Prabuddha Jivan 2001 Year 12 Ank 01 to 12 - Ank 05 08 10 and 11 is not available

SR No.: 525986
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2001
Total Pages: 110
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 47

તા. ૧૬-૬-૨૦૦૧ (અંક : ૫-૬)
પ્રબુદ્ધ જીવન બનતું. એમની સૂક્ષ્મ રસવૃત્તિને જે સારું લાગે તેને તેઓ ઊમળકાપૂર્વક આપણને આપ્યું છે. . - પોંખતા ને જે બોદું લાગે તેને નિર્ભેળ રીતે ને નિર્ભયતાપૂર્વક છતું કરતાં. વિવેચક તરીકે તેમણે ‘ઉપક્રમ', “અનુક્રમ”, “વિવેચનનું વિવેચન', ઘણીવાર તો એ પોતાની જાતને પણ હડફેટમાં લેતા. વિરલ ગણાય. “અનુષંગ', 'વ્યાસંગ', “સાહિત્યિક તઓની માવજત’ અને ‘વાંક દેખાં એવી ઘટના છે. એમણે મ.સ.યુનિ.ના ‘રવાધ્યાય' પુ. ૩૧, અંક-૩-૪, વિવેચનો' જેવા અભ્યાસપૂર્ણ ને વિરલ પ્રતિભા દર્શાવતા વિવેચનસંગ્રહો મે-ઓગષ્ટ ૧૯૯૪માં એક લેખ લખ્યો જેનું શીર્ષક હતું. ‘વક- આપ્યા છે. એમના વિવેચનની એક વિશેષતા ને વિશિષ્ટતા એ છે કે સમુચ્ચય” અને “રાવપ્રતાપવન'. સને ૧૯૫૬માં પ્રગટ થયેલ ડૉ.
પૂર્વના અને પશ્ચિમના વિવેચનના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોનો તેઓ કૃતિના ભોગીલાલ સાંડેસરા ને ડૉ. રમણલાલ મહેતાનું એ મઝિયારું સંપાદન વિવેચનમાં યથાર્થ વિનિયોગ કરી શકે છે, જે ગુજરાતી સાહિત્યના છે. સંપાદનની જમા બાજુને યોગ્ય ન્યાય આપ્યા બાદ શબ્દચર્ચામાં એક ગણાતર વિવેચકો કરી શક્યા છે. આજથી છ સાલ પૂર્વે (પ્ર. જી. ૧૬શબ્દની બાબતમાં તેઓ સંપાદકોથી જુદા પડે છે ને એમના “મધ્યકાલીન
૪-૧૯૯૫) મેં એમના એક વિવેચન સંગ્રહની સમીક્ષા કરતાં લખેલું: ગુજરાતી શબ્દકોશ'માં જાતે આપેલા અર્થને પણ માન્ય રાખતા નથી.
જે હાથી વજનદાર મોભ ઉપાડે છે તે જ હાથી નાનકડી ટાંકણીને પણ રાવપ્રતાપવનમાં શનિશ્વરની વાત આવે છે. શનિશ્ચર એટલે શનિનો
સૂંઢ વતી ઉપાડી લે છે. જયંતભાઇમાં આ બંને પ્રકારની શક્તિનું ગ્રહ..શનિશ્વરની પીઠે પગ દઈને રાવણ પાર્ટ બેસે છે...ઢોલિયા પર
યુગપદ દર્શન થાય છે...આધાર વિના એક પણ અક્ષર પાડવો નહીં એ ચડે છે એમ કહેવાયું છે...એમાં “ઢોલ” શબ્દ છે તેનો અર્થ સંપાદકોએ '
આદર્શને નખશિખ વરેલા, ખંડ નહીં પણ સાહિત્યના અખંડ દર્શનના ઢોળાવ આપ્યો છે. અને મધ્યકાલીન ગુજરાતી શબ્દકોશમાં જયંત કોઠારીએ
આરાધક, તુલનાધારા, એતિહાસિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં વસ્તુના હાર્દને સતત સુધારીને ‘ઓપ મૂક્યો છે...તે અંગે તેઓ “સ્વાધ્યાયવાળા લેખમાં કહે છે કે તે બંને અર્થ ખોટા છે..ને પંતિનો અર્થ કરે છે: “ઉપદ્રવકારી
પામવા મથતા, સ્વસ્થ, ને સમતોલ વિવેચનના પુરસ્કર્તા જયંતભાઇના. શનિ પણ રાવણાથી ચંપાયેલો છે.'
કવિલોક'માંના આ કૃતિલક્ષી વિવેચનો ગુજરાતી સાહિત્યના વિવેચન ધ શાલિભદ્ર-ધન્ના-ચરિત'નું સંપાદન અર્નેસ્ટ બેન્ડરે કર્યું છે ને એનું સત્ર આ
ક્ષેત્રે આગવી ને નોખી ભાત પાડનાર નીવડશે, એમના લગભગ અધું. પ્રકાશન અમેરિકન ઓરિએન્ટલ સોસાયટી, ન્યૂ હેવન, કનેકિટકટ ડઝન વિવેચન સંગ્રહને માટે પણ મારો ઉપર્યુક્ત અભિપ્રાય યથાવતુ છે.
કરી છમાં થયું છે. આ કંપાદન છે જયંતભાઇએ એ વીઈ જે ભગીરથ કાર્ય, કોઈ વિદ્યાસંસ્થાના અનેક વિદ્વાનોની મંડળી કરી સમીક્ષાત્મક અભ્યાસ-લેખ લખ્યો છે. જેનું શીર્ષક છે: “સારાસારનો શકે તેવું કાર્ય સ્વ. મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ કૃત 'જન ગૂર્જર કવિઓ'ના વિવેક કરીએ.' પ્રથમ 'ઉદ્દેશ' માસિકમાં (સપ્ટે. ૧૯૯૬) આ લેખ દશ બૃહદ્ ખંડોનું નવસંસ્કરણ જયંતભાઇએ એકલે હાથે કર્યું છે. એવું પ્રગટ થયેલો ને સને ૧૯૯૮માં એમના ગ્રંથ “સંશોધન અને પરીક્ષામાં જ એમનું ભગીરથ ને યશોદાયી કામ મધ્યકાલીન કૃતિઓનાં સંપાદનોમાંથી પ્રગટ થયો છે. વિવેચન હોય, સંપાદન હોય કે સંશોધન હોય...બધે જ સસંદભ અને સંશોધનપૂર્વક સંકલિત કરેલો, આશરે વીસ હજાર શબ્દોનો સારાસારનો વિવેક તો કરવો જ પડે છે. કાટછાંટ, ગ્રાહ્ય-વર્ક્સ, પ્રધાન- કોશ-મધ્યકાલીન ગુજરાતી શબ્દકોશ'-છે. અહીં “ગુજરાતી સાહિત્ય *ગૌણના વિવેક વિના ન ચાલે. અર્નેસ્ટ બેન્ડરના સંપાદનના ગુણાપક્ષને કોશ” (મધ્યકાલીન)નો પણ ઉલ્લેખ કરવો જોઇએ. વિરલ વિદ્વાનો જ બિરદાવી એમણ મુદ્દાની વાત કરી છે તે આઃ “આવા કોઈ પણ કરી શકે એવાં આ પ્રકાશનોથી જયંતભાઇની વિદ્વત્તા ગુજરાતની સાંકડી સંપાદનમાં કૃતિપાઠ અને કૃતિની સમજ એ મૂળ વસ્તુ-પાયાની વસ્તુ છે. સરહદોને અતિક્રમી ગઈ છે. આપણે ત્યાં એક જ વિષયની અનેક એ સદ્ધર ન હોય તો બાકીનું સઘળું-સર્વ વિદ્વતાભર્યો ક્રિયાકાંડ-એકડા મધ્યકાલીન કૃતિઓનો ઐતિહાસિક ને તુલનાત્મક અભ્યાસ રજૂ કરતાં વિનાનાં મીંડાં સમાન છે. મૂળ વસ્તુને ભોગે કે મૂળ વસ્તુ કરતાં ક્રિયાકાંડનો કેટલાંક સંપાદનો થયાં છે તેમાં શ્રી કીર્તિદાબહેન જોષી સાથે કરેલું વિશેષ મહિમા કરવો ઇષ્ટ નથી.’ એની મર્યાદાઓ દર્શાવતાં લખે છે: જયંતભાઇનું સંપાદન 'આરામશોભા રાસમાળા'-સંપાદનનો આદર્શ નમૂનો
પરતકની સામગ્રીને ધ્યાનથી તપાસતાં એને સંપાદનકલાનો ઉત્કૃષ્ટ છે. જયંતભાઇને જેટલો રસ મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં ને જેન નમનો ગણાવતાં અચકાવું પડે એવું છે. એનાં સર્વ નિરૂપણો પૂરેપૂરાં સાહિત્યમાં છે તેથી રજ માત્ર ઓછો રસ અર્વાચીન ને અઘતન સાહિત્યમાં આધારભૂત હોવાનું પણ પ્રતીત થતું નથી. વસ્તુત: ભૂમિકા પાઠવાચન નથી. “કવિલોક'માંના ૧૮ કવિતાવિષયક લેખો અને ‘આસ્વાદ અષ્ટાદશી” અને પાઠપસંદગી, શબ્દાર્થ અને અનુવાદ, વ્યાકરણ વિશ્લેષણ-આ વાંચતાં મારા વિધાનની અષ્ટ -
વાંચતાં મારા વિધાનની સ્પષ્ટ પ્રતીતિ થશે. “સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રની સર્વ વિષયોમાં ગંભીર કહેવાય એવી ક્ષતિઓ એટલી બધી દેખાય છે કે
આધુનિક કૃતિ વિવેચનમાં પ્રસ્તુતતા” એ, મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાં આપેલા ચોંકી જવાય છે.” * *
ઠક્કર વસનજી માધવજી વ્યાખ્યાનો પ્રગટ થયાં છે જે જયંતભાઇની ઘણાંબધાં વર્ષોથી મારા મનોમુકુરમાં અંકિત થયેલી જયંતભાઇની
પરિપક્વ વિવેચનાની પ્રતીતિ કરાવે છે. પ્રેમાનંદ વિશેનો એમનો લેખ છવિ તો, સાક્ષરસત્તમ શ્રી ગો. મા. ત્રિપાઠીના સાક્ષરજીવનમાં નિરૂપિત
પણ એમની વિવેચન દૃષ્ટિ, સંશોધનશક્તિ અને ગદ્ય-શૈલીની દૃષ્ટિએ નખશિખ સાક્ષરની છે. એમના અભ્યાસખંડનો અસબાબ પણ પંડિતયુગની
વાંચવા જેવો છે. સ્મૃતિને તાજી કરાવે તેવો. એમની સાથેની ચર્ચામાં ને એમનાં લખાણમાં
આવા પ્રકાંડ વિદ્વાન અને દુરારાધ્ય વિવેચક, સ્વ. પ્રો. જયંતભાઈ પણ તર્ક ને ન્યાયની માત્રા ઝાઝી વરતાય. શાસ્ત્રીયતા અને શક્ય તેટલી સંપૂર્ણતાનો એમનો આગ્રહ અને અભિગમ ગુજરાત-ખ્યાત.
કોઠારીના અવસાનથી ગુજરાતી સાહિત્યને મોટી ખોટ પડી છે. એમને એને કાજેનો એમનો અવિરત પુરુષાર્થ કોઈ સાચા સારસ્વતને છાજે.'
હાર્દિક શ્રદ્ધાંજલિ અર્પે છે. તેવો. ઇશ્વરદત્ત ને પરપાઈ-પ્રાપ્ત શક્તિ-સિદ્ધિનો ચોકખોચટ હિસાબ મારા સ્વજનસમાં રવ. પ્રો. જયંતભાઈ કોઠારી માટે શ્રદ્ધાંજલિ લેખ આપવામાં એમણે કશો પ્રમાદ સેવ્યો નથી. .
' લખવાનું વિચારતો હતો ત્યાં જ અમારા બંનેના વડીલ નેહી ડૉ. સમયને સાર્થક કરવામાં, એ અતંદ્ર જાગ્રતિ દાખવનાર કર્મઠ-વીર અનામી સાહેબનો લેખ આવતાં હાલ તો મારી સંવેદનાનો સૂર એમાં હતા. આને પ્રતાપે રળિયાત થઈ જવાય એટલું બધું અ-ક્ષ-ર-ધન એમણે પુરાવું છું. -તંત્રી