________________
૨૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧-૪-૭૭
D
જનતાને ફેંસલો
જ
અલહાબાદ હાઈકોર્ટના ચુકાદાએ સર્જેલી સ્થિતિને જનતાના માનવતા ગૌરવ વેચવા ગરીબ માણસ પણ તૈયાર નથી એ ફેંસલાએ ૨૦ માસ પછી અંત આણ્યો છે. બન્ને એટલા જ અણ- સિદ્ધ થયું છે. ધાર્યા હતા. એકની અવગણના કરી, બીજાની થઈ ન શકી. પોતે અને કોંગ્રેસ હારી જશે એવી કલ્પના કે શંકા પણ હોત એ જ રાયબરેલી, એ જ રાજનારાયણ અને એ જ ઈન્દિરા તે ચૂંટણી ન જ જાત. ચૂંટણી દરમિયાન પણ એવી શંકા આવી ગાંધી. લોકસભાની આ ઐતિહાસિક ચૂંટણીના કલ્પનાતીત હોત તો ગમે તે પગલાં લઈ આ પરિણામ અટકાવત. ચૂંટણીમાં પરિણામે દેશ અને દુનિયાને આશ્ચર્યચકિત કર્યા છે. ૨૦ માસના ગોલમાલ કરત અથવા બીજાં પગલાં લેત. આપખુદ સત્તાધિશેનું ભયંકર દુ:સ્વનને અંત આવ્યો છે. ચૂંટણી જાહેર થઈ ત્યારે પ્રજા ' એ મહા દુર્ભાગ્ય હોય છે કે તેઓ પ્રજાથી સર્વથા વિમુખ થઈ ભયગ્રસ્ત હતી. ચૂંટણી મુકત અને નિર્ભય થવાની ગંભીર શંકા જાય છે. પોતે લોકપ્રિય છે એવા ભ્રમમાં રહે છે, અથવા ધાકધમકીથી હતી. ધીમે ધીમે ભય ઓછો થતો ગયો. મતદાન માટે ભાગે પ્રજાને સદા દબાવી શકાય છે; એમ માને છે. વર્તમાનપત્રની નિર્ભયતાથી થયું. પરિણામેએ પરી ભયમુક્તિ અર્પે. આ ચૂંટણીને સ્વતંત્રતા હણી, પ્રજામત જાણવાના દ્વાર બંધ કરે છે. તેમની આસપાસ
સ્વાતંત્ર્યની બીજી લડત ગણી છે. શાંતિમય કાન્તિ લેખી છે. ખુશામતખોરોનું ટોળું જમે છે, જે સત્ય જાણવા દેતા નથી; એટલું વિદેશી પરાધીનતામાંથી મુકિત મેળવી, સ્વદેશી ગુલામી માથે આવી જ નહિ પણ તેમને પ્રિય હોય એવું જ કહી તેમનું અહમ પોષે પડવાને ભય પેદા થયે, તેમાંથી મુકિત મેળવી. આ ચૂંટણીમાં ઇંદિરા છે. પરિણામે આવવા શરૂ થયાં અને આ ભ્રમ ભાંગ્યો ત્યારે ગાંધી કે કોંગ્રેસ સફળ થયાં હોત તે આપખુદીના અને ગુલામીનાં બીજા કોઈ પગલાં લેવાનું અશક્ય બન્યું હતું. It was too late. મૂળ ઊંડા જાત. તેને ઉખેડતાં વર્ષો નીકળી જાત, ભારે કિંમત ચૂકવવી જે બન્યું તે માત્ર જનતા મેજું ન હતું. મોટું વાવાઝોડું પડત. એ મૂળ ઊંડા જાય તે પહેલાં જ તેને ફગાવી દેવાની પ્રીને હતું. ધરતીકંપ હતો. ઉત્તરભારતના હિન્દીભાષી છ રાજ્યો અને તક મળી. પ્રજએ તે તક ઝડપી લીધી એટલું જ નહિ પણ અસં- પશ્ચિમ બંગાલ તથા એરિયામાંથી કોંગ્રેસ નામશેષ થઈ ગઈ. દિગ્ધપણે ફેંસલો આપ્યો કે પ્રજા, આપખુદી કોઈ સંજોગોમાં ગુજરાત-મહારાષ્ટ્રમાં મેટો ફટકો પડયો. જે દુષ્ટ માણસે ઈન્દિરા સહન નહિ કરે. આ ખરેખર બીજી ક્રાન્તિ છે. સત્તા પલટ થયું છે. ગાંધી આસપાસ વીંટળાયા હતા તે બધા સાફ થઈ ગયા. કોઈ ૩૦ વર્ષનાં (૧૮ મહિના બાદ કરતાં નહેરુ કુટુમ્બના શાસનને બરયું નહિ. ઈન્દિરા ગાંધીએ આ ચૂંટણી ન જી હાત તે થાત? અંત આવ્યો છે. આ શાસન વંશપરંપરાગત થવાની બધી તૈયારીઓ પ્રજા ગુલામી સ્વીકારી લેત? અત્યારે વાવાઝોડાથી પત્યું, પછી થઈ રહી હતી તે નિષ્ફળે [ગઈ. એટલું જ નહિ, ૩૦ વર્ષના જવાળામુખી ફાટત. અત્યારે શાનિતથી કાનિત કરી, પછી ભારે કોંગ્રેસના શાસનનો અંત આવ્યો છે. સ્વતંત્રતા મળ્યા પછી કિંમત ચૂકવવી પડત. આ લોકોને વિજય છે, કોઈ આગેવાન ગાંધીજીએ કોંગ્રેસનું વિસર્જન કરવાની સલાહ આપી હતી. દેશને કે પક્ષને નહિ, આ માત્ર રાજકીય ફેરફાર નથી, આ મહાન રાજકીય આઝાદી અપાવવાનું કોંગ્રેસનું ધ્યેય પૂર્ણ થયું હતું. તેના નૈતિક વિજય છે. નૈતિક મૂલ્યોને આધારે જ પ્રજાને આત્મા ભવ્ય ભૂતકાળને કોઈ પક્ષ કે વ્યકિત વટાવી ન જાય તે જરૂરનું જાગૃત કરી શકાય. ગાંધીજીએ એ જ કર્યું. માત્ર આર્થિક કે રાજકીય હતું. હવે એક નવો યુગ શરૂ થાય છે.
પ્રશ્ન ઉપર ક્રાંતિ ન થાય. આપણું પરમ સદ્ભાગ્ય કે બહું ટૂંક ઈન્દિરા ગાંધીને ઉપકાર માનવો જોઈએ કે તેમણે ચૂંટણી યોજી. સમયમાં જ આવી તક મળી. તેથી જ શાંતિમય માર્ગે થઈ તેમની ગમે તે મુરાદ હોય, પરિણામ શુભ અને મંગળમય આવ્યું છે.
શકર્યું. ભારતવર્ષે દુનિયાને ફરી નવો રાહ બતાવે છે. આ મહાન પ્રજાને આમાં મૂછિત થશે હૉ; ફરી જાગ્રત થયું છે. એટલું જ નહિ ભવિષ્ય માટે બધાને ગંભીર ચેતવણી આપી છે. આપણા
બનાવની સમીક્ષા દુનિયાના રાજકીય નિરીક્ષકો કરતા રહેશે. દેશને જ નહિ પણ દુનિયાને બોધપાઠ મળ્યો છે.
આપણને પણ તેનું મહત્ત્વ પૂરું સમજતાં હજી સમય જશે. - This Historic election will reverberate for a long આ દેશની બીજી વિશેષતા તે જુઓ. ઈન્દિરા ગાંધી પરિtime and in many lands who will take courage that ણામને પૂરી રીતે સ્વીકારે છે. નવી સરકારને સહકારને કેલ આપે despotism can be fought by non-violent means if
છે, પોતાની શુભ કામનાઓ આપે છે. જગજીવનરામ, ઈન્દિરાનું people have the courage to do so. અમેરિકા નિકસનને
અપમાન થાય કે તેની લાગણી દુભાય એવું કાંઈ ન કરવા પ્રજને હઠાવી શકે છે તે ભારત પણ ઈન્દિરા ગાંધીને હઠાવી શકે છે. ઉન્નત મસ્તકે આ દેશ ગૌરવપૂર્ણ સ્થાન દુનિયામાં પ્રાપ્ત કરે છે.
વિનંતી કરે છે. સરળતાથી નવી સરકારની રચના થાય છે. જાણે વ્યાપક માન્યતા હતી કે ઈન્દિરા ગાંધી કોઈ સંજોગોમાં સત્તા
કાંઈ અસાધારણ બન્યું નથી. આ બધું માત્ર દેખાવ કે શિષ્ટાચાર નહિ છોડે. તેમની સત્તાલાલસા જોતાં, આ માન્યતા પાયાવિનાની
નથી. આ દેશની સંસ્કૃતિને વારસો છે. આ ગાંધીને દેશ છે. ન હતી. તેમણે ચૂંટણી કેમ ? પોતે અથવા કેંગ્રેસ હારી જશે દુનિયાની કયા દેશમાં આપખુદ સત્તા કે સરમુખત્યારને આવી સભ્યએવી કલ્પના સ્વપ્ન પણ તેમને ન હતી, કોઈને ન હતી. પ્રજાના તાથી દૂર કરી શકાય અથવા છૂટી શકે ? અંતરમાં કેટલી આગ સળગતી હતી તેનું માપ કોઈને ન હતું.
આ ચમત્કાર કેમ બને? એક જ જવાબ છે, પ્રજાનો આત્મા એમ લાગતું હતું કે આ પ્રજા કાયર છે, નિર્વીર્ય છે. ગાંધીએ
જાગ્રત છે, બળવાન છે. માત્ર મૂછિત થયો હતે. નસબંધીના જુલમ, શીખવેલ નિર્ભયતાના પાઠો ક્ષણિક હતા. ઈન્દિરા ગાંધી જ નહિ પણ ગરીબેના પડાએ બુલડોઝરથી ધરાશાયી કરવાના અત્યાચાર, મેટા ભાગના લોકો એમ માનતા થયા હતા કે સ્વતંત્રતા વિગેરે ચારે તરફ ભય અને ત્રાસ, આ બધા બનાવીએ અને ભાવિની વાતે થેડા બુદ્ધિવાદી અને શહેરી લોકોને વાણીવિલાસ છે,
ચિન્તાએ પ્રજાને આઘાત આપ્યો હતો. તેની ચેતના જાગી ઊઠી. ગ્રામજનોને તેની પડી નથી. તેમને માત્ર રોટી સાથે જ સંબંધ છે.
ગરીબ, અભણ, ગામડિયે કાંઈ સમજે નહિ એવું માનવાવાળા, The theory that democracy is important only to
આ પ્રજાને એળખી લે. પુખ્ત વય મતાધિકાર નક્કી કર્યો ત્યારે intellectuals or middle class citizens has been belied.
આ વાતની પૂરી વિચારણા કરી હતી. An impoverished people rejected the siren song of authoritarianism every where, that bread must be
People understand their interests better than bought at the cost of freedom. રોટી માટે સ્વતંત્રતા અને political strategists. પ્રજાની સાદી સમજણમાં અને સંસ્કારિ