Prabuddha Jivan 1997 Year 08 Ank 01 to 12

SR No.: 525982
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1997
Total Pages: 148
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 15 MB

Page 51

તા. ૧૬-૬-૯૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
પાન સુધી
એક
વીંટી આપવી, માછલીઓ દ્વારા સેતુભંજનનો પ્રયાસ, ઇન્દ્રજિત સાથે મૂર્શિત થઇ જાય છે. ત્યારે રામ એને ખોળામાં લઈ સાંત્વન આપે છે. એની સાત પત્નીઓનું પણ યુદ્ધમાં લડવા જવું વગેરે ઘટનાઓ એની જાગૃત થયેલી સીતા જાણે છે કે આ તરકટ કરવામાં આવ્યું છે ત્યારે તે વિશેષતા છે.
- રામને બહુ ઠપકો આપે છે. જાવામાં અર્વાચીન યુગમાં પણ રામકથાની લોકપ્રિયતા રહેલી છે. ચીનમાં રામકથા હિકાયત સેરિરામ', “સેરતકાંડ', ‘હિકાયત મહારાજ રાવણ' વગેરે ભારત અને ચીન વચ્ચે દરિયાઈ માર્ગે પરસ્પર સંપર્ક રામકથા વિશેના જાણીતા ગ્રંથો છે. એમાં “સરિરામ' વધુ લોકપ્રિય છે. પ્રાચીનકાળથી ચાલતો હતો. બૌદ્ધ ધર્મના પ્રચાર પછી, વિશેષતઃ રાજા અવચિીન કાળની આ કૃતિઓ ઉપર મુસલમાન સંસ્કૃતિની અસર પડેલી કનિષ્કના વખતમાં બૌદ્ધ ધર્મનો પ્રચાર ચીન, કોરિયા, જાપાન સુધી છે. એમાં રાવણને દુરાચાર માટે એના પિતા દેશનિકાલની સજા કરે છે. પહોંચ્યો હતો, “મહાવભાષા' નામના એક બૌદ્ધ ધર્મગ્રંથમાં વાલ્મીકિ એટલે રાવણ સિંહલદ્વીપ પહોંચી, તપશ્ચર્યા કરી અલ્લાહ પાસેથી
રામાયણની કથા વર્ણવાઈ છે. એ રીતે એ ગ્રંથ દ્વારા ચીનમાં પણ દેવલોક, નાગલોક, પાતાળલોક અને પૃથ્વીલોક એમ ચાર લોક પર
રામકથા પ્રચલિત બની હતી. તદુપરાંત પ્રાચીનકાળના પ્રખ્યાત ચીની રાજ્યાધિકાર મેળવે છે અને ચારે લોકની એક એક કન્યા સાથે લગ્ન કરે
મુસાફર હ્યુએન સાંગ ભારતની યાત્રા કરીને ચીન પાછા ફર્યા ત્યારે સાથે છે. એ દરેકથી એને એક એક પુત્ર થાય છે. “સરિરામ' પ્રમાણે દશરથને
વાલ્મીકિ રામાયણની નકલ પણ લઇ ગયા હતા અને ત્યાં એમણે એનો બે જ રાણીઓ છે અને પુત્રો ચાર છે. તથા એક પુત્રી શાન્તા છે. આ
ચીની ભાષામાં અનુવાદ કર્યો હતો. ઉપરાંત પણ એમાં ઘણી બધી ઘટનાઓ જુદી છે અને કેટલાંક નામો પણ
સોળમા-સત્તરમા સૈકામાં રામાયણના અનુવાદો અરબી-ફારસીએરિરામ' ઉપરથી પાતાની રામકથા', “સેરતકાંડ' વગેરે મા
AX માં પણ થયા છે. બગદાદના હારુન અલ-રશીદે ભારતીય પંડિતોને રચનાઓ થયેલી છે.
રોકીને રામાયણનો અનુવાદ અરબી ભાષામાં કરાવ્યો હતો. અકબર
બાદશાહે અબ્દુલ કાદર બદૌની પાસે રામાયણનો ફારસીમાં અનુવાદ કંબોડિયામાં રામકથા
કરાવ્યો હતો. કંબોડિયાની જૂની રાજધાની તે અંકોરવાટ. ત્યાં ૧૧મીથી ૧૨મી
મધ્યકાળમાં યુરોપમાં સામાન્ય જનતામાં રામાયણની કથા ખાસ સદીમાં એક વિશાળ મંદિર બાંધવામાં આવ્યું હતું. એની દીવાલો ઉપર રામાયણ, મહાભારત અને હરિવંશની કથાઓ ચિત્રાંકિત કરવામાં મચાવત નાહ હોય, પરંતુ સાળમા-સેત્તરમાં સકાથી યુરોપના જર્મન, આવી હતી. કંબોડિયાની ખેર ભાષામાં “રેઆમ-કેર' (અર્થાત રામની
ફ્રેન્ચ, અંગ્રેજી વગેરે ઘણી ભાષાઓમાં એના અનુવાદો થયા છે અને
, યશગાથા) નામનું રામાયણ લખાયું છે. તેની ખંડિત હસ્તપ્રત મળે છે. વિકાસ અના ઉપર વિવિથ દષ્ટિકોણથી વિવેચનો કર્યા છે. એ એટલે કેટલોક ભાગ એમાં નથી. એની કથાની શરૂઆત વિશ્વામિત્રના બધાંના નામોની યાદી ઘણી મોટી છે. યજ્ઞથી થાય છે. વિશ્વામિત્રના આ યજ્ઞમાં એક અસુર કાગડા રૂપે ત્રાસ
આમ, રામકથા એ માત્ર ભારતીય સાંસ્કૃતિક વારસો નથી, વિશ્વ આપે છે એટલે એને મારવા વિશ્વામિત્ર રામલક્ષ્મણને બાણ આપે છે. સમસ્તની એ મૂડી છે. રામકથામાં એવું દેવી તત્ત્વ છે કે જેણે એને હજારો રેઆમ-કેરમાં સીતા જનકરાજાની દત્તકપુત્રી છે. રામે સીતાના કરેલા વર્ષોથી જીવંત રાખેલી છે અને જીવંત રાખશે. ત્યાગ પછીતે વાલ્મીકિના આશ્રમમાં રહે છે અને પ્રતિજ્ઞા લે છે કે રામના રામકથાના આધુનિક નાટકમાં પ્રેક્ષકો સ્થળાંતર કરે છે. તેવી રીતે મય પછી અંત્યેરિક્રિયા વખતે જ તે અયોધ્યા પાછી ફરશે. પરંતુ ખોટી રામકથા આગળ પ્રજાની પેઢીઓ કાલાન્તર કરતી રહેશે, પણ રામકથા ચિતા તૈયાર કરાવી રામ, હનુમાન દ્વારા સીતાને સંદેશો મોકલાવે છે. ચાલું અને ચાલુ જ હશે. એથી સીતા અયોધ્યા આવે છે અને ચિતા નજીક જતાં જતાં વિલાપ કરતી
રમણલાલ ચી. શાહ
ઉપરાંત પણ એ છે અને પુત્રો ચાર છે. સરિરામ સાથે લગ્ન કરે ચમકથા પ્રચહિક વર્ણવાઈ છે. ૐાં છે. ૨૧ બધી ઘટનાઓ સુધી પુત્રી શા છે અને વી
તે અલક્ષ્મણને બાપેસ આમ ચાલી મોટી છે
કહેવતોમાં નારી
|| ડૉ. રણજિત પટેલ (અનામી) વિશ્વની કોઈપણ ભાષા કહેવતો વિનાની હોય તે સાવ અસંભવિત thy name is Woman' કહ્યું ત્યારે Fidelity thy name is છે. કારણ કે કહેવતો એ અનેકવિધ પ્રકતિ ધરાવતી અનેક વ્યક્તિઓના man...એવું અધ્યાહાર રાખ્યું નથી ! જગતના બધા જ સાહિત્યમાં, સંસારના બહુવિધ સંકુલ અનુભવોનો અર્ક હોય છે. પરંપરાથી બોઘ કે વાર્તા કે કથાના સંદર્ભ પ્રમાણે પુરુષ કે સ્ત્રીની પ્રશંસા કે નિંદા થતી દષ્ટાંત સ્વરૂપે સંચિત થયેલું માનવજાતિનું અનુભવગમ્ય જ્ઞાન કે જોવામાં આવે છે. મધ્યકાલીન સાહિત્યની વાત કરીએ તો સ્ત્રી-નિંદા ડહાપણ કહેવતોના માધ્યમ દ્વારા સામાન્ય સ્વરૂપે, સચોટ રીતે વ્યક્ત માટે શામળને અનેકોએ દોષ દીધો છે, કિન્તુ શામળને પોતાને થતું હોય છે. માનવજાતિના આ મઝિયારા વારસાનો વિનિયોગ શિક્ષિત સ્ત્રીઓની નિંદા કરવી હતી એવું માનવું જરા વધારે પડતું લાગે છે... કરતાં અલ્પશિક્ષિતવર્ગ કે અભણ અનુભવી સંસારી વિશેષ કરતો જોવા બલ્ક એને અન્યાય કરનાર પણ લાગે છે; જો કે શામળ એની મળે છે. મારાં સાવ અભણ દાદી, કોઈપણ વાતના સમર્થન કે વિરોધમાં “નંદબત્રીસીમાં આ બાબતમાં પોતાની માન્યતા નીચેની પંક્તિઓમાં પથાર્થ કહેવતોનો ઉપયોગ કરી એમના વિધાનને આશ્ચર્યજનક રીતે રજૂ કરે છેઃઅસરકારક બનાવતાં. અનેકોનો અનુભવ આથી જુદો નહીં જ હોય! “છે કોઈક જ એવી નારીઓ
સ્ત્રી, નારી એ આદ્યાશક્તિ છે. સાંખ્યવાદીઓની વિચારસરણી નર્ટી સહુ કો સરખી.” અનુસાર પુરુષ અને પ્રકૃતિના યોગે કરી આ સંસારની ઉત્પત્તિ અને અને શામળ એને “નારી તું નારાયણી' તેમજ “નારી નરકની સ્થિતિ શક્ય બની છે. એ આદ્યાશક્તિમાં એક અદભુત ને વિલક્ષણ ખાણ' એમ બેઉ રીતે ઓળખાવે છે તે આગળ દર્શાવ્યું તેમ પરંપરા તત્ત્વ છે જે ક્ષણેક્ષણે સરતા જતા આ સંસારને યથાશક્ય સ્થિરતા બક્ષે તેમજ પ્રસંગાનુરૂપ વર્ણનને અનુસરીને છે એમ લાગે છે. શામળે કદાચ છે. કાલિદાસના અભિજ્ઞાન શાકુંતલ નાટકમાં રાજા દુષ્યન્ત શકુંતલાને પોતાના જમાનામાં સ્ત્રી-વિષયક જે અભિપ્રાય હોય તેનો પડઘો પણ ઉપાલંભરૂપે કહે છે તેમ, પુરુષની તુલનાએ નારીમાં અશિક્ષિતપટુત્વની પાડ્યો હોય! શ્રી નવલરામ જગન્નાથ ત્રિવેદીને, શા માટે સ્ત્રી-નિંદામાં, માત્રા પ્રમાણમાં ઝાઝી હોય છે-કરુણા, માદવ, સેવા ને માધુર્યના ગુણો પુરોગામી જૈન સાધુઓના લખાણની જવાબદારી લાગે છે, પણ આ પણ એનામાં સહજ હોય છે. પુત્રી, ભગિની, પ્રેયસી, પત્ની, ગૃહિણી, અભિપ્રાય સવાંગી સત્ય તરીકે સ્વીકારી શકાય તેમ નથી. હા જૈન સાધુ જનની એમ અનેક સ્વરૂપે સંસારની આ રંગભૂમિ ઉપર એને ભાગ કવિઓએ સંયમનો મહિમા ગાવા નારીની માયાની પ્રબળતાનું ભજવવો પડે છે. આને કારણે એને અંગેની ઘણી બધી કહેવતો પ્રશંસા આલેખન અવશ્ય કર્યું છે. સં. ૧૮૨૧માં રચાયેલી શામળની છેલ્લી કે નિંદરૂપે પ્રચારમાં આવી છે. વિશ્વ કવિ શેક્સપિયરે જ્યારે “Frally મનાતી કૃતિ “સુડાબહોતેરી' સંસ્કૃત “શુક્સપ્તતિ'ની ઠીક ઠીક અસર