Prabuddha Jivan 1977 Year 38 Ank 17 to 24

SR No.: 525962
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1977
Total Pages: 84
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 10

૧૦.
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧-૧-૭૭
-
સંવેદનશીલતા
તા. ૧૫-૧૨-૭૬ના રોજ સંધના શ્રી પરમાનંદ કાપડિયા સભાગૃહમાં ‘અભ્યાસ વર્તુળ”ની સભાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે વ્યાખ્યાતા શ્રી દોલતભાઈ બી. દેસાઈએ “સંવેદનશીલતા” એ વિષય ઉપર વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું. તેમના આ વ્યાખ્યાને શ્રોતાઓને પ્રભાવિત કર્યા હતા. તેને ટૂંક સાર નીચે પ્રમાણે હતો :
શરૂઆતમાં શ્રી નીરૂબહેન શાહે પ્રાર્થના ગાઈ હતી. ત્યાર બાદ શ્રી સુબોધભાઈ એમ. શાહે તેમને પરિચય આપ્યો હતો અને વ્યાખ્યાનના અંતે આભારદર્શન કર્યું હતું : . વ્યાખ્યાન શરૂ કરતાં શ્રી દોલતભાઈએ કહ્યું કે માણસના બે સ્વરૂપે છે. એક તે જે મૂળ છે તે, અને બીજો તે વિકસે છે તે. આ બન્ને વચ્ચે યુદ્ધ ચાલ્યા કરે છે. માણસ પતે જ પિતા પર હુમલો કરતા હોય છે. તેનું જે મૂળ સ્વરૂપ છે, તેને જે વિકાસ થાય છે તેની દોટમાં તે પોતાના મૂળ સ્વરૂપને ભૂલી જાય છે, જે અસલ માણસ છે તે વિસારે પડતું જાય છે, એવા જાય છે. આજની વિકાસની દોટમાં પણ જો આપણે તે મૂળ માણસને ઓળખી શકીએ એટલી જાગૃતિ રહે તો માણસને અવશ્ય શાંતિ મળે. એજ માણસ યાંત્રિક થઈ ગયું છે અને એ કારણે તે મનની શાંતિ ખોઈ બેઠો છે. જે દુનિયામાં જે રીતે આપણે વિકસી રહ્યા છીએ તેમાંથી જાગીએ તો સારું. જેને આપણે વિકાસ માની બેઠા છીએ તે સાચા અર્થને વિકાસ નથી.
આજે માણસ હંમેશાં તનાવમાં-નંગ મનોદશામાં રહે છે. માણસે સુખી થવું હોય તે એટેનશન અને ટેનશન વચ્ચે ભેદ સમજીને ટેનશનને નિવારવા માટે સતત પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ.
આજે ખાસ કરીને શહેરીજીવનમાં જ્ઞાનતંતુ પરનું આક્રમણ ચાલી રહ્યું છે અને તે વધતું જ જાય છે.
આજના યુવાનને નાયક કરતાં ખલનાયક વધારે ગમે છે. માણસ પહેલા દાતણ કરતે હતા, એટલે તેમાં તેને પસંદગીને પ્રશ્ન બહુ નડતું ન હતું. આજે ટૂથપેસ્ટના જમાનામાં કેટલીય જાતના ટૂથપેસ્ટો આવે છે, તેમાં અગ્રસ્થાને કયું? એટલે કયું ટૂથપેસ્ટ ખરીદવું તેને વિચાર તેનામાં સંઘર્ષ ઊભું કરે છે અને આ અગ્રતાને સંધર્ષ દરેક વસ્તુમાં આ૪ના માનવીને પજવી રહ્યો છે. માણસ જાત પરના આવા આક્રમણથી આજને માણસ પોતે ખેવાયેલે જ રહે છે. - હવે પછીનું વિશ્વ કેવું હશે એ વિશે એક લેખક લખે છે કે, “વીસ વર્ષ બાદ માણસે ઑકિસજનને “માસ પહેરીને ફરવું. પડશે–મોટા શહેરમાં એક નાને આયલેન્ડ હશે, જયાં શુદ્ધ હવા મળતી હશે, બાકી બધે પ્રદુષણ ફેલાયેલું હશે.”
આજે માણસ મેડયુલર બનતો જાય છે–તેમને કદી મને વિષાદ દેખાતા નથી. હાસ્ય-સ્માઈલ જોવા મળતું નથી.
પરદેશમાં ગયો હતો, ત્યાં એક કાકા હોટેલમાં મળ્યા. તેમનો દીકરો ઑક્ટર છે, દીકરી વકીલ છે, મેટું સમૃદ્ધ કુટુંબ. અમેએ થોડી વાત કરી અને મેં રજા માગી તો તેમણે મને કહ્યું કે ભાઈ એક ક્લાક આપણે વધારે વાત કરીએ-જો તમે એક કલાક બેસે તો તમને હું દસ પાઉન્ડ આખું—આ રીતે માણસની એકલતા વધતી જાય છે.
આ રીતે જ જે માનવજાત આગળ વધશે તે કદાચ ૨૦૨૦માં માણસ પૂછતે હશે કે “હાસ્ય” કોને કહેવાય? માણસની સ્થિતિ આ રીતે મંત્રમાનવ જેવી બની રહી છે.
આજે એક નવી ‘બ્રો-અવે' સંસાયટી ઊભી થઈ રહી છે. ઉપયોગ કરો અને ફેંકી દો.”
આગળ જૂની વસ્તુ કોઈએ આપેલી હોય તે તેના સંભારણા માટે પણ તે સાચવી રાખવાની ટેવ હતી. એ રીતે વસ્તુ કે માણસ સાથેની આત્મીયતા રહેતી. આજે જે વસ્તુ વાપરીને ફેંકી દેવામાં આવે છે તેવું જ માણસ માણસ વચ્ચે પણ વલણ રહે છે. માણસને પણ એ જ રીતે ફેંકી દેવામાં આવે છે.
પરદેશમાં હું એક કપલને મળે તે વ્યકિતએ-નવમે પતિ અને સાતમી પત્ની હતાં. આ રીતે માણસ માણસ વચ્ચેની આત્મીયતા પણ વિલિન થઈ રહી છે. આજે પરદેશમાં જોઈએ છીએ કે છોકરા-છોકરીઓને બાપનું ઘર પણ પોતાનું ઘર લાગતું નથી.
માણસની આવતી કાલનું પ્રતીક છે આજનું ટોળું. માણસને ટેળામાં ઘસડાવું પડે છે, ખેંચાવું પડે છે. આવતી કાલને માણસ પોતાને જ પ્રશ્ન પૂછતો હશે કે હું જીવતો છું કે નહિ ? માણસ માટે સુખી થવાને રસ્તો એક જ છે કે પોતાનામાં આત્મીયતાતન્મયતા કેળવે. જયારે જે ક્રિયા કરતા હોઇએ તે જ કરવાની ટેવ પાડો.
આજે માણસોને એસીડીટી વિગેરે અનેક પ્રકારના રોગે છે, છે - તેના નિદાને પણ ખાટાં થતાં હોય છે. જે માણસમાં જમતી વખતે પણ પ્રસન્નતા ને રહેતી હોય તો એસીડીટી જ થાય ને ? એ રીતે અનેક રોગોને જન્મ થતા જ રહે છે.
માણસ કુદરતથી પણ કેટલે બધો વેગળા થઇ ગયો છે. માણસ સુંદરતાના વખાણ કરીને સંતોષ માને છે, અરે સુંદરતાને તો પીવાની હોય.
આજે આપણે જાણ્યું – અજાણ્યે એક સાથે અનેક ક્રિયાઓ કરતા હોઇએ છીએ એટલે મનની સ્થિરતા આવતી નથી.
આત્મીયતાને અભાવ-એ સ્વને વિસારે પાડવાનું કારણ છે,
આજે માણસ પોતાની પત્નીને પણ સાંગોપાંગ સ્વીકાર કરી શકતું નથી. તે કહે છે કે તે આમ તે સારી છે; પરંતુ અમુક દોષ છે - ખેડ છે. વર્ષો સાથે ગાળ્યા છતાં આવી વૃત્તિ ? માણસને કયારે ય કોઇ પણ વસ્તુની પરિતૃપ્તિ થતી નથી. તેની એષણાને અંત નથી. માટે જેને સ્વીકારીએ તેને સંપૂર્ણ રીતે સ્વીકારવાની ટેવ પાડીએ.
માણસ જયારે કામમાં હોય છે ત્યારે નિવૃત્તિ શેધ હોય છે અને જ્યારે નિવૃત્તિ મળે છે ત્યારે તેનાથી કંટાળીને કામને શોધ ફરે છે. આખી જિંદગી કામ ક્ય પછી નિવૃત્તિ કેમ ગાળવી ત લગતી તૈયારી પણ તેણે કરી નથી હોતી અને પછી દુઃખી થાય છે,
હું માનવીના જીવનને પાંચ આંગળીઓ સાથે સરખાવું છું.
તેમાં પ્રથમ આંગળી સ્વની ખેજ માટે છે. બીજી આંગળી સાહિત્ય અને સંગીતની સંવેદનશીલતાને લગતી છે. ત્રીજી આંગળી વ્યવસ્થાને લગતી છે. જેથી આંગળી કુદરત સાથેના સંપર્ક માટે છે અને પાંચમી આંગળી કુટુંબ સાથેના વાત્સલ્યને માટે છે. જે આ પાંચે આંગળીઓની બારી ઉઘાડી રાખે તે સુખ - સંતેષ જીવનમાં માણી શકો.
માણસ માટે ડૉકટર હોય, પ્રોફેસર હોય, વકીલ હોય કે ઉદ્યોગપતિ હોય – એ કારણે તેણે પોતાની જાતને ભારેખમ બનાવીને અહં પોષ ન જોઇએ. તેણે દરેક વર્ગના માણસો સાથે, અરો બાળકો સાથે પણ ભળીને હસીખુશીથી વાત કરતા રહેવું જોઇએ. દરેકની સાથે ખેલકૂદમાં પણ સહભાગી થતા શીખવું જોઇએ. તો જીવનની હળવાશ માણી શકાય અને હમેશાં પ્રફુલ્લિત રહી શકાય. વિસતા મનુષ્યની કૃત્રિમ આભાએથી ઘેરાયા વિના મૂળ, માણસને પકડી રાખી શકાય તે જ જીવન સમૃદ્ધ અને સાર્થક બને.
સંકલન : શાન્તિલાલ ટી. શેઠ
માલિક: શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, મુદ્રક અને પ્રકાશક : શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ, પ્રકાશન સ્થળ : ૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ ૪૦૦ ૦૦૪. ટે. નં. ૩૫૦૨૯૬,
મુદ્રણસ્થાન: ધી સ્ટેટ્સ પીપલ પ્રેસ, કોટ, મુંબઈ ૪૦૦ ૦૦૧.