Prabuddha Jivan 1992 Year 03 Ank 01 to 12

SR No.: 525977
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1992
Total Pages: 178
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 19 MB

Page 5

તા. ૧૬-૧-૯૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
લેખનશક્તિ D ‘સત્સંગી’
સરોસ કોવસજી-Saros Cowasjee ની ટૂંકી વાર્તા શીર્ષકવાળી એક ટૂંકી વાર્તા વાંચી. આમાં એક લેખક ટૂંકી વાર્તા લખવા માટે ટાઈપરાઈટરમાં એક સ્વચ્છ કાગળ ચડાવે છે, ત્યાં વાર્તાનું શીર્ષક આપવામાં મૂંઝવણ અનુભવે છે એટલે બધાં પાર્માના નંબર આપે છે. ત્રીશ સ્વચ્છ પાનામાં વાર્તા સરસ લખાશે એવો આનંદ તે માણે છે. એક પાનાંના ત્રણ ડોલર મળે એવી ગણતરીથી અને લેખક તરીકેની સ્વીકૃતિ મળે એનો હર્ષ અનુભવે છે. સારી એવી મથામણને અંતે "A Short Story' એવું તે શીર્ષક આપે છે. વળી નવલક્થા લખવાના વિચારે ચડી જાય છે અને તે માટે કાગળ ઓછા પડે તેથી તેણે પુષ્કળ કાગળ કેમ ન ખરીદ્યા એમ તે વિચારે છે. 'લેખકોને સલાહ' એવો લેખ લખીને પૂરતા કાગળ હોવાનું તે સમજાવશે એવા વિચારોમાં તે અટવાઈ જાય છે. આખરે તે નાટકીય ઢબની શરૂઆત તો કરે છે. પરંતુ શરૂઆત મૌલિક હોતી નથી તેથી તે કર્યાથી લીધી એ બીજાને ખબર પડશે એવી તે શંકા સેવે છે અને આખરે લખવાનું બંધ કરે છે.
તેને શરૂઆત ગમતી નથી. તે સ્ત્રીઓને બાકાત રાખવા માગે છે. તેને પ્લોટ જોઈએ છીએ, ગૂંચવાડો નહિ. તે પોતાના નાનપણના વિચારો વાગોળે . તેણે એક વખત ચક્લી મારી હતી. તે માટે તેને તેના પિતા પાસે લઈ જવામાં આવ્યો હતો. તેમણે તેના કાન આમળ્યા. ત્યારથી તેના જમણા કાનમાં તેને બહેરાપણું લાગતું હતું. બીજા કોઈએ તેના કાન આમળ્યા હોત તો તેણે ૫૦૦૦૦ ડોલરનો દાવો માંડયો હોત. એટલા પૈસા તેની પાસે હોત તો તેને લખવું પડયું ન હોત. તેવી જ રીતે તેને ભૂતકાળના બનાવો યાદ આવે છે, પણ ક્યો પ્રસંગ લેવો તે તે પસંદ કરી શકતો નથી. તે મિત્રોની સલાહ લેવા માગે છે એટલે ફોનના નંબર જોડે છે. છેવટે મેરિઅન તેને જવાબ આપે છે. મેરિઅન તેને ફોન પર વાર્તા વાંચવાનું કહે છે. પણ આ લેખકે આમ ત્રણ જ શબ્દ ટાઈપ કર્યા હોય છે તેથી લેખક મેરિઅનને બહાર આવવાનું કહે છે. મેરિઅનને એક લેખ લખવાનો હોય છે તેથી બીજે સમયે આવવાનું કહે છે. ત્યારે તો બીજી વાર્તા હશે એમ ક્વીને લેખક ફોન મૂકી દે છે. છેવટે ટાઈપરાઈટરમાંથી કાગળ બહાર કાઢીને તેનો ગોળો બનાવીને લેખક ઘરથી દૂર ફેંકી દે છે.
સરસ નવું ટાઈપરાઈટર હોય, ખૂબ સારી ગુણવત્તાવાળા કાગળનો ઢગલો પડયો હોય, છેકવા માટેનું સરસ રબ્બર-eraserહોય, સરસ ચકચક્તિ બીડિયાંની થપ્પી પડી હોય અને જુદી જુદી શાહીની રીફીલોવાળા, સરસ કિંમતી બોલ પેન હોય માટે વાર્તા, નિબંધ, નવલકથા કે કાવ્ય લખાઈ જાય એવું નથી. બાહ્ય સામગ્રી લેખકને માટે ઉદ્દીપન બને, પણ બાહ્ય સામગ્રી છે તેથી જ લેખનશક્તિ બહાર આવે એવું નથી. લખવાર્થી પોતાની શક્તિનો સ્વીકાર થાય, ખ્યાતિ થાય એ પ્રેરક્બળ બને પણ માત્ર એવા ખ્યાલથી લેખનશક્તિ સ્ફૂરતી નથી. પુરસ્કાર લેખકનાં લેખનકાર્યની કદર છે, જે પ્રેરકબળ જરૂર ગણાય. પરંતુ સારો પુરસ્કાર મળશે તેથી લેખનશક્તિ વ્યક્ત થાય જ એવું નથી. જયોર્જ ઈલિયટ હે છે તેમ લેખકની મૂડી મગજ છે. લેખનશક્તિને મગજશક્તિ સાથે સંબંધ છે, બાહ્ય સાધનસામગ્રી, સ્વીકૃતિ, ખ્યાતિ, પુરસ્કાર વગેરે સાથે નહિ એ સત્ય લેખક બનવાની આકાંક્ષા ધરાવતા યુવાનોએ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાનું રહે છે.
લખતાં શી રીતે આવડે ? લેખક કેમ થવાય ? આવા પ્રશ્નો યુવાનોને અવશ્ય થાય. વાલિયો લૂંટારો હતો. તેના પર નારદઋષિનો પ્રભાવ પડયો. તેણે નારદ ઋષિની આજ્ઞા માનીને રામનામનો જાપ કર્યો. આખરે તે વાલ્મીકિ ઋષિ બન્યા. તેમણે રામાયણ લખ્યું જે ઉત્તમ સાહિત્યકૃતિ બની, પણ સાથે સાથે એવી કૃતિ બની કે જેણે ભારતનાં સમાજજીવનને અનેરું ચેતન આપ્યું અને આપતી રહી છે. મહાકવિ કાલિદાસ વિશેની દંતકથા એવી છે કે તેઓ નાનપણમાં બુદ્ધિહીન હતા, પણ દેવીનાં વરદાનથી તેમની જીવા પર સરસ્વતી વસ્યાં. આધુનિક સમયમાં રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે ૧૪ વર્ષની ઉંમરે અભ્યાસ સાવ છોડી દીધો. ભવિષ્યમાં તેમને તેમના કાવ્યસંગ્રહ 'ગીતાજંલિ' માટે નોબેલ પ્રાઈઝ મળ્યું અને તે દ્વારા તેમને કવિ તરીકેની આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ મળી. ગુજરાતી
સાહિત્યનાં ક્ષેત્રમાં પન્નાલાલ પટેલે ખાસ અભ્યાસ કર્યો નથી, પરંતુ તેમની સાહિત્યિક શક્તિ બદલ તેમને સારો એવોર્ડ પણ મળ્યો છે. ઈંદુલાલ ગાંધી સામાજિક દૃષ્ટિએ સામાન્ય વર્ગના હતા, પરંતુ તેઓ ગુજરાતી સાહિત્યમાં કવિ તરીકેનું સ્થાન પામ્યા છે. આ સારસ્વતો માટે બાહ્ય સામગ્રી, ખ્યાતિ, પુરસ્કાર વગેરેનાં પ્રેરકબળો મુખ્ય નથી, પરંતુ મુખ્ય છે તેમાં મગજની મૂડી.
આવા મહાકવિઓ કે પ્રતિભાસંપન્ન લેખકોની લેખનશક્તિ તેમના પૂર્વજન્મનાં સુકર્મોનું ફળ ગણવામાં આવે અથવા પૂર્વજન્મના સંસ્કારોને લીધે લેખવામાં આવે. તેથી સૌ કોઈ પાસે તેમના જેવી મગજની મૂડી ન હોય એવી દલીલ થાય. પૂર્વજન્મ સંબંધી આ માન્યતાઓમાં જરૂર સત્ય છે, પરંતુ તેનો અર્થ એમ નથી કે જેમને લેખન પ્રવૃત્તિ પ્રિય હોય તેમણે લખવાનો પુરુષાર્થ ન કરવો. જે ખાસ ખ્યાલમાં રાખવાનું છે તે એ છે કે તેઓ વાલ્મીકિ, કાલિદાસ, ટાગોર, ન્હાનાલાલ કે મેઘાણી કે તોલ્સતોય બને તો જ તેઓ કિવ કે લેખક બન્યા ગણાય તેવા વિચારને પોષવો ન જ જોઈએ. તેમણે પોતાની શક્તિ પ્રમાણે અભ્યાસ અને લેખન દ્વારા સરસ્વીતીની ઉપાસનાનો નિષ્ઠાપૂર્વક પુરુષાર્થ કરતા રહેવું જોઈએ.
કેટલાક લોકો લેખન શક્તિને વારસાગત બક્ષિસ ગણાવે એવું પણ બને માતાપિતાના ગુણો સંતાનોને વારસારૂપે મળે છે એ સાચું, તો પણ વારસાના મુદ્દાને સર્વસ્વ ગણવો એ વૈજ્ઞાનિક વિચારણા નથી. દલપતરામ કવિ હતા અને તેમના પુત્ર ન્હાનાલાલ ગુજરાતના મહાવિ થયા. તેવી જ રીતે ગુણવતંરાય આચાર્ય નવલકથાકાર હતા. તેમની પુત્રીઓ સારી લેખિકાઓ બની છે. અહીં આપણે વારસાને એક કારણ ખુશીથી ગણાવીએ. પરંતુ સઘળા લેખકો અને કવિઓનાં સંતાનો લેખકો અને કવિઓ બન્યાં નથી. પિતા કવિ કે લેખક હોય અને તેનો પુત્ર સરકારી ઓફિસમાં જુનીયર ક્લાર્ક તરીકે તેની કારકિર્દી શરૂ કરે, સમય જતાં તે મામલતદાર કે ક્લેક્ટર પણ બને એન્રીકો કેસ્ટેજ્યુવાની The Theorem of Pythagoras’ શીર્ષકવાળી એક ટૂંકી વાર્તા છે. તેમાં પિતા પોતાનાં વિદ્યાર્થીજીવનમાં પાયથાગોરાસના પ્રમયને લીધે પરીક્ષામાં અનુત્તીર્ણ થાય છે અને તેથી અભ્યાસ છોડી દે છે. જયારે તેના પુત્રને પાયથાગોરાસનો પ્રમેય શીખવાનો છે એવી પિતાને ખબર પડે છે ત્યારે તેને ચિંતા થાય છે, કે તેના પુત્રને પણ તેની જેમ અભ્યાસ છોડી દેવો પડશે ? પુત્રને એ પ્રમેય આવડે છે કે નહિ એમ પિતા તેને પૂછે છે ત્યારે પુત્ર તો પાયથાગોરાસનો સિદ્ધાંત એકથી વધારે રીતે સાબિત કરવા તૈયાર હોય છે. પુત્રને ભવિષ્યનો ન્યૂટન ગણીને પિતા દિમૂઢ થઈ જાય છે. સાÁશ એ છે કે પૂર્વજન્મ અને વારસાની દલીલોનાં નામ પર લખવા માંગતા લોકોએ નિરાશ ન થવું જોઈએ, તેમ પુરુષાર્થ પડતો ન જ મૂકવો જોઈએ. લેખનશક્તિ માટે તંદુરસ્ત આશાવાદ અને પુરુષાર્થ પાયાની બાબતો છે.
લેખનશક્તિનું ઝરણું કયારે વહેવા માંડે ? કેટલાંક માણસો એવા હોય છે કે તેમને કોઈ પ્રસંગ યાદ આવે કે કોઈ વિચાર આવે તે તેઓ અન્યને કહ્યા વિના રહી શકે નહિ. આવા લોકો લેખક થાય જ એવું અહીં સમીકરણ નથી. પરંતુ આવું જે વલણ છે તેને લેખનશક્તિનાં ઝરણાંનું મૂળ કહી શકાય. પછી આવી વ્યક્તિને દુનિયાના અનુભવો થતા જાય, દુનિયા જોવાની દૃષ્ટિ થતી, જાય, થોડો વધારે અભ્યાસ થાય, જેમાં ડિગ્રી મેળવવી અનિવાર્ય નથી, પરંતુ શ્રવણ, વાંચન અને મનન થાય. આ બધાં દ્વારા જે માનસિક ઘડતર થતું રહે અને સાથે સાથે જુદા જુદા પ્રશ્નો સંબંધી મગજમાં જે વિચારો આવ્યા કરે તે કોઈને કહેવાની ખૂબ આતુરતા થાય, તેથી મિત્રો સાથે વિચારોની આપલે સતત ચાલતી રહે. આવાં માનસ માટે એવી શક્યતા છે કે પોતાનાં મગજમાં ઊભરાતા વિચારોને કાગળ પર મૂકવાની અદમ્ય તાલાવેલી લાગે. જેવી રીતે શરીરમાં ચળ આવે તો જનોઈ પહેરતા લોકો જનોઈથી વાંસો ખંજવાળવા લાગે, તેમ કર્યા વિના રહી શકાય નહિ. તેવી જ રીતે લખવાની જાણે હાથમાં ચળ આવે એવું લાગે અર્થાત્ પોતાના વિચારો કે સર્જનાત્મક કૃતિ લખ્યા વિના રહી શકાય નહિ, લેખનશક્તિનાં ઝરણાનાં મૂળની કંઈક આવી વાત ગણાય.