Prabuddha Jivan 1977 Year 38 Ank 17 to 24

SR No.: 525962
Original Sutra Author: N/A
Author: Chimanlal Chakubhai Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1977
Total Pages: 84
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 8 MB

Page 33

તા. ૧૬-૨-૭૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
-
=
૧૯૩
આત્માને રાખી છી છે કે આમાં જ રહે
માં ઉભા રહેવાને નાખવાની
પડશે, પણ
હતો. તેની સૂચના
આવવું જોઈએ કે જ્યારે તેને એમ લાગે કે મારી શકિત પ્રમાણે મારું કર્તવ્ય બનાવ્યું છે. હવે મારે મારી જાતને વિચાર કરવાનું છે, પ્રકૃતિથી હું વિચારક છું. પ્રવૃત્તિ ઘણી કરું છું, પણ એ બધાથી કઈક અલગે રહું છું-ખટપટ, દોડધામ, કાંઈ મોટું કરી નાખવાની ધગશ, મને અનુકૂળ નથી. ચૂંટણીમાં ઊભા રહેવાને વિચાર મને આવ્યો જ ન હતો. તેની સૂચના થઈ ત્યારે થોડો વખત વિમાસણમાં પડયો, પણ તુરત મન વાળી લીધું.
નિર્ણય કર્યા પછી તુરત શ્રી મેરારજીભાઈ મુંબઈ આવ્યા ત્યારે તેમને જાણ કરી દીધી. તેમણે મને કાંઈ આગ્રહ કર્યો નથી.
મારા આ નિર્ણયથી જે મિત્રોને મેં નિરાશ કર્યા છે તેઓ મને ક્ષમા કરશે. મારા પ્રત્યે મુંબઈમાં અને સૌરાષ્ટ્રમાં અને ખાસ કરી સુરેન્દ્રનગર જિલ્લામાં કેટલે માટે સદ્ભાવ છે એ અનુભવ, મારા જીવનનું સુખદ સ્મરણ રહેશે. ૧૨-૨– ૭૭
-ચીમનલાલ ચકુભાઈ લેકેની જવાબદારી [ આ લેખના લેખક શ્રી સેલી સોરાબજી આગેવાન ધારાશાસ્ત્રી છે. સાહિત્ય અને ઈતિહાસના અભ્યાસી છે. કટોક્ટી જાહેર થઇ ત્યારથી લોકશાહી મૂલ્યોના જતન માટે ખુબ પ્રયત્નશીલ રહ્યા છે અને ટેક્ષયતીએ તેમ જ વર્તમાનપત્રોના રક્ષણ માટે કેટલાય કેસે ફી લીધા વિન. લડયા છે. આ લેખ ઇન્ડિયન એકપ્રેસમાં પ્રગેટ થયો હતો – તંત્રી].
હમણાં હમણાં સરમુખત્યારશાહી એ શબ્દ ચારે બાજ કુંગળાઈ રહ્યો છે. આ પ્રક્રિયામાં તેના પ્રાદુર્ભાવ માટે લોકોની જવાબદારી રહેલી છે એ વાતની જાણે તદ્દન ઉપેક્ષા થઈ રહી છે.
સરમુખત્યાર (ડિકટેટર) એ શબ્દ મૂળમાં તો પ્રજાસત્તાક રેમના બંધારણમાં વપરાયેલે ટેકનિકલ શબ્દ છે. એનો અર્થ થાય છે ચીફ મેજિસ્ટ્રેટ. ત્યારે એને ‘મેજિસ્ટર પિપ્પલ્ટ' કહેવામાં આવતે અને એક કટોકટીના સમયમાં તેની નિમણૂક કરવામાં આવતી. આ કટોકટીના સમયમાં, બંધારણીય રીતે ચૂંટાયેલા જાહેર અધિકારીઓ
સ્વૈચ્છિક રીતે પોતાની સત્તાનો અમલ મોકુફ રાખતા અને કોકટીના સમયગાળા માટે તેઓ પોતે જ આગળ ચાલીને એક ડિફટેટરની નિમણૂંક કરતા. સરમુખત્યારશાહી (ડિટેટરશિપ) ની સ્થાપના પાછળના ઉદ્દે શે પૈકી એક ઉદ્દે શ પ્રજાકીય આંતરઘર્ષણ અને વિદ્રોહને દબાવી દેવાનો હતો. થોડા સમય સુધી આ પદ્ધતિ સારી રીતે ચાલી પણ પછી ડિટેટરશિપ કાયમી સંસ્થા બની ગઈ. આમ કેમ બન્યું? , કારણ એ કે રોમન નાગરિકો સામૂહિક રીતે હંમેશ માટે ઉદાસીન બની ગયાં હતાં. બ્રાઈસ જેને ‘ટેળાને નસીબવાદ’ કહે છે તેના તેઓ ભોગ બન્યા હતા. એ એવી નિરાશા પ્રેરક લાગણી હતી કે વ્યકિતઓ ઘટનાના પ્રવાહને પલટી શકે નહિ અથવા • તો મટી આફતના ભોગ બન્યા વિના પિતાને કારોબાર જતે સંભાળી
શકે નહિ. વળી, સ્વતંત્રતાને હૃાસ થયો હતો અને તે સ્વછંદતામાં સરી પડી હતી. આવી પરિસ્થિતિ ડિટરશિપ માટે ફળદ્ર૫ ભૂમિ બની રહે.
ઇતિહાસ આપણને એમ શીખવે છે કે ડિટરશિપ અંધારી રાત્રે જોવા મળતા ખરતા તારાની જેમ અવકાશમાંથી પૃથ્વી પર ઊતરી આવતી નથી. પોતાની જાત વિશે અને લોકશાહી પ્રક્રિચામાં આપણે જ્યારે શ્રદ્ધા ગુમાવી બેસીએ છીએ ત્યારે ડિકટેટરશિપ આપણા પર સવાર થઈ જાય છે.
માનવ સ્વભાવની એ ખાસિયત છે કે ટૅબ્બી જેને “શાશ્વત મને વૈજ્ઞાનિક કારણ' કહે છે તે અનુસાર લોકો ડિટેટરશિપને સ્વીકારતા થઈ જાય છે. મહત્વની પસંદગી કરવાની કષ્ટદાયક જવાબદારીમાંથી વ્યકિતઓને એ મુક્તિ આપે છે. પ્રજાના રાજકીય જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા પાછળ પોતાના સમયને વાજબી હિર ફાળવવાની જવાબદારીમાંથી છટકી જવા માટે એ સરસ બહાનું પૂરું પાડે છે. વળી, સત્તાધારી ટોળીમાં પ્રવેશ મેળવવાની આશામાં જેઓ સર્વસત્તાધીશ વ્યકિત સમક્ષ પોતાની જાતને આનંદપૂર્વક વામણી બનાવવા તત્પર રહે તેમ જ પરવાના, લાઇસન્સ, હોટલ અને મરખાનાંની પોતાની નાનકડી દુનિયા પ્રાપ્ત કરવા માટે પોતાના
આત્માને રાજીખુશીથી વેચવા તૈયાર હોય તેવા લોકોને માટે એ એક મજાની તક પૂરી પાડે છે.
આમાં જ રહ્યું છે ડિફટેટરશિપ માટેનું અમંગલ આકર્ષણ. લોકોની શકિનને હૃાસ કરવાની અને તત્કાલીન સ્વહિત સિવાય સર્વ મૂલ્ય અને શાલીનતા સંબંધે તેમને લાગણીશૂન્ય જડ - બનાવી દઈને તેમની નૈતિક ચારિત્ર્યને ભ્રષ્ટ કરવાની તેની ક્ષમતા એ જ ડિટેટરશિપનું મુખ્ય બળ છે. “જે થોડીક કામચલાઉ સલામતી ખરીદવા પાયાની સ્વતંત્રતાને જતી કરે છે તેઓ સ્વાતંત્ર્ય યા સલામતી એકેયને પાત્ર નથી” એમ બે-જામિન ફ્રેન્કલિને તેનાં દેશજનને કહ્યું હતું. ડિફેટેટરશિપ આ સત્ય પ્રત્યે લોકોને અંધ બનાવે છે.
સત્તાને ગેરઉપગ એ જેઓ સત્તાસ્થાને બેઠા છે તેવા લોકોને જ પ્રાથમિકપણે સ્પર્શતી સમસ્યા છે એમ જો કે કદાચ લાગે, પણ એ સત્તાને અધીન બનતી આમ જનતા, સત્તાને ગેરઉપયોગ જેમાં ફૂલીફાલી શકે તેવું હવામાન સર્જવામાં ખૂબ જ મહત્તવને ગણાય એ ભાગ ભજવતી હોય છે. નાગરિક રવા માટેનાં મહિમ્નરોત્રા પિકળ વાગ્વિલાસ જેવાં વધુ લાગે છે અને નજર સામે માનવીય અધિકારોને પગ તળે કચડાતા નિહાળે ત્યારે લોકો નજરને બીજી દિશામાં વાળી લઈને તદ્દન નિકિય રહે ત્યારે તો એ મહિમ્નસ્તોત્રો દૂર પણ લાગે છે. લોકો જે વાતંત્ર્ય લાભ લણવા માગતા હોય તે તેઓએ ૧૯ અદશ્ય જરાવાળા ટૅમ પેઈને આપણને ઢ ઢળવા માટે કહ્યું છે તેમ, “આદમ કદ માનવીની જેમ એ સ્વાતંત્ર્યની રક્ષા શ્રમ પણ ઊઠાવ જોઈએ.”
આ સમસ્યાનું આદર્શ નિરાકરણ એ છે કે જેમાં આમસમૂહ લોકશાહી પદ્ધતિની જવાબદારીને બોજ ઉઠાવી શકે તેટલી હદ સુધી તેની નીતિમત્તાને અને બૌદ્ધિક ક્ષમતાને ઊંચે લઈ જવી અને જેમાં વધુમાં વધુ સંખ્યાના લોકોને સૌથી વધુ પ્રમાણમાં હિરદારી સાંપડે કે જેથી સત્તાને જ અંકુશ બહાર જતી અટકાવી શકાય તેવી પતિઓ ઉપજાવવી. પોતે ભૂલથી પર છે એમ કોઈ માનતું ન હોય અને પોતે અનિવાર્ય છે એમ માનીને કોઈ વર્તવું ન હોય ત્યાં સુધી બળવાન નેતૃત્વ આવકાર્ય છે. ભૂલથી પર હોવાની લાગણી અને લોકશાહીને મેળ બેસી શકતા નથી,
ડિકટેટરશિપ સામે કોઇ ઉપાય નાગરિકોની નિદ અને જગૃતિ છે. લોકશાહી એ એક ગંભીર ઉપક્રમ છે. એને બોધ આપવાનું સરળ છે, પણ અલ કરવાનું કઠિન છે. બ્રાન્ડીસે કહાં છે તેમ, “લોકશાહી એટલે એવી વ્યવરથા જેમાં બાહ્ય નિયંત્રણ રથાન આત્મસંયમ લે છે. એ રિથતિ સિદ્ધ કરવાના કરતાં એ સ્થિતિનું જતન કરવાનું ઘણું મુશ્કેલ છે. વ્યકિત પાસે એ સતત ભેગ માગે છે અને નૈતિક કાનૂન પ્રત્યે, શાસનના બીજા કોઈ સ્વરૂપના કરતાં એ વધુ પરમ આદરની અપેક્ષા રાખે છે. કોઈ પણ લોકશાહી ઉપક્રમમાં સફળતા વ્યકિત પર નિર્ભર હોવી જોઈએ. યકિતને પરિપૂર્ણ બનાવવાની પ્રઠિયા જ્યાં હાથ ધરવામાં આી હોય ત્યાં જ એ શક્ય છે.”
ડિક્રેટરશિપની સમસ્યાને તત્કાલીન ઉપાય લોકોને તેમની ઉદાસીનતા તેઓ ખંખેરી નાખે તે રીતે ઢંઢળીને જગાડવાને છે. લોકોએ ઘેટાંના ભયભીત ટેળાંની માફક cવાનું બંધ કરવું જોઈએ. કારણ ભયગ્રસ્ત સ્ત્રી - પુર ચરમ સીમાએ તેમનાં માં બેજવાબદાર હોય છે અને નિકૃષ્ટતરે ભયજનક હોય છે. દાન
યની ખુમારીને ૫ અને તેના ૨ક્ષણનું મનોબળ ગુમાવી બેસે તે પહેલાં લોકોએ, તાજેતરમાં પિતાને માટે ઘડી કાઢ૯) ટક ભયની જંજીરને તેડી નાખવી જોઈએ. આપણા આગેવા