________________
પ્રબુદ્ધ જીવન ‘તમે ખેદ ! અહીં સ્માન હતું ! તમે બંને અહીં બેસે.” " “તમને ભેટાય?! કોઈ દલીલ નહિ. વિવાદ નહિ માત્ર વિશ્વાસણમર :
'' ગંભીર માંદગીમાંથી બે ઓપરેશન બાદ ઘણે વખતે મૌન રાખીને તેઓ વિદાય થયા. અમે મડવા દૂરમાં વસીને પાછો આવ્યો અને રાનીપરજ સેવા સભાના • વાર્ષિ નવસર્જનને આરંભ કર્યો. શ્રમયજ્ઞ ગોડ. ૧૨ એકર જમીનને
સંમેલનમાં એમને મળવા ગયો. પગે લાગ્યું. મને ખૂબ નબળાઈ ગામતળ કરી લેવો પણ દાવ્યા. એમાં ટેકનિકલ ટ્રેઈનિંગ
લાગતી હતી. મારા સમાચાર તેઓ મેળવતા હતા. પણ સેન્ટર કાકરાપારના વિદ્યાર્થીઓ ને અધ્યાપને સહકાર
મળવા આવી શકયા ન હતા. પ્રેમ નીતરતી અને એમ મેળવ્યા અને બે માઈલ લખે ગામ સુધીને રસ્તે તૈયાર
મને પૂછયું. થઈ ગયો.
તમને ભેટાય ? ” પ્રેમનું પ્રદશન નહિ - આ મહેનત તરફ ‘રિવસ એઇડ' નું ધ્યાન ખેંચાયું.
હું ગદગદિત થઈ ગયા. પછી બાળસહજ કુતૂહલથ.
મને કહે, એમણે શ૪,૦૦,૦૦૦/-ની મદદ કરી વિદ્યાલયના મકાનના ઉદ્દઘાટન માટે જ કાકા આવ્યા. ગામ લોકોને ઉદ્દેશીને
મારે તમારું ઓપરેશન જેવું છે. મોટું અતિરડું કાઢી એમણે કહ્યું.
નાખ્યા પછી તમારું જીવન કેવુંક ગોઠવાયું છે? તમે સદભાગી છે કે ગાંધી પરિવારની દીકરી નીલમબહેન મેં બધું વિગતે સમજાવ્યું એટલે કહે, અહીં આવીને બેઠા છે અને ગેન્દ્રભાઈની નસોમાં તે ગાંધી “મને વટવૃક્ષ' માસિક ચલાવવામાં મદદ કરજે. દર મહિને. વિચારનું લોહી વહે છે?
ગ્રંથાવલોકન, એક રચનાત્મક કાર્યકર્તાને પરિચયલેખ અને પ્રસંગ આવે એટલે એમણે સદભાવ વ્યકત કર્યો. પણ બીજ “તમને જે ગમે તે લખજે અને પ્રેસમાં બધું છM પ્રેમનું પ્રદર્શન કરવાને અને વિવાદમાં ઉતરવાને એમને તેની જવાબદારી લેજે.' સ્વભાવ નહિ એટલે મૌન રાખે અને હુકમ છોડીને અપેક્ષા સંપૂર્ણ વિશ્વાસ વ્યકત કરે.
મને બીક હતી કે એમની કડક નજરમાંથી મારા લેખ સલ.. “વ્યસનની જાહેરાત ન લેશે.'
મત રીતે બહાર નહિ નીકળી શકે. પ્રથમ બે માસ મારું બ? - જ. કાકા કદી કોઈની પાસે દાન માગવા ન ગયા.
લખાણ તેઓ જોઈ ગયા. પછી ત્રીજે મહિને મને બોલાવીને કહે સરદાર પટેલ એમની કાળજી પહેલેથી લેતા હતા પરંતુ
“તમારા લેખે બરાબર છે. પણ ગીતામાં ચમત્કૃતિ છએ. એમણે તૈયાર કરેલા કાર્યકર્તાને માટે દાન કાણા માંગે ?
હવે પ્રેસમાં કેટલું આપવું, શું આપવું એ બધું તમે જોજે. કાર્યકર્તાઓ જાતે જ દાન મેળવી લાવે એ વાત સાથે તેઓ
૩૨ પાનાથી વધવાનું નહિ. મારા લેખમાં પણ કાપક સંમત થયા, મેં પણ દાન માગવા જવા માટે એમની પાસે
કરવાની છૂટ. સંમતિ માંગી. મને પૂછે,
આવા હતા અમારા જ. કાકા! અનાગ્રહી અને દોર. તે શું કરશે ?”
બાળકે સાથે બાળક જેવા અને કાર્યકર્તાઓ સાથે સેનાપત્તિ “સ્મરણિકા માટે જાહેરાત મેળવીશ.'
જેવા. વિશ્વાસપૂર્વક જવાબદારી સેપે અને કચકચાવીને કામ છે એટલે સલાહ આપી,
લે. હુકમ છેડે ત્યારે કડક અને મળવા જઈએ ત્યારે મારી દારૂ બીડી વેપાર કરતા હોય એમની જાહેરાત
જેવા પચા. પ્રેમથી પેંડા ખવડાવે અને મન મૂકીને હસે
વિવાદમાં ન ઊતરે પણ ઘણું બધું મૌનથી જ સમજાવી છે. સંસ્થા અને વિસ્તાર છોડી દે
તપ કરવાની જગ્યા દેખાડે અને કાર્યકતને તાવીને તૈયાર જ. કાકા અમારી સંસ્થાના પ્રમુખ હતા. રિવસ એઇડનું
કરે. કાર્યકર્તા દુભાઈને છૂટે પડે તેમ થવા દે. છતાં એને ખાસું મોટું દાન અમે લઈ આવ્યા. પણ સતત ખોટમાં જીવતી
તરફ નજર રાખે અને બોલાવે ત્યારે જાય. ફરીથી ભૂલ સંસ્થાના વહીવટકર્તાઓથી આ દાનમાંથી થોડી રકમ ચાલુ ખર્ચ એને જ સેપે. અરે! પિતાની જાતને પણ સેપિી દે. માટે અને અન્ય કામમાં વપરાઈ ગઈ, તેને કોઈ જવાબ દેતું ને
સત્તાણુ વરસે આણું હતું. મેં જ. કાકાનું ધ્યાન ખેંચ્યું અને કહ્યું, “દાને મારે લાવવાનું હતું. વહીવટ બીજા લોકોએ કર્યો છે. પણ તેને
કોણ કહે છે કે યુવાન કાર્યકર્તાઓ મળતા નથી , હિસાબ મારે માપવાનું છે! હું શું કરું ? ઉપવાસ કરું?
કાર્યકર્તાઓ કઈ રસ્તામાં રેઢા નથી પડયા. એમને તે તૈયાર છાપામાં નિવેદન આપું? ચેરિટી કમિશ્નરને ફરિયાદ કરું ?
કરવા પડે છે. પૂ. જ. કાકા એવા કસબી હતા. એમણે એ તેઓ કહે, “આવડી નાની સંસ્થામાં આવી ખેંચતાણ
ધીંગી વડવાઇઓ તૈયાર કરી કે મૂળ થડને ઓળખ થાય તે સંસ્થા તૂટી પડે, તમે સંસ્થા છોડી દે. વિસ્તાર
મુશ્કેલ બની ગયું! ઘણુ ગાંધીજને સંસ્થાઓ ચલાવે છે. પણ છોડી દો.!”
પણ સંસ્થાની ચાવીને જવાન માણસને સેપિ હું સ્તબ્ધ થઈ ગયે. કળ વળતાં મેં કહ્યું સંસ્થા છોડ- શકતા નથી, પણ અમારા જકાકાએ ઝુડે પિતાની પાસે વાની વાત મને સમજાય છે. પણ વિરતાર છોડવાની વાત
પહેલેથી રાખે જ નહિ એટલે એમને કદી સંસ્થાની મારે ગળે ઊતરતી નથી. મને લાગે છે કે તમે મને પલાયનવાદ માયાની આસકિત વળગી નહિ. એમણે સંસા શીખવી રહ્યા છે!"
ઊભી કરી. પણ જાતે એના દૈનંદિન કામથી વેગળા રહ્યા, જી. કાકાએ કહ્યું, “હા, એવું થાય છે ખરું?”
એમણે નીતિ ઘડીને ગાંધી વિચારને નાતે બાંધ્યા આજે મેં ઊઠતાં ઊઠતાં કહ્યું, “હું વિસ્તાર નહિ છોડું'
વિકસાવ્યા. સત્તાણું વર્ષની ઉંમરે ગયા ત્યારે દક્ષિણ ગુજરાતની : : તે ગત રહ્યા.
આદિવાસી પ્રજાને આમાં ઘણી સંસ્થાઓ માપતા ગયા,