયા- ૨૦ વર્ષ, શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ-૧૧ વર્ષ અને સામયિકો સંકેલાઈ ગયા, અને 'કુમાર', 'નવનીત-સમર્પણ” ‘અખંડ ડૉ. રમણલાલ શાહ-૨૪ વર્ષ તંત્રી સ્થાને રહ્યાં.
આનંદ’ ‘નિરીક્ષક' જેવા ઘણાં સામયિકોનાં સંચાલકો સમયસર જાગ્યા , આમ પૂ. રમણભાઈની સેવા દિર્ઘકાલિન.
એટલે ટકી-જીવી ગયાં. જીવનમાં જ્યારે જ્યારે કોઈ કોઈ ઘટના બને છે, ત્યારે એ સમયે ' “પ્રબુદ્ધ જીવનને ટકી રહેવું છે. જાહેરખબરના કોઈપણ સાથ વગર એ ઘટનાને આપણે ધ્યાનથી ચિંતવતા નથી, પણ એના અનુસંધાનની આ પત્રિકા આજે સત્યોતેર વરસથી ધબકતી રહી છે. એ વિરલ ઘટના ઘટના વરસો પછી બને ત્યારે મન ચકરાવે ચઢી જાય છે. ક્યારેક ન છે. સંઘના સર્વ કાર્યકરોને એ માટે અભિનંદવા ઘટે, એમની હિંમતને સમજાય એવું બની જાય છે ત્યારે ‘સમજી જવું' એ જ સાચી સમજ ! વંદન કરવા ઘટે.
પ્રબુદ્ધ જીવન અને મારા વચ્ચે પણ આવો નાતો બંધાઈ ગયેલો. સંઘના આજીવન સભ્યો, પેટ્રનો અને પૂ. આચાર્ય ભગવંતો તેમ ૧૯૫૨ ની આસપાસ હું સોનગઢ શ્રી મહાવીર જૈન ચારિત્ર રત્ન જ પૂ. મુનિ ભગવંતો અને મૂર્ધન્ય વિદ્ધ૪નો અને સંઘના શુભેચ્છક કલ્યાણ આશ્રમમાં અભ્યાસ કરતો હતો ત્યારે સાંજે અમે વોલીબોલ મહાનુભાવોને આ “પ્રબુદ્ધ જીવન પ્રત્યેક મહિને સપ્રેમ અર્પણ થાય રમીએ, અને ઝાંપાને બીજે છેડે આરામ ખુરશી ઉપર પૂ. કલ્યાણચંદ્રજી છે અને આવકનું સાધને તો માત્ર થોડાં ગ્રાહકો જ. બાપા બેઠા હોય, નીચે શેતરંજી ઉપર દુલેરાય કારાણી અને અન્ય પણ મેં આગળ કહ્યું તેમ જીવનમાં ક્યારેક ન સમજાય એવી ઘટના મહેમાનો બેઠા હોય અને કારાણી સાહેબ બાપાને દૈનિકો વાંચી બને છે. સંભળાવે, એમાં ‘પ્રબુદ્ધ જૈન મુખ્ય હોય, એ અંકે સમયસર ન આવ્યો “પ્રબુદ્ધ જીવન' માટે વરસની દોઢ લાખની ખોટ અસહ્ય લાગી, હોય તો બાપા વારે વારે બધાંને પૂછી લે, અને જ્યારે “પ્રબુદ્ધ જેન’ વિચાર્યું કે હવે જો નહિ જાગીએ તો ક્યારેક પ્રબુદ્ધ જીવન' ન જોવાનો આવે ત્યારે ચાર પાંચ દિવસ એ અંક વંચાય, ચર્ચા થાય, એના કેટલાંક દિવસ આવશે. આ વિચારથી જ હું તો ધ્રુજી ગયો અને પ્રબુદ્ધ જીવન, અંશો આશ્રમના સામયિક 'સમયધર્મ'માં લેવાની પણ પૂ. બાપા સૂચના નીધિ' માટેના વિચારે જન્મ લીધો. પણ હજુ તો એ માટેના મુદ્દા કાગ કરે. ત્યારથી મારા મનમાં ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ વિશેના કુતૂહલ બીજ રોપાયાં ઉપર આકાર લઈ રહ્યા હતા ત્યાં આકસ્મિક આશીર્વાદ ઉતરી આવ્યા. અને મેં પણ ન સમજાય તોય વાંચવાનું શરૂ કર્યું. પછી તો એ વાંચવાની અંગ્રેજીમાં જેને આપણે Blessing in Disguise' કહીએ છીએ તેવું આદત પડી ગઈ. મુંબઈ આવ્યા પછી એક લાયબ્રેરીમાંથી શોધી કાઢયું બન્યું. અને નિયમિત વાચન થાય, ત્યારે તો સ્વપ્નેય ખ્યાલ નહિ કે મારા અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના પૂ. રમણભાઈ સ્મરણાંજલિ સંપૂટ' અંતરમાં એના મૂળ આટલા ઊંડા ઉતરશે અને મારો સંબંધ પ્રબુદ્ધ વિશેષાંકના છેલ્લાં પાને પ્રગટ થયેલા ગ્રંથોની વિગત વાંચી એક જીવન' સાથે આવો બંધાઈ જશે!
સુશ્રાવકે અમારા પ્રમુખશ્રીને આર્થિક સહયોગ માટે ફોન કર્યો. અમારા પછી તો પૂ. રમણભાઈ સાહેબ સાથે પરિચય થયો, સાહેબે આંગળી ઉપપ્રમુખ સાથે અમે ગયાં. એમણે એ ગ્રંથો માટે માતબર દાન સ્વીકારવા પકડી, મને જેન યુવક સંઘમાં પ્રવેશ કરાવ્યો. ઘણી બધી ઘટનાઓ છે, અમને વિનંતિ કરી. અમારા આનંદ આશ્વર્યનો તો પાર નહિ. પટ્ટા એની ક્યારેક વાત, પણ સાહેબ મારા જીવનમાં ન પ્રવેશ્યા હોત, તો અમારા મનમાં બીજાં પણ વિચારો ચાલી રહ્યાં છે, એ એ સુશ્રાવક હું માત્ર વેપારી કે ઉદ્યોગપતિ જ રહેત. હર પળે સાહેબે અભ્યાસ, સમજી ગયા. અમને અમારી મૂંઝવણ પૂછી. અમે પ્રબુદ્ધ જીવન'ના રાધ્યાપન અને લેખનમાં પ્રેરણા અને ઉત્સાહ સિંચ્યાં તે એટલે સુધી કાયમી ફંડની વાત કરી, અમારા રાનંદાશ્ચર્ય એમણે આ નીધિ માટે કે એમાંથી હું બહાર જ નીકળી ન શકું.
બીજી માતબર રકમ અમને ધરી દીધી. પૂ. સાહેબના પૂણ્ય અમને પૂ. સાહેબ અને ‘પ્રબુદ્ધ જીવનના નિયમિત વાંચનને કારણે મારી ફળ્યા. ચેક આપતા એ સુશ્રાવકે અમને વિનંતિ કરી છે. અમે એમનું અંદરનું ઘડતર થતું રહ્યું. આજે એ ઋણ ચૂકવવાનો મને અવસર મળ્યો નામ જાહેર ન કરીએ. એને હું મારું સદ્ભાગ્ય સમજું છું.
આ સમયમાં જૈન શાસન પાસે આજે ય ભામાશા અને જગડું શાહ નથી હું મણિલાલ મોકમચંદ શાહ અને પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા છે ! જેવો વિચારક કે નથી ચીમનભાઈ ચકુભાઈ શાહ જેવો ચિંતક કે પૂ. આ ઘટનાને શું કહેશું? ન સમજાય ત્યારે સમજી જવું ! અને રમણભાઈ જેવો જૈન ધર્મનો ઊંડો અભ્યાસી. પૂર્વસૂરિઓના કલમ આપ વાચક પણ સમજી' જશો એવી અમને શ્રદ્ધા છે. અને તત્ત્વની ઊણપ આપણને હંમેશ લાગવાની જ; પણ કાળને શું 'પ્રબુદ્ધ જીવન' એક શાન યાત્રા છે, એક જ્ઞાન યજ્ઞ છે. પૂછવું ? -
ગાંધીજીના ‘નવજીવન’ અને ‘હરિજનબંધુ'ના આદર્શને કેન્દ્રમાં પૂ. પૂર્વસૂરિઓએ જે સિદ્ધાંતો ઘડ્યાં છે એ નીતિથી જ બુદ્ધ રાખીને પ્રારંભાયેલું અને જાxખની કોઈ પણ આવક ન સ્વીકારવાના જીવન' ચાલશે, એવું જ સાહિત્ય અને સત્ત્વ-તત્ત્વ અહીં સ્થાન સિદ્ધાંતને ચૂસ્તપણે વળગી રહી નક્કી કરેલા આદર્શ રિદ્ધાંતોને પૂરેપૂરા પામશે, એવું વચન આપી મારામાં યુવક સંઘના સર્વ કારોબારી 'વફાદાર રહી આપ સૌના પ્રેમથી આગળ ધપતું આ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' સભ્યોએ જે વિશ્વાસ મૂક્યો છે એમાં ખરો ઉતરવા હું પૂરો પુરુષાર્થ એક જ્ઞાન યાત્રા છે, એક જ્ઞાન યજ્ઞ છે.' - કરીશ એવી ખાત્રી આપી મારા સંઘ સભ્યોનો આભાર માની પૂ. પ્રત્યેક માનવના હૃદયમાં જગડુ શાહ અને ભામાશાં બિરાજમાન રમણભાઇને નમન કરી આ તંત્રી સ્થાનના કાર્યનો આરંભ કર્યો છે. છે, આપના હૃદયમાં પણ બિરાજમાન છે, એ પ્રગટ થાવ અને આ - સત્યોતેર વર્ષના અહેવાલો જોતા, પ્રત્યેક વરસે ‘પ્રબુદ્ધ ભાવન’ને યાત્રામાં આપ સર્વ સહભાગી થાવ અને આ જ્ઞાન યજ્ઞામાં આપને પણ ખોટ કરી છે, રૂા. ૫૧થી શરૂ થઈ આજે વરસે દોઢ લાખનું નુકશાન સમિધ અર્પણ કરવાની ભાવના પ્રગટ, પ્રગટશે જ, પછી તો સંઘ ઉપાડે છે, વહીવટકારો યોગ્ય સમયે ન જાગ્યા એટલે ‘નવજીવન’, શાન્તાનુકૂલ પવનય શિવશ્વ પંથાઃ... . ‘હરિજન બંધુ', “સંસ્કૃતિ', બુદ્ધિ પ્રકાશ', “સાહિત્ય' જેવા મr: :૨" .
! દાનવંત શાહ