Prabuddha Jivan 1978 Year 41 Ank 01 02 and 13

SR No.: 525963
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1978
Total Pages: 72
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 7 MB

Page 50

૨૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : સુવર્ણ જ્યંતી મહોત્સવ-વિશેષાંક
પ્રતિનિધિત્વ કરતા થયા ત્યારથી ઈ. સ. ૧૯૫૩ રજત મહૉત્સવ - સુધીનો સમય, (૩) ઇ. સ. ૧૯૫૩ થી સંઘ
જૈન વિચારસરણી પરત્વે આદર ધરાવનારા જૈનેતરો માટે ખુલ્લા મૂકવામાં આવ્યો ત્યારથી આજ સુધીનો સમય.
પ્રથમ દાયકાની પ્રવૃત્તિઓ : પ્રથમ દાયકામાં મુખ્ય પ્રવૃત્તિએ આ પ્રમાણે હતી . (૧) યાગ્ય દીક્ષા અને તેમાં પણ બાળદીક્ષાની પ્રવૃત્તિ સામે
જેહાદ.
(૨) સાધુઓના દંભા, શિથિલતાઓ અને આપખુદીને ખુલ્લી પાડવી.
(૩) જૈન શ્વેતામ્બર કોન્ફરન્સને શકય તેટલા સહકાર અને પ્રગતિશીલ વિચારોના તેના દ્વારા સ્વીકાર.
(૪) યુગવીર આચાર્ય શ્રી વિજ્ય વલ્લભસૂરિશ્વરજી મહારાજની
પ્રેરણાથી સ્થપાયેલ શ્રી મહવીર જૈન વિદ્યાલયને સહકાર,
ઉપરોકત ભૂમિકાને કેન્દ્ર સ્થાને રાખી થયેલી પ્રવૃત્તિઓમાં સંઘ તરફથી અવારનવાર વિવિધ સ્થળોએ સભા ભરવામાં આવતી, જાહેર વ્યાખ્યાનોનું આયોજન થતું, અયોગ્ય દીક્ષા આપતી હોય ત્યાં સત્યાગ્રહનું મંડાણ, પત્રિકાઓનું પ્રકાશન અને વહેંચણી જૂનવાણી વિચારના આચાર્ય સામે જેહાદ, સામાજિક ફિસ્સાએ જેમ કે એક પત્નીની હયાતીમાં બીજી પત્ની કાઈ કરે તો તેની સામે જેહાદ અને જરૂર પડયે દૂર દૂર સુધી – આબુ સુધી – સંઘના સભ્યોને દોડાવવા, સરકારી અદાલતામાં સા કરવા અને દુષ્ટ માનવીઓના હાથમાં સપડાયેલી બહેનોને બચાવવાની પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવી હતી. સમયે સમયે જૈન યુવક સંમેલન તેમ જ પરિષદો ભરવામાં આવતી અને રાષ્ટ્રીય હીલચાલમાં સક્રિયપણે ભાગ લેવામાં આવતા અને આઝાદીના આંદોલનનું શક્ય તેટલું સમર્થન કરવામાં આવતું. ખાદી - હૂંડીઓનું વેચાણ અને જેલવાસી બનતા રાષ્ટ્ર-પ્રેમી
વ્યકિતઓ માટે અભિનંદન સભાનું આયોજન થતું. આવી અનેક, ઉદ્યમ–પ્રવૃત્તિઓની વિગતે વાંચતા આપણા રૂંવાડા ખડા થઈ જાય છે. આ રીતે સમાજને જાગૃત કરવાની પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવતી હતી.
ક્રાંતિની લેખમાળા અને મુખપત્ર :
પ્રારંભના કાળમાં જૈન જાગૃતિ માટે જેમ જાહેર સભાઓ ભરવામાં આવતી તેમ બીજી બાજુ પત્રિકાના પ્રકાશન દ્વારા અને દૈનિક પત્રામાં - ખાસ કરીને “સાંજ વર્તમાન ” માં – લેખો પ્રગટ કરીને સંઘનું કામ જોરશેારથી ચલાવવામાં આવતું. એમાં પણ ‘સાંજ વર્તમાન ’માં શ્રી ચીમનલાલ સંઘવીએ ‘ક્રાંતિ' નાં ઉપનામથી લખેલ લેખમાળાઓ રૂઢિચુસ્ત જૈનોમાં ભારે ખળભળાટ પેદા કર્યો હતો.
મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પત્રિ, તરુણ જૈન અને પૂર્વકાલીન પ્રબુદ્ધ જીવન
સંઘના ઉદ્ભવ સાથે જ સામયિક પ્રવૃત્તિ મોટા ભાગે જોડાયેલી રહી છે. સંઘના ઉદ્દેશ જ જૈન સમાજમાં વૈચારિક ક્રાન્તિ પેદા કરવાના હોઈ, આ માટે સાપ્તાહિક યા પાક્ષિક પત્ર સિવાય ચાલે જ નહિં, એ ખ્યાલથી પ્રેરાઇને સંઘની સ્થાપનાના લગભગ એક વર્ષ બાદ શ્રી જમનાદાસ અમરચંદ ગાંધીના તંત્રીપદે તા.૩૧-૮-૧૯૨૯ ના રાજ ‘મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ પત્રિકા' નામે સાપ્તાહિક શરૂ કરવામાં આવ્યું, જે તા. ૧૧-૮-૧૯૩૧ સુધી નિયમિત પ્રગટ થયું.
ત્યાર બાદ અઢી વર્ષના ગાળા બાદ ‘પ્રબુદ્ધ જૈન' એ નામથી વળી પાછું સાપ્તાહિક શરૂ કરવામાં આવ્યું, જેના તંત્રી તરીકે શ્રી રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી હતા, ત્યારે બે વર્ષના નિયમિત પ્રકાશન બાદ “અમર અરવિંદ ” ની વાર્તા સામે સરકારી તરફથી વાંધો લેવામાં આવ્યો અને જામીનગીરીના રૂા. ૬૦૦૦ની સરકારે માગણી કરી. સત્યાગ્રહના એ દિવસમાં અને દેશભકિતના એ જુવાળમાં આ રકમ ભરવાનું યોગ્ય ન લાગતાં “પ્રબુદ્ધ જૈન ”નું પ્રકાશન તા. ૯-૯-૧૯૩૩ થી બંધ કરવામાં આવ્યું. આ બે વર્ષના ગાળા દરમિયાન શ્રી ઉમેદચંદ દોલતચંદ બોડિયા, શ્રી હરિલાલ શિવલાલ શાહ, શ્રી ચંદ્રાન્ત સુતરિયા, શ્રી કેશવલાલ મંગળદાસ શાહ અને શ્રી રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારીએ તંત્રી અગર સહતંત્રી તરીકે સેવા અર્પી હતી. વળી ત્રણ માસ' બાદ ''પ્રવૃત્તિએ તા. ૧-૧-૧૯૩૪ થી ‘તરુણ જૈન’નાં
તા. ૧-૧૧-’૭૮
નામથી પાક્ષિક મુખપત્ર રૂપે નવા અવતાર ધારણ કર્યો. રાજકીય કારણાસર, અલબત્ત, આ પ્રવૃત્તિ જૈન યુથ સિડીકેટ તરફ્થી પણ વસ્તુત: મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની દોરવણી નીચે પ્રગટ થતું હતું, તે જે તા. ૧-૯-૧૯૩૪ સુધી ચાલ્યું. ત્યાર બાદ તા. ૧૯-૫-૧૯૩૫ ‘તરુણ જૈન' ના સંપાદન - પ્રકાશનની જવાબદારી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘે સ્વીકારી અને તા. ૧-૮-૧૯૩૭ ના રોજ એની સમાપ્તિ થઈ. ‘તરુણ જૈન’ના સંપાદનમાં શ્રી ચંદ્રકાન્ત સુતરિયા, શ્રી મણિલાલ મેકમચંદ શાહ અને શ્રી તારાચંદ કોઠારીએ સેવા આપી હતી. આ બધી પત્રિકાઓએ સંઘના હેતુ પાર પાડવામાં કરોડરજજુની ગરજ સારી છે.
જૈન યુવક પરિષદ અને જૈન યુવક મહામંડળ
ઈ. સ. ૧૯૨૯ થી ૧૯૩૮ ના ગાળા દરમિયાન મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ તરફથી તા. ૩૦, ૩૧ ડિસેમ્બર, ૧૯૩૧માં મુંબઈ ખાતે શ્રી મણિલાલ કાઠારીના પ્રમુખસ્થાને ત્રણેય ફિરકાઓના જૈન યુવકોની એક પરિષદ ભરવામાં આવી હતી. સ્વાગત પ્રમુખ તરીકે શ્રી વીરચંદ પાનાચંદ શાહ હતા. તા. ૨, ૩ અને ૪, મે, ૧૯૩૪માં સુરનિવાસી ડૅ. અમીચંદ છગનલાલ શાહના પ્રમુખસ્થાને પ્રથમ શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક જૈન યુવક પરિષદ મુંબઈમાં ભરવામાં આવી હતી. આ પ્રસંગે સ્વાગત પ્રમુખ શ્રી કલભાઈ ભુદરદાસ વકીલ હતા અને મંત્રીએ તરીકે શ્રી મણિલાલ મેામચંદ શાહ, શ્રી અમીચંદ ખેમચંદ શાહ, શ્રી મનસુખલાલ લાલન અને શ્રી રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી હતા. આ પરિષદમાં, દેવદ્રવ્યના સામાજિક ઉપયોગ, વિધવા વિવાહને અનુમેાદન, અયોગ્ય દીક્ષાના સાર્વત્રિક વિરોધ, જૈનાની એકતાનું સમર્થન અને સ્ત્રી - પુરુષની સમાનતાના ઠરાવે! પસાર કરવામાં આવ્યા હતા.
તા. ૨૬-૬-૧૯૩૪ના રોજ અમદાવાદ ખાતે શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયાના પ્રમુખસ્થાને બીજી શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક જૈન યુવક પરિષદ ભરવામાં આવી હતી. એ પરિષદના પ્રમુખસ્થાનેથી અપાયેલા ભાષણથી અમદાવાદમાં સંઘનાયકોમાં ભારે ક્ષેાભ પેદા થયા હતા.
તા. ૯-૮-૧૯૩૬ ના રોજ અમદાવાદના સંઘની તાહાની સભાએ શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયાનો બહિષ્કાર જાહેર કર્યો પરિણામે જૈન સમાજમાં એક તુમુલ આંદોલન ઊભું થયું. સામાજિક સંક્ષોભ અને ઘર્ષણના એ દિવસેા હતા. આ પ્રસંગે અમદાવાદના જૈન યુવકોએ ત્યાંના સંઘના ઠરાવના અસ્વીકાર કર્યો, અને તા. ૬-૬-૧૯૩૬ ના રોજ અમદાવાદમાં લગભગ ૨૦૦૦ ભાઈ બહેનોનું સ્નેહ સંમેલન શ્રી પરમાનંદ કાપડિયાના માનમાં યોજવામાં આવ્યું અને શ્રી (હાલના વડા પ્રધાન ) શ્રી મોરારજીભાઈ દેસાઈના પ્રમુખસ્થાને એક અભિનંદન સભા યોજવામાં આવી. આ સમગ્ર પ્રકરણમાં શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘે મુંબઈ તેમ જ અમદાવાદમાં સક્રિય ભાગ ભજવ્યો હતા.
ઈ. સ. ૧૯૩૨ થી ૧૯૩૪ના ગાળામાં શ્રી મુંબઈ જૈન ખુવક સંઘના ઉદ્દેશ અનુસાર ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રમાં ૪૦ ઉપરાંત ધ્રુવક સંધા ઊભા થયા હતા અને મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના ઠરાવોનો અમલ કરવાતા હતા. આ બધા યુવક સંઘનું સંગઠન કરવાના હેતુથી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘની પ્રેરણાને પરિણામે ઈ. સ. ૧૯૩૪ ના સપ્ટેમ્બર માસમાં વડોદરાના યુવક સંઘ તરફથી શ્રી મણિલાલ બાલાભાઈ નાણાવટીના પ્રમુખસ્થાને વડોદરામાં એક સંમેલન ભરવામાં આવ્યું હતું અને બે દિવસના વિચાર વિમર્શને અંતે ‘શ્રી જૈન યુવક મહામંડળ” ની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. આ મહામંડળમાં ૩૦ યુવક સંઘના પ્રતિનિધિઓએ ભાગ લીધા હતા. આવું જ બીજુ સંમેલન સુરતમાં ભરવામાં આવ્યું હતું. ઈ. સ. ૧૯૩૭માં જૈન યુવક મહામંડળનું વિસર્જન કરવામાં આવ્યું.
વડોદરાનો બાલદીક્ષા વિરોધી ખરડો :
આ વર્ષો દરમિયાન એ વખતના વડોદરા રાજ્યે તા. ૧૬-૫૧૯૩૩ ના રોજ પસાર કરેલ ‘સન્યાસ દીક્ષા નિયામક નિબંધ 'બાલ દીક્ષાની અટકાયત કરતા કાયદો – મુંબઈ જૈન યુવક સંઘે વર્ષોથી ઉપાડેલી બાલદીક્ષા સામેની ભારે લડતનું સફળ પરિણામ ગણાવી શકાય. અત્રે એ નોંધવું અપ્રસ્તુત નહિ ગણાય કે સામાન્યત: એ વખતની ઊગતી પ્રજાનું માનસ બાલદીક્ષા વિરોધી હતું. પણ અને સંગઠિત સ્વરૂપમાં જેહાદ સ્વરૂપ આ સંસ્થાએ આપ્યું હતું. એના આ અજોડ પુરુષાર્થને નાકામિયાબ કરવા માટે સ્થિતિચુસ્ત