Page Text
________________
'
9 ]
૧૦
, પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧--૮૯ તા ૧૬- ૮૯ ' . . . શબ્દના ઘડતરમાં ગ્રીક ને રેમને દેવતા છે. ' +", " . . . . . . . . . ૮, પ્રવીણચંદ્ર જી, રૂપારેલ . [ આપણે ત્યાં સારા એવા પ્રચલિત કેટલાક અંગ્રેજી મેટાં યંત્રો, ધુમસ કે અન્ય કોઈ પ્રકારનું જેમ સૂચવવા, શબદના ઘડતરમાં ગ્રીક ને રોમન દેવતાઓનાં નામ રહેલાં છે. ચેતવણી આપવા રટીમર પર વપરાયાં-ને એ પણ સાયરન એવાં કેટલાક શબ્દોનો પરિચય અહીં રજૂ થાય છે ].
કહેવા. ભય જોખમનું સૂચન કરતાં-ને એ રીતે એ અંગેની ગત મહાયુદ્ધ દરમિયાન કેટલુંક એવુય આવી પડયું ચેતવણી આપતાં આવાં યંત્રે પછી તે મિલો, કારખાનાઓ હતું, જેને આપણને પહેલીવાર પરિચય થયો હતો. આમાંની
ને મેટર વગેરેમાં પણ વપરાવા માંડ્યું. પોલીસની ભેટ એક બાબત તે “સાયરન' ! વિમાની હુમલો થવાનો ભય
વિશ્વભરમાં આવાં યંત્ર છૂટથી વાપરે છે. સૂચવવા કે એવો ભય દુર થાય છે એવું સૂચવવા ખાસ છે અને તે આ યાત્રા ચોકકસ પ્રકારના આરોહ અવરોહ કે યંત્ર દ્વારા ઉત્પન્ન કરાતા ને પ્રસારીતા વિશિષ્ટ અવનિને એકકસ કક્ષાના સાતત્યવાળા વનિની સંજ્ઞાથી હવે વિમાની તથા એ યંત્રને આપણે “સાયરન’ નામે ઓળખતા થયાં છીએ. હુમલાને ભય કે એ ભય દૂર થવાનું સૂચન કરવા માટે
* સાયરન: પણ એ ‘સાયરન’ નામે શા માટે ઓળખાય છે ? વપરાતાં થયાં; લગભગ બધા જ રાષ્ટ્રોમાં (ાડા ઉચ્ચાર ભેદ) * આપણે આ નામ અંગ્રેજી દ્વારા અપનાવ્યું છે, પણ મૂળ
આ “સાયરન’ નામે ઓળખાય છે. તે એક ગ્રીક પૌરાણિક કથાએ જ આ નામ આપ્યું છે.
યુદ્ધ તે હવે કયારનું પતી ગયું છે. પણ અણધાર્યા, " અર્ધ-દેવતાની કક્ષાની એક પ્રકારની દેવી (આપણી
અચાનક એવા સંજોગે આવી પડે તે પ્રજા એ માટે
માનસિક રીતે તૈયાર રહે ને એવા સંજોગો આવી પડે ચક્ષણી જેવી) ગ્રીકમાં NYMPH નામે ઓળખાય છે. આપણે એને જળદેવી કહી શકીએ. સાયરન” આ
તે એ માટે “સાયરન વગાડતાં યંત્રે બારે મહિના ને પ્રકારની નિષ્ફીનું નામ છે એનું શરીર પક્ષીનું ને માથું
વીસે કજાક કાર્યક્ષમ રહે તે માટે મોટા શહેરમાં તે
હવે રોજ નિયત સમયે સાયરન વગાડવામાં આવે ' સ્ત્રીનું હોય છે. (પછીથી અડધી સ્ત્રી અને અડધી પક્ષી; ને તે પછી શરીર સ્ત્રીનું ને પગ પક્ષીનાં - પાંખવાળું કે
છે. હવે તે આને પરિચય એટલો વ્યાપક થયો છે કે પાંખ વગરનું, એવાં યે સાયરનનાં વણને મળે છે.) આ
ગામડાંના લેકે પણ આને સાયરન” નામે ઓળખતાં
થયાં છે. સાયરને એવું મીઠું, મંત્રમુગ્ધ કરી દે એવું ગાતી હોય
આ છે કે નાવિકે એ પ્રત્યે અવશપણે, અનિવાર્થ રીતે આકર્ષાય
હિમ્નેટિઝમ : “હિમેટિઝમ' શબ્દ તે હવે ને અંતે નાશ પામે.
આપણે ત્યાં – ભલે કાચું કાચું પણ અલ્પ
શિક્ષિતે જાણે છે. સુશિક્ષિત વર્ગમાં એને ગ્રીક પુરાણ નાયક એડિશિયસને આ વિશે આગળથી જ
માટે વશીકરણ વિદ્યા, ‘મૂછનાશાસ્ત્ર' વગેરે જેવા ચેતવણી મળી ગઈ હતી. એટલે એની દરિયાઈ સફર દરમિયાન
પર્યાયે યોજાયા છે; પણ એ જે છે, તે સ્થાનમાં લેતાં આ પિતાના નાવિકના કાનમાં એણે મીણ પુરાવી દીધું જેથી એ પર્યાયે પૂરતા અર્થસૂચક નથી. વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ આમાં કે સાયરનનું સંગીત સાંભળી શકે નહીં! પણ એવું સંગીત
અનુભવાતી સ્થિતિ એ . કૃત્રિમ રીતે પ્રેરેલી ગાઢ સાંભળવાની એની ઈચ્છા એટલી પ્રબળ, એટલી અદમ્ય હતી
નિદ્રાની અવરથા હોય છે. કેટલાક વિશિષ્ટ રોગની ચિકિત્સા કે એ તરફ ખેંચાવાની શક્યતા ટાળવા એણે પોતાને વહાણના
કરવામાં એ ઉગી નીવડે છે. એ એક જમાનામાં વિવાદાકુવાથંભ (Mast) જોડે ખૂબ કસીને બધાવી લીધે; અને તે
સ્પદ ગણતે દા હેવે વાસ્તવિક્તાનું રવરૂપ ધારણ કરે આમ એણે સાયરનનું સંગીત તે સાંભળ્યું જ ! આ કથાઓ
જાય છે. પ્રમાણે આવું સંગીત સાંભળીને પણ જીવત રહેનાર એ - પહેલે માનવ હતા.
આ વિદ્યાના આવા દિનેટિઝમ નામના મૂળમાં એ
એક ગ્રીક દેવતાનું નામ રહેલું છે પિતાના સંગીતની આવી નિષ્ફળતાથી હીણપત અનુભવતી, માનહાનિ પામેલી સાયરનેએ જળસમાધિ લીધી.
ગ્રીક પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર HUPNOS. એ . પણ પછી ? એમના સંગીતના મુગ્ધક ગુણેને લઈને,
નિદ્રાને દેવતા છે. એને પાંખ હોય છે. વળી આ
HUPNOS એટલે નિદ્રા એવું પણ ખરું ! એવું સરસ ગાનાર સ્ત્રી પણ પછી, લક્ષણથી ‘સાયરન’ કહેવાય પણ “સાયરનના આવા એ ભૂત સંગીતની જોડે જીવલેણ
આ ગ્રીક નામે અ ગ્રેજીમાં Hypno રૂપ ધારણ કર્યું. જોખમ પણ સંકળાયેલું હતું ને ! એટલે, પિતાના મુગ્ધકર આ પરથી પછી, વૈજ્ઞાનિક પરિભાષામાં પ્રેરેલી કૃત્રિમ નિદ્રા' , ગુણેને, કોઈને લેભાવવા- લલચાવવા માટે ઉપયોગ” કરનારી તે Hypnosis એ શબ્દ બન્ય-પ્રચલિત થયો. જ્ઞાનતંતુ આકર્ષક’ પણ “જોખમી’ સ્ત્રી માટે પણ આ નામ વપરાયું. એને લગભગ નિદ્રાની અવસ્થામાં મુકી દેનાર આ માટેની હવે : સાયરનના આવા ગુણો પરથી ઇ. સ. ૧૮૨૦માં
પ્રક્રિયાને આ શબ્દ પરથી જ છે. બ્રેઈને ન્યુરો-હિનેટિઝમ
નામે ઓળખાવી. સંગીતમય સૂરાવલિ ઉત્પન્ન કરતું યંત્ર પણ સાયરન કહેવાયું; પણ પછી ઇ. . ૧૮૭૯માં આવી જ પદ્ધતિથી બનેલાં પણ
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૯ ઉપર) "
માલિક : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, મુદ્રક અને પ્રકાશક : શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ, પ્રકાશન સ્થળ : ૩૮૫, સરદાર વી. પી રેડ, - મુંબઈ -૪ ૦૦૦૪, ટે. નં. ૩૫૦૨૯૬ : મુદ્રણસ્થાન: ફ્રેન્ડ પ્રિન્ટર્સ, જગન્નાથ શંકર શેઠ રેડ, ગિરગામ, મુંબઈ - ૪૦૦૦૦૪
| SR No. | 525974 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1989 Year 50 Ank 17 to 24 and Year 51 Ank 01 to 16 - Ank 05 and 16 is not available |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramanlal C Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 292 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 32 MB |