Prabuddha Jivan 1977 Year 38 Ank 17 to 24

SR No.: 525962
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1977
Total Pages: 84
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 9

તા. ૧–૧–૦૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬૯
-
-
-
- - - -
-
- -
પ્રમાણે ત્યાં માનવીનું વજન કેટલું થાય તે બતાવવા માટે એક ગુરુત્વાકર્ષણ ખંડ પણ આ ખગોળદર્શનાગારમાં છે. દરેક ગ્રહ માટે એક કેબીન બનાવવામાં આવી છે અને એ કેબીનનું વાતાવરણ, એ ગ્રહ પર જે પ્રકારનું વાતાવરણ હોવાનું વિજ્ઞાનીઓએ કશું છે તે પ્રકારનું બનાવવા પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. અલબત્ત, પૃથ્વી સિવાયના કેઈ ગ્રહ પર પ્રાણવાયુ નથી અને હોય તો તે જૂજ પ્રમ
માં, એટલે એમ સમજવાની જરૂર નથી કે આ જુદા જુદા ગ્રહોની કેબીનેમાં પ્રાણવાયુ નહિ હોય. એ કેબીનમાં જનાર કોઈ ગૂંગળાઈ નહિ મરે. એને તો ત્યાં માત્ર જે તે ગ્રહના પરિસરને ભાસ થશે અને એ કેબીનમાં રાખતામાં આવેલાં ત્રાજવાં ઉપર એને એ ગ્રહ ઉપરનું પોતાનું વજન જોવા મળશે.
આ ગુરુત્વાકર્ષણ ખંડ ઉપરાંત, ખગોળદર્શનાગારમાં, સૂર્યની આજુબાજુ થતાં ગ્રહોના ભ્રમણને ખ્યાલ આપતી એક યંત્રવ્યવરથા પણ છે. એનું નામ છે રેરી પ્લાનેટરી સિસ્ટમ મોડેલ. આમાં બધા ગ્રહોનાં પરિભ્રમણ નથી બતાવાયાં. ગ્રહનાં જ પરિભ્રમણ બતાવાયાં છે. આ હાલતા ચાલતા મોડેલમાં, ગ્રહ એકબીજાની સંદર્ભમાં અને સૂર્યની આજુબાજુ કેવી રીતે પરિભ્રમણ કરે છે તે સ્પષ્ટ જણાય છે. પૃથ્વીનું એક વરસ એટલે દસ મિનિટ, એ પ્રમાણ અનુસાર આ ગ્રહોના પરિભ્રમણની ગતિ ગોઠવવામાં આવી છે. આપણે જાણીએ છીએ કે શનિની ગ્રહને સૂર્યની આજુબાજુ ફરતાં ૩૦ વર્ષ લાગે છે. એરેરી મેડેલમાંના શનિને સૂર્યની આજુબાજુ ફરતાં ૩૦૦ મિનિટ લાગે છે.
આ એરેરી મોડેલની સાથે આખી ગ્રહમાળા અંગેનું એક કોષ્ટક પણ ત્યાં મૂકવામાં આવ્યું છે. એમાં પૃથ્વી અને બીજા ગ્રહો વચ્ચેના અંતરો, એને પરિભ્રમણ સમય વગેરે વિગતે આપવામાં આવી છે.
અને ખગોલીય ચમત્કૃતિની વાત કાંઈ અહીં જ પૂરી થતી નથી. ચન્દ્ર ઉપરનાં માનવીનાં ઉતરાણ અંગેની એક આહાદક ચમત્કૃતિ પણ ખગોળદર્શનાગારમાં મૂકવામાં આવી છે. ગુંબજની બહાર, ચન્દ્રની સપાટીને ખરાખર ખ્યાલ આપે એવું એક દશ્ય ઊભું કરવામાં આવ્યું છે. ચન્દ્ર પરના હૂંડો અને ખીણો વગેરે એમાં આબેહુબ રજૂ કરવામાં આવ્યાં છે અને તમે એક બટન દાબો એટલે એ ચન્દ્રની ધરતી પર એલિયન ઉતરે, એ ધરતી પર પૃથ્વીને ઉદય અને અસ્ત થાય એ બધાં દિલધડકાવનારાં દશ્યો પણ તેમને જોવા મળે. વળી ચન્દ્ર તથા સૂર્યનાં ગ્રહણો રાહુ કે કેતુથી થતાં નથી, પરંતુ સૂર્ય, ચન્દ્ર તથા પૃથ્વી ચક્કસ રીતે એક લીટીમાં ગોઠવાય એટલે થાય છે એ બતાવતા મંત્ર સંચાલિત મોડેલ પણ તમને આ ખગળદર્શનાર ગારમાં જોવા મળશે.
અને માનવીને ગર્વ ગાળી નાખવા માટે, સમગ્ર બ્રહ્માંડના સંદર્ભમાં, પૃથ્વીનું અને સૂર્યમાળાનું સ્થાન પણ કેટલું ગૌણ ફાટ કિનારા પરના રેતીના એક કણ જેટલું છે તે બતાવતું એક ચિત્ર પણ ત્યાં પાસે જ મૂકવામાં આવ્યું છે.
ખગોળદર્શનાગારમાં સૂર્યના દર્શન માટે એક ખાસ ટેલિસ્કોપ પણ છે. એમાં સૂર્યનું નિરીક્ષણ કર્યા સિવાય સૂર્ય પરનાં ધાબાં જોઈ શકાય છે અને ટેલિસ્કોપ સાથે જોડેલી ૨૧ ફૂટની અંતર્ગોળ કાચપટ્ટી દ્વારા, સૂર્યના પ્રકાશનું એના રંગપટલમાં જે વિભાજન થાય છે તે પણ જોઈ શકાય છે. સૂર્યના રંગપટલમાં ફૂાઉનહોફર નામના વિજ્ઞાનીએ પહેલવહેલી જે ઊભી લીટી જોઈ હતી તે વિજ્ઞાનની પ્રયોગશાળામાં ન દેખાય એટલી બધી સ્પષ્ટ રીતે દેખાય છે. આવી લીંટીઓસૂર્યમાં ચોક્કસ તત્ત્વોના અસ્તિત્વને કારણે રંગપટલના ચોક્કસ સ્થળે રચાય છે એ ફૂાઉનહોફ શોધી કાઢયું હતું અને એના
ઉપરથી તો હેલિયમ નામને વાયુ પહેલવહેલો સૂર્ય પર શોધાયો હતો. પૃથ્વી પર તે એનું અસ્તિત્વ ત્યાર પછી માલમ પડયું હતું. હકીકતમાં તે પૃથ્વી પરનાં મૂળતનું સૂર્ય પર પણ અસ્તિત્વ હોવાની વાત આ ફ્રાઉનહોફરનીfટીઓ દ્વારા જ સિદ્ધ થાય છે.
ખગોળદર્શનાગારની આખી રચના જ ખૂબ કલ્પનાશીલ છે. તમે એ આગારમાં પ્રવેશો એટલે આપણી સૂર્યમાળા જેની સભ્ય છે તે તારાવિશ્વને એ તો તાદશ્ય ચિતાર તમારી આજુબાજુ અંકિત થયેલે જાણાય કે તમે જાણે બાહ્યાવકાશમાં જ પ્રવેશ કરી રહ્યા છે એમ તમને લાગે. વળી તમે બીજે દરવાજેથી જ્યારે દર્શનાગારની બહાર નીકળે ત્યારે તમને મંગળની ધરતી પરથી જ પસાર થઈ રહ્યા છો એવો ભાસ થાય, એ પ્રકારનું ચિત્રકામ આજુબાજુ કરવામાં આવ્યું છે. - હવે આ બધી ચમત્કૃતિએની વાત છોડીને થોડી ભૌતિક વાત કરીએ. જે પાંચ ટનનું પ્રોજેક્ટર ખાળદર્શનાગારમાં મુકવામાં એવ્યુિં છે તે ઝવેરભાઈ પટેલ ટ્રસ્ટદ્વારા પૂર્વજર્મનીથી મંગાવવામાં આવ્યું હતું અને એની પાસેથી નહેરુ કેન્દ્ર એ લીધું હતું. આ ટ્રસ્ટના એક ટ્રસ્ટી શ્રી પી. જે. પટેલ એ ખગોળદર્શનગાર સમિતિના પ્રમુખ છે. આ ઉપરાંત ખગોળદર્શન માટેના કાર્યક્રમનું આયોજન કરનાર સમિતિના પ્રમુખ આપણા વિખ્યાત ખગેળિ વિજ્ઞાની ડો. જયત રિલીકર છે. ડે. હાઈલ સાથે મળીને એમણે વિશ્વની ઉત્પત્તિ અંગેને “સ્ટેડીસ્ટ્રેઈટ યુનિવર્સ ”ના નામાભિધાન વાળા સિદ્ધાન્ત રજૂ કર્યો અને એણે દુનિયાભરમાં વિવાદ જગાવ્યો હતો એની ઘણા ખગોળસિયાઓને ખબર હશે જ. ડે. નરિલીકર અમિપ્રજામાં અને ખાસ કરીને બાળકોમાં વિજ્ઞાનના પ્રસાર માટે ખૂબ અંગ્રહી છે એ તો જાણીતી વાત છે અને એથી જ જાણે ખગોળદર્શનાગારમાં ખગોળને અભ્યાસ માટેનું એક સુંદર પુસ્તકાલય પણ રાખવામાં આવ્યું છે. વળી ખ્યાતનામ વિજ્ઞાનીએાનાં પ્રવચને પણ ત્યાં જવાની વિચારણા થઈ રહી છે. આ ઉપરાંત ટેલિસ્કોપ વગેરે જેવાં ખગલીય ઉપકરણ બનાવવાની જે કિશોર-કિશોરીઓને ઈચ્છા હોય તેમને માટે એક હોબી વિભાગ પણ ત્યાં રાખવામાં આવ્યો છે.
અને બાળકોને વિદ્યાર્થીઓને આ દિશામાં અભ્યાસ કરવાની વધારે પ્રેરણા મળે તે માટે જ ખગળદર્શનાગરિમાં દરરોજ સવારે, વિદ્યાર્થીઓને, ખગાળદર્શનના કાર્યક્રમ મફત બતાવવામાં આવશે. લગભગ ૪૫ મિનિટના આ કાર્યક્રમની સમજણ પણ ચાર ભાષાએમાં અંગ્રેજી, ગુજરાતી, મરાઠી અને હિન્દીમાં આપવામાં અાવશે. સાંજના કાર્યક્રમ માટે પુખ્ત વયના માટે રૂ. પાંચ અને નાના માટે રૂ. અઢી એ રીતની ફી લેવામાં આવશે. |
આપણા બંધારણમાં, પ્રજામાં વૈજ્ઞાનિક મનોવૃત્તિ કેળવાય એ માટે હમણાં જ ખાસ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. પંડિત નહેરુ રુએ પણ એક સમયે કહ્યું હતું કે: “વૈજ્ઞાનિક મનોવૃત્તિ દ્વારા જ જીવનની સાચી દિશા આપણને સાંપડે છે. સ્વતંત્ર માનવીની આ જ મનોવૃત્તિ હોઈ શકે.” ( આકાશવાણીના સૌજન્યથી)
-મનુભાઈ મહેતા
શ્રી મંગળજી ઝવેરચંદ મહેતા પ્રેરિત શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ સંચાલિત
વિધાસત્ર મહાકવિ ન્હાનાલાલની શતાબ્દી નિમિત્તે
શ્રી ચન્દ્રવદન ચી. મહેતાના ત્રણ વ્યાખ્યાને વિષય: કવિ ન્હાનાલાલનું નાટયકલાતત્ત્વ સ્થળ: ઈન્ડિયન મરચન્ટસ ચેમ્બર સભાગૃહ - ચર્ચગેટ, રામય: તા. ૧૦, ૧૧, ૧૨, મી જાન્યુઆરી ૧૯૭૭
રોજ સાંજના છ વાગે. પ્રમુખ: ડં. રમણલાલ ચી. શાહ.
સૌને પધારવા પ્રેમભર્યું નિમંત્રણ છે. I ",4 + ચીમનલાલ જે. શાહ ૪ કે. પી. શાહ, મંત્રીઓ.