________________
- -
-
-
- -
દરરોજ કર ર -
3
પ્રબુદ્ધ જીવન
_ _ { . તા. ૧૬-૨-'૩૭ બદલે કાયમની સિરાઓ બને છે જેમાં મૂળભૂત માનવીય અધિકારો આ સભામાં મારી નિયુકિત થઈ ત્યારે મને ખબર ન હતી. ઢેબરભાઈએ અને લોકશાહીનાં મૂલ્યોની ધણે દરજ હસ્તી રહેતી નથી, અચાનક ખબર આપી. ત્યાર પછી ૧૯૫૭ સુધી લોક્સભામાં રહ્યો.
વધારણમાં ફેરફારો કર્યો ત્યારે જોરથી એમ કહેવાયું હતું કે હી લોક્સભાનું કામ મને ગમતું અને મેં પૂરતો સમય આપ્યો. ૧૯૫૭માં એકાગળભૂત ફેરફાર કરવાને વિસજિત લોકસભાને અધિકારી લોકસભામાં ચાલુરહેવા મારી ઈચ્છા હતી પણ મારી પસંદગી ન ન હતા અને નવી ચૂંટણી કર્યા પછી એવા ફેરફારો વિચોરવા જોઈએ છે થઈ. કોંગ્રેસે સિવાય બીજો કોઈ રાજકીય પક્ષને હું સભ્ય રહ્યો નથી એથવા તેના ઉપર લોકમત (રેફરેડમ) લેવું જોઈએ. આ માંગણીને અને છેલ્લા કેટલાક વર્ષથી કેંગ્રેસના સભ્ય પણ નથી. હું ચૂંટણીમાં અસ્વીકાર થયો હતો. હવે ચૂંટણી થાય છે તે એક રીતે આ ફેરફારો ઊભા રહે તે પણ અપક્ષ સભ્ય તરીકે એવી સ્પષ્ટ વાત કરી હતી. ઉપર લોકમત જેવી છે. કોંગ્રેસ હજી પણ કહે છે કે આ ફેરફારો વાજબી ફે:૧૯૫૭ માં પસંદ્ગી ન થઈ ત્યારે હું ખોટું લાગ્યું હતું, પણ જીવનને છે. જરના છે અને કાયમ રહેશે. કોંગ્રેસે એમ જાહેર કરે કે ચૂંટણી મારો નિરપવાદ અનભવ રહ્યો છે કે જિદંગીમાં કોઈ બનાવ બને ત્યારે પછી લોકસભામાં આ ફેરફારો મંજૂરી માટે ફરી રજૂ કરવામાં આવશે" --- અને તેને જરૂરી ૨/૩ બહુમતી ન મળે તો પ્રજમાથી ગમે અને કદાચ ખેદ કે દુ:ખ થાય પણ પરિણામે સમય જતાં જેમાં એમ માની "તે" રદ કરવામાં કોંગ્રેસ સાથે આપશે તો "એમ કહેવાય----થયું -તે સારું થયું એવી પ્રતીતિ થાય છે. તેથી હું દઢપણે માનું છું કે ચૂંટણીને નિર્ણય કોંગ્રેસ સ્વીકારે છે. એ જ પ્રમાણે મિસી અને 2 કે આપણાં બધાં પ્રયત્ન છતાં, જે થાય છે તે સારા માટે જ છે બીજા કાયદાઓ. અલબત્ત, આ ફેરફારો રદ કરાવી શકાય એટલી એવી* કહી રાખવી. મારે કોઈ અગત્યની બાબતમાં નિર્ણય કરવાને બહુમતી વિરોધ પક્ષને મળે એવું અત્યારે લાગતું નથી પણ તે માટે પ્રયત્નો ચાલુ જ રહેશે. આ નહિ તો બીજી ચૂંટણીમાં અને
સમય આવે ત્યારે સારી પેઠે મનોમંથન થાય છે. પણ છેવટ દઢ એવી ફૂટણી ફરીથી ટૂંક સમયમાં કરવી પડે એવી પરિસ્થિતિ નિર્ણય લેવાય છે. આંતરના ઊંડાણમાં ચાલતી કેટલીક ગૂઢ પ્રક્રિયાઊંબી થાય તેં અંશકય નથી.'' : ' ' . - 1 ( is " g**:- ઓથી “આવો નિર્ણય લેવાયો છે. અને મારો અનુભવ છે કે આવા lifએક દલીલ જોરથી એમ થાય છે કે સ્થિર રાજતંત્ર અને નિર્ણય માટે પાછળથી પસ્તાવો થાય એવું હુંજી સુધી મારે માટે,
ત કેન્દ્ર” માટે કોંગ્રેસ મટી બહુમતી મળે તે જરૂરનું છે: મતાધિકાને "ભુમેળો સ્થિરતા લાવશે અને દેશની એકતા અને "b ૧૯૫૭માં લેાકસભામાંથી છૂટા થયા પછી મને આર્થિક રીતે. સલામતી જોખમાશે. આ દલીલમાં થોડું વજૂદ છે, પણ તેને ઘણો લાભ થયો છે. ત્યાં સુધી ધંધા ઉપર કંઈ ધ્યાન આપી શકાતું ઇંગમર્યાદાઓ છે : સ્થિર અને મજેબૂત એટલું હોવું નહતું. મારી પત્નીને બહુ ગમ્યું. હું દિલહી એકલો રહેતો હતો અને જોઈએ છે તેની ભીંસમાં પ્રાણ નીકળી જાય અથવા શ્વાસ તેને અહીં એકલા રહેવું પડતું, એવું નવ વર્ષ ચાલ્યું.. સૌથી વિશેષ, લેવાને અવકાશ ન રહે ૧૮ મહિનાના ગાળામાં જે અનિચ્છ- મારી સામાજિક પ્રવૃત્તિઓ ઘણી, વિકસી. મને કોઈ દિવસ એમ નીય બન્યું છે અને દિશાપલટ થયું છે, તેમાંથી છૂટવા કદાચ ડી
લાગ્યું નથી કે લોકસભામાં હોત તો વધારે પ્રતિષ્ઠા મળત અથવા કિંમત 9ણ ચૂકવવી પડે તે કિંમત જેટલી વહેલી ચૂકવાઈ જાય , તેટલું સારું છે. મોડું થશે તે વધારે મોટી કિંમત ચૂકેવવી પડશે. વધારે સેવા કરી શકત. ૧૯૬૭ માં ફરી લોકસભામાં જવાની ઈચ્છા કટકૅટીમિયર થી લોભ યા છે તે ટૂંકસમયનો છે. તે સામે થઈ પણ સદ્ભાગ્યે મારી પસંદગી ન થઈ, તે વાતને મને લેશ. જે કાયમનાં ગેરલાભપ્રશ્ય છે તે વિચારીએ તો ખાતરી થશે ખેદ, યે નથી. ત્યાર પછીથી એ વાતને કોઈ દિવસ વિચાર પણ ફો અને દબાણથી સેલ કાંઈ:ટકતું નથી અને કિત, પામર,
* મિત્રીઅટ્ટમ્બીર્જનની મેં સલાહ લીધી. મારા પુત્રો અને આ ચૂંટણીમાં વ્યકિતના ધોરણે મતદાન થશે નહિ થવું ન જોઈએ
અંકુટુંબીજ દઢપણે વિરુદ્ધ હતાં Pમિત્રામાં તીવ્ર મતભેદ .ક.પા સાથે બંધાયેલ છે. અને તે પણ દેશને કંઈ દિશા.
હતી. રાકીય!"દષ્ટિથી જીએ વિચારે છે તેમને અભિપ્રાય હો!
કે મારે આ ટેણમ્માં ઊભા રહેવું જોઈએ. આ સમયે મારા જેવી વ્યકિત આર્થિક, નીતિ પણ મતદાનમાં બહુ ભાગ ભજવશે નહિ, સૌની લોકસભામાં હોય તે આવકારદાયક થાય. આ બધા મિત્રોને મત હતો કે સિ િગરીબી હટાવવાની છે. સૌ કોઈ કહેશે જનહિતોળે પ્રજાને સુરેન્દ્રગિર જિલ્લામાં ચૂંટણીમાં સફળતા મળવામાં મને 'ખાર મુસીબત મત માંગે છે તેથી જે ભવિષ્યના-વચન કરતાં ભૂતકાળ વધારે
ન આવે. સંખ્યાબંધ ભાઈઓએ મુંબઈના અને સ્થાનિક, ચૂંટણીમાં વિચારણા માંગી લે છે ? *
* #st 1}; ::ગાવા:પાયાના પ્રિ-પ્રજાએ વિચારવાની છે. સમજણપૂર્વક
કામ કરવાની તત્પરતા બતાવી હતી. સુરેન્દ્રનગરના કેંગ્રેસના મુખ્ય નિર્ભયતાથી અને મુકત. મતદાન થાય એમ. આશા રાખીએ.. આ
આગેવાન 'ગણાય એવાં મિત્રે ગંભીર ચેતવણી આપી હતી કે હું રચુંટણીમાં, રાજકીય પક્ષો કરતાં પ્રજાની ખરી કસોટી થવાની છે. જરૂરે હારી જઈશ. આ ચેતવણીની મારા ઉપર કોઈ અસર ન હતી લોકોમાં જાગૃતિ હોય, સ્વતંત્ર વિચારશકિત અને નિર્ભયતા હોય આશ્ચર્યનક હતું કે નિકટના મિત્ર જેમના અભિપ્રાય ઉપર આ સી લોકશાહી ટકે. ! '' ૪ : ''' , ; . .
બાબતમાં હું આધાર રાખે તેઓ વિરુદ્ધ હતા. તેમના મતે રાજકારટફ !... : :* ! ઈ - ૧૩ - - - ચીમનલાલું ચંકભાઈ
ણના કાદવમાં મારે ન પડવું. મારું કાર્યક્ષેત્ર જુદું છે. મારી ઉમ્મર
અને તબિયત ચૂંટણીને પરિશ્રમ અને ત્યાર પછી એક્લા છ વર્ષ • 5:: લોકસભાની આ ચૂંટણીનાં એક સંભવિત ઉમેદવાર તરીકે
દિલહી રહેવું એ સહન ન કરી શકે. એક નિષ્પક્ષા વ્યકિત તરીકે મારું
સ્થાન છે તેમાં ઉણપ આવે. અમારી સંખ્યાબંધ સંસ્થાઓ રસહકામારું નામ છાપામાં આવ્યું ત્યારથી, મારા ઉપર ખૂબ પૂછપરછ થાય કરો, લગભગ એક મતે વિરુદ્ધ હતા. તેમના અભિપ્રાય મુજબ મારું છે. ઘણાં પાત્રો અને સંદેશાઓ આવ્યા છે અને મિત્રોમાં ચર્ચા ચાલે સામાજિક કાર્ય, રાજકીય ક્ષેત્રે કાંઈ કામ થાય તેના કરતાં વધારે છે. ચૂંટણીમાં ઉભા રહેવાને એ વિચાર કર્યો ન હતોઃ એ વિચાર પ્રથમ મહત્ત્વનું છે અને મારી '' ગેરહાજરીથી આ કાર્યને ક્ષતિ
પહોંચશે.
* મારા મિત્ર ભાઈ શાન્તિલાલ શાહને આવ્યો. તેમણે શ્રી બાબુભાઈ.
* * .
. પટેલને વાત કરી, મને બોલાવ્ય, હું બાબુભાઈને મળ્યો. બાબુ- - ' છેવટનો નિર્ણય તો મારે જ કરવાનો હતો. પૂરો વિચાર કર્યા ભાઈએ આગ્રહપૂર્વક ચૂંટણીમાં ઉભા રહેવા સૂચના કરી. મેં મારી પછી હું એ નિર્ણય ઉપર આવ્યો કે ચૂંટણીમાં ઊભા રહેવું મારે માટે મુસીબતો જણાવી, પણ તે વખતે સ્પષ્ટ ના પાડી ન હતી. મારા મનમાં
ઉચિત નથી. તેનું મુખ્ય કારણ મારી ઉંમર (૭૫) અને તાજુક છે કે આ ચૂંટણી દેશ માટે અતિ મહત્વની છે અને તેમાં કાંઈક ઉપગી થઈ શકે તેમ હોય તો ચારે વિચારવું જોઈએ.'
તબિયત. હારજીતને બહુ વિચાર ન હતા. પ્રતિષ્ઠા ; રસ્થાન મળે * કોઈ વખત સકીય રાજકીય કાર્યકર્તા (Active political એ વિચાર પણ ન હતે.' એક જ વિચાર હતો કે આ સરયે મારું કર્તવ્ય - જેઠક) રહ્યો નથી. મારી પ્રકૃતિનેં તે અનુકુળ નથી. ૧૯૪૮માં વિધાન= હું ચૂકતો નથી ને. માણસના જીવનમાં એક સમેય એ આવે છે,