________________
૧૦૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
બાબુ પનાલાલ સ્કૂલના અમે મિત્રો
ઇ કાંતિભાઈ લ. વોરા
હું અને સ્વ. રમણભાઈ બાબુ પનાલાલ સ્કૂલમાં એક જ ક્લાસમાં હતા. ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈએ ૨૫।ભાઈ માટેના ોખમાં સ્વ. મોગલસર માટે જે લખ્યું તે વાંચી તે સમય મારા અભ્યાસકાળનો નજર સામે થયો.
'પ્રબુદ્ધ જીવન'નાં રમાભાઈના લેખો મને ગમતા અને તે માટે હું તેમને પત્ર પણ લખતો. ઉત્તરાધ્યાન સૂત્રમાં મૃગાપુત્રના અધિકાર અંગે તેમને લખેલા પત્રનો જવાબ લાગણીપૂર્વક આપેલો.
મેં લખેલું કે ૧૯૯૪૨ની નાસભાગમાં અમોને દેશમાં મોકલી આપ્યા. એટલે ત્યાં એક વર્ષ રહ્યા. એટલે મારો અભ્યાસ બગડ્યો. પણ તમે પ્રોફેસર અને તત્વચિંતક બન્યા અને હું વેપારી બન્યો. તેના જવાબમાં તેઓ તે સમયના સ્કૂલના દિવસો અને માસ્તરોના નામ આજે વર્ષો પછી યાદ કરી બર્ન લખ્યા. ત્યાર પછી તેઓને કૉલેજમાં કેટલાએ પ્રક્રિયો અને શિક્ષકોનો પરિચય થી હોવા છતાં ૬૩ વર્ષ પહેલાની વાત શિક્ષકોના નામને લાગણીપૂર્વક યાદ કરે તે તેમની કેટલી મોટાઈ અને નમ્રતા છે તે ભૂલાતી નથી.
સ્વ. રમણભાઈ સાથેનો પરિચય મારા વિદ્યાર્થીકાળથી હતો. ત્યારે તારાબહેન (એમનો પત્ની) સાથે અમારે કૌટુમ્બિક સંબંધ હતો. મા બેઉના પિતા (તારાબેનના પિતા શ્રી દીપચંદ ટી. શાહ, મારા પિતા શ્રી પરમાનંદ કાપડિયા) મુંબઈ જૈન યુવક સંઘમાં સક્રિય કાર્ય કરતા હતા. હું અને તારાબહેન એક જ વર્ષે (જુદી જુદી કૉલેજમાંથી) બી.એ. તથા એમ.એ. થયાં ત્યાં સુધી અમારાં પરિણામો એક સાથે જ જાણવા મળતાં. તારાબહેનના સહાયાથી રમાભાઈ હતા. એ બંને પ્રો. મનસુખલાલ ઝવેરીના . ખૂબ હોંશિયાર વિદ્યાર્થીઓ હતા. અમે એક તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે રમણભાઈને જાણીએ, ત્યારે જીવનની પચ્ચીસીમાં પણ એ ધીરગંભીર વિદ્યાર્થી લાગતા હતા. એમના વિદ્યાપ્રેમમાં કર્યાંય
અખંડ જ્ઞાનયોગી રમણભાઈ
E ગીતા પરીખ
સ્વ. શ્રી રમણભાઈનો જ્યારે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે તેમણે મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને એક નવી દિશામાં વાળ્યો અને સમાજના જુદી જુદી જાનના વિકાસના કાર્યો સાથે તેને જોડી તે બાબત મારે મન બહુ જ મહત્ત્વની છે. શ્રી રમણભાઈએ છેલ્લાં વર્ષોમાં જૈન ધર્મના પ્રાચીન ગ્રંથો ૫૨ ચિંતન કરીને ઘણું લખ્યું. તે તેમની વિદ્વતાનો એક મહત્ત્વનો ભાગ ગણી શકીએ, જેઓ ધર્મની ફિલસૂફી અંગે ઊંડાણમાં ઉતરવાની ઈચ્છા હોય તેઓને માટે તેમના એ લખાો માં મદદરૂપ થાય તેવા છે.
પરંતુ મોટાભાગના સમાજને ધર્મની એક જરૂરી દિશા કે પોતાના સુખમાંથી બીજાને પા કંઈક આપવું તે દિશા તર૰ મુંબઈ જૈન યુવક સંઘને તેમણે વાળ્યો એવું કહેવામાં આપણે તેમને યોગ્ય ન્યાય આપી શકીએ.
૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૬
તેઓ અને શ્રીમતી તારાબેન અવારનવાર પ્રસંગોમાં મળતાં. અને તેઓ મુલુંડ રહેવા ગયા અને મેં તબિયતના ખબર કાઢવા માટે ટેલીફોન કર્યો. તેઓએ ફોન પર લાગણીભરી વાતો કરી. આવા નિખાલસ, નિરભિમાની અને ધર્મપ્રેમી માણસ કાયમ યાદ રહેશે.
પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા એ મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું દર વર્ષે થતું એક મહત્ત્વનું કામ ગણાયું છે. તેમાં પણ તેમરો વિવિધ વિષયો ફક્ત જૈન ધર્મના જ નહીં પણ સામાજિક અને આર્થિક સમસ્યાઓને પણ લઈને
‘પ્રબુદ્ધ જીવન' સ્વ. ૫૨માનંદભાઈ કાપડિયાના સમયમાં અતિક્રાતિકારી જલદ અને કંઠક હતું. સ્વ. ચીમનભાઈ ચકુભાઈ શાહના સમયમાં રાજદ્વારી અને સરકારી સભાશચના હતી. સાથે કોઈવાર ધર્મ ૫ર લેખ આવતા. સ્વ. રમણભાઈ ઉંમરમાં તેઓથી અતિ નાના હોવા છતાં તેમને પ્રબુદ્ધે જીવન' મારફત લખાણને ધર્મમય બનાવ્યું હતું. તેમનાં જૈન તત્વ અને જૈન ધર્મ અંગેના વિચારો વાંચવા ઘણા જ ગમતા હતા, તેઓનું લખાશ કાયમ વાંચવા જેવું રહેશે.
તેઓ કાયમ યાદ રહેશે. પ્રભુ તેમના આત્માને પરમ શાંતિ આપે, એ જ પ્રાર્થના.
રચનાત્મક વિકાસ સાથેનો સ્વ. રમણભાઈનો સંબંધ
E સૂર્યકાન્ત પરીખ
ઉછાંછળાપણું નહોતું અને સતત વિકાસ કરતાં એ એક સારા પ્રોફેસર (ડૉકટર) તરીકે બહાર આવ્યા. એમનું જ્ઞાનપ્રદાન આખી જિંદગી ચાલ્યું. છેલ્લાં ૨૪ (ચોવીસ) વર્ષોથી તેઓ 'પ્રબુધ્ધ જીવન'ના તંત્રી તરીકે રહ્યા તેથી તેમની સાથેના સંબંધનું સાતત્ય જળવાયુ. તેમણે એક તંત્રી તરીકે અપ્રતિમ ચાહના મેળવી. એમનો જ્ઞાનયજ્ઞ જિંદગીના અંત સુધી ચાલ્યો.
પરંતુ તેમના જ્ઞાનયજ્ઞને તેમણે કર્યયજ્ઞ સાથે જોડાર્યો, જ્યારે તેમણે મુંબઈ જૈન યુવક એમને ગુજરાતની રચનાત્મક અન્ય સંસ્થાઓને આર્થિક મદદ સાથે જોડયો. આવી સતત સરસ્વતી-આરાધના કરતી વ્યક્તિને સાદર પ્રણામ.
સમાજ પાસે તેના વિદ્વાનોની મારફતે તે વિષયો મૂક્યાં, અને તેની એક મોટી સમજ ઊભી કરી.
પરંતુ પર્યાપરા વ્યાખ્યાનમાળા દરમ્યાન ગુજરાતના વિકાસ માટે કામ કરતી જુદા જુદા વિસ્તારોમાં હોય તેવી સંસ્થાઓને શોધવી, તેઓને આર્થિક મદદ કરવા માટે પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા દરમ્યાન દાન સ્વીકારવાની એક નવી જાતની પધ્ધતિ તેમો ઊભી કરી અને દરવર્ષે એક સંસ્થાને દશ લાખથી માંડીને ૨૦ લાખની મદદ પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા દરમ્યાન ભેગા કરેલાં દાનમાંથી આપીને કરી તેને હું ઘણું જ મહત્ત્વ આપું છું.
આ જાતના દાનથી દાન આપનાર લોકોના દાન લેનાર સંસ્થાઓ સાથે સીધા જોડાણ કર્યા, અને એક બીજાની ઓળખાા ઊભી કરી એટલું જ નહીં પણ સંઘના પ્રતિનિધિઓને લઈને તે સંસ્થાઓને સ્થળ પર જઈને જ દાન આપ્યા. તે તો આપકા દેશમાં જડે નહીં તેવી જોટી છે. આ પરંપરા મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ચાલુ રાખે તો શ્રી રમણભાઈને