Prabuddha Jivan 1984 Year 45 Ank 17 to 24 and Year 46 Ank 01 to 16

SR No.: 525969
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1984
Total Pages: 246
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 27 MB

Page 198

છે કાલિદાસ, શસ્પીચર અને રવીન્દ્રનાથની નારીસુષ્ટિ
રા
કે '
'
, '
/
*
3.3t } . ૧-: : ' ' , , ; : : 1. * ! ' ગી, ના, પટેલ કે ' ' , ' . . . . . . . ? , '' , ' [ સંપ' દૈજિત પરિસંવાદમાં તા. ૨૮-૮-૧૯૮૪ શનિવારે પ્રથમ બેઠકમાં અધ્યક્ષીય પ્રવચન] * * * * * કલ્પનાસૃષ્ટિનાં સ્ત્રીપ વિશે હું જયારે તે કેવી રીતે ઉસ્ટિમેન’માં મેં એ મહાકવિનાં આપાનું જાદુ અનુભવવાનુંરય લેત થશે તે ચેકકસ કહી શકતું નથી. એવા પાત્રને
વાર કર્યું". એમ. એ. પાસ થઇ હું અધ્યાપક તરીકે જોડાયે પહેલે પરિચય કરવાની તક મને બાળક તરીકે મળી હતી, તે વર્ષે મેં શેકસ્પીઅરનું વિન્ટર્સ ટેઇલ’ અણુવ્યું. તેની પણ મારા સદભાગ્યે તે મારા એક શિક્ષકે મારી પાસેથી લઈ નાયિકા પટા પ્રત્યેના કવિના પિતૃભાવની મળતાએ મને લીધી. મારા વતન અસારવામાં દર શ્રાવણની અમાસે આકળે. તે પછી બીજે વર્ષે “કંગ બિયર’ ભણાવ્યું. તેમાં મેળા ભરાતે. એક વર્ષે એ મેળામાં મેં “શ્રીચરિત્રની વાત'
પણ પિતા-પુત્રી સંબંધની દૈવી કોમળતા, જે હું પાંચ વર્ષ નામનું પુસ્તક જોયું, અને કુતૂહલથી પ્રેરાઇને ખરી.
પહેલાં બી. એ. ના અભ્યાસ માટે તે નાટક વાંચતી વેળા, તે પછી થોડા માસે રેવન્યૂ. ખાતામાં નેકરી કરતા મારા નહેતે અનુભવી શકે, તેને પવિત્ર સ્પર્શ અનુભવ્યું.. પિતાની ખેડ બદલી થઈ. ત્યાં મને પ્રાથમિક શાળાના અગ્રેજ કવિના એ નાટકના પ્રતાપે હશે કે કેમ, ત્રણમારા વર્ગના શિક્ષક સાથે તેમને ઘેર જવાને સંબંધ ચાર વર્ષ પછી મારી પુત્રીને જન્મ થયે, અને તે પછી ૨૭. થયો. એક દિવસ તેમણે મને, કંઈ વાંચવાને શોખ વ પત્રીને જન્મ થયો, ત્યારે મેં તેને ઉમળકે અનુષ છે કે કેમ એ વિશે પ્રશ્ન પૂછ. મેં ‘હા’ કહી અને ઘેરથી, તે તે મારા જીવનની અનેક સુખદ સ્મૃતિઓમાંની બે છે. સ્ત્રીચરિત્રની વાતનું પુસ્તક લાવીને બતાવ્યું. તેમણે તે રાખી લીધું ને કહ્યું કે પછી આપીશ. પણ ફરી મળે ત્યારે કહ્યું કે
કલ્પનાસૃષ્ટિના સીપા વિશે આમ શરૂ થયેલું આકર્ષણ પુસ્તક ખવાઇ ગયું. એવાઈ ગયા પહેલાં તેમણે તે વાંચ્યું ઉત્તરોત્તર વધતું ગયું અને વા૯મીકિની સીતા, કાલિદાસની હતું કે નહિ તે ન કહ્યું. તે જે છે તે, સ્ત્રીચરિત્ર વિશેની શાકુન્તલા અને ગોવર્ધનરામની કુમુદમાં મેં સ્ત્રીઓ પ્રત્યેના મારી જિજ્ઞાસા ત્યાં પૂરી થઈ ગઈ. પણ તેને બદલે કવિઓનાં વૈષ્ણવી ભાવની સુંદરતા અનુભવી, જેને શરદબાબુની દીઘનવલર 'ને સાહિત્યકારોનાં સ્ત્રી અને એ મારી કલ્પનામાં ભાવનાશીલ
શ્રીકાન્ત’ની બે મુખ્ય નાયિકા, રાજલક્ષ્મી ને કમલલતાનાં સ્ત્રીઓ પ્રત્યે જે આકર્ષણ કેળવ્યું તે મારે માટે કલ્યાણુકર
પાએ દઢ કરી. એ ભાવ હવે મારા મન ઉપર એ કબજે નીવડ્યું. એ પાત્ર દ્વારા હું જીવનમાં સ્ત્રી-શકિતની પવિત્રતા જમાવી એ છે કે હું તેની યોગ્યતા-અગ્રતા વિશે વિચાર સમજતા શીખે અને તેનાં ઉદાર ને ઉમદા આવિષ્કાર કરતું નથી. મારે માટે સ્ત્રી અત વેદાન્તની મિથ્યા માયાનું પ્રત્યે આદર, ને કયારેક ભક્તિ અનુભવ થશે.
૨૫ નહિ, પણ વૈષ્ણવદર્શનની દેવી, પવિત્ર માયાની લીલા છે, ક . પણ એવું ફળ આવતાં વર્ષો નીકળી ગયાં. શાળામાં હવે
ભગવગીતાએ ગાયેલી પૂર્ણ પુનમની શ્રી ને વિભૂતિનું
રૂપ છે. એ દર્શન કલ્પનાને ભ્રમ હે તે ભલે હે, મને તે . ત્યારથી હું સાહિત્ય વાંચતે થયો હતે. પણ કોઈ સ્ત્રીપાત્ર પ્રત્યે ખાસ આકર્ષણ થયાનું યાદ નથી. પહેલી નવલકથા
ઈષ્ટ છે. પણ હું માનું છું કે વાસ્તવવાદીઓના પ્રદર્શન ગુજરાતનો નાથ' વાંચી હતી. તેની વાતમાં રસ પડ હતું,
કરતી વૈષણવી ભાવના બીદનમાં વધુ સત્ય છે. , પણ તેનાં પાત્ર, કાક કે મંજરી, પ્રત્યે કંઇ આકર્ષણ થયું
શ્રી પ્રત્યેના વૈષ્ણવી ભાવને દર્શન-પ્રવાહ ભારતમાં નહોતું. તે પછી રમણલાલ દેસાઇની “પૂણિમા” ને “દિગ્યચક્ષુ' વાલમીકિના રામાયણુથી અને પશ્ચિમમાં પ્લેટોની તત્ત્વમીમાંસાના • વાંચ્યા તે પણ રસથી વાંચ. પણ તે નવલકથાઓના સૌંદર્યદર્શનથી શરૂ થશે. એ બે પ્રવાહોના રંગ એકબીજાથી વારસ માટે “સરસ્વતીચંદ્ર'ને બીજે ને ત્રીજો ભાગ ભિન્ન રહ્યા હોવા છતાં તે એકબીજામાં ભળતા રહ્યા છે. વાયાં, પણ તેમાં માનચતુર સિવાય કઈ પાત્રમાં રસ ભારતીય પ્રવાહ વાલીકિના ગંગાયમુનાના સંગમ જે એકપાયો હોય એમ યાદ નથી. કોલેજના પહેલા વર્ષમાં સાથે “રમ્ય” ને “પુણ્ય” છે. પશ્ચિમી પ્રવાહ મુખ્યત્વે “ર” છે. કાલિદાસનું “વિક્રમોર્વશીય’ ભણવાનું આવ્યું અને બીજા પણ છતાં તેમાં ‘કિંગ લિયની કેડીલિયા જેવા પાત્રમાં વર્ષમાં “મૃછકટિક તથા શેકસ્પીઅરનું પ્રવેય નાઈટ.” તે બે પુછયની છીયા વરતાય છે. ભારતીય સ્ત્રીદર્શનના શ્રેષ્ઠ વર્ષ દરમિયાન શરદચંદ્રની “દેવદાસ’ અને રવીન્દ્રનાથની પ્રતિનિધિઓ વાલ્મીકિ ને કાલિદાસ છે તે બેમાં વાલ્મિીકિએ “ધર બાહિરે'ના અંગ્રેજી અનુવાદ વાયા. દેવદાસ' ની
” ને “પુણ્યનું અમૃતવાદી રસાયન સિદ્ધ કર્યું છે. તેની પાવતીમાં કંઈક રસ પડયો, પણ કાલિદાસની ઉર્વશી, સરખામણીમાં મને કાલિદાસના દર્શનનાં રસ પગધ એછ મૃચ્છકટિક ની વસંતસેના, ‘ટવેથ નાઇટ ની વાયેલા પર્શક્ષમ લાગ્યાં છે. એનાં સ મય “રમ” ને પુણ્ય અને ધરે બાહિરે' ની વિમલા, ચાર પ્રત્યે નિરસ રહ્યો. બેયના રંગ છે, પણ તે એકરસ થયા વિના જુદા પ્રવાહ રૂપે બી. એ.ના પહેલા વર્ષમાં ટોમસ હાડની ઉત્તમ ગણાયેલી વહેતા લાગે છે. બીજા, ત્રીજા ને ચેથા અંકની કન્તલા નવલા ટેસ એક દુર્મરવિલે અભ્યાસમાં હતી. તેની ર” છે, સાતમાની પુરય' છે, “કુમારસંભવમાં તપનિરત, નામિકા કેસમાં મને પહેલીવાર કોઈ આપાત્રમાં ખરે રસ શિવની સેવા કરતી ઉમા રમ છે. સંસ્કૃતના અભ્યાસીએક પાવે. બી. એ. ના બીજા વર્ષમાં કરપીઅરના “ કિંગ કદાચ મારી સાથે સંમત નહી થાય, પણ “રઘુવંશના સીતા લિમરનો અભ્યાસ કર્યો, તેમાં વૃદ્ધ રાજા લિયરમાં મને ખૂબ મને “એ” કે “પુ’ નહિ પણ કચ્છ લાગી છે. કાલિદાસ રસ પાયે પણ તેની પુત્રી, ને રાક્ષસીઓ અને એ દેવી, કરતાં અર્વાચીન ગુજરાતના પૂર્વ કે પશ્ચિમ બન્નેના માનસપુત્ર
મારી કલ્પનાને ન સ્પશી. એમ. એ. ને અભ્યાસ કરતાં ગોવર્ધનરામે રમ ને પુરયનું વધુ કલ્પનાપ્રેરક, વાલ્મીકિની “ મેં રોસ્પીચરનું ગાથે' નાટક વાંચ્યું, અને તેની નાયિકા યાદ આપે એવું રસાયન સજર્યું છે. "