Prabuddha Jivan 1971 Year 32 Ank 17 to 24 and Year 33 Ank 01 to 16

SR No.: 525956
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1971
Total Pages: 312
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 25 MB

Page 306

6
૨૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૨-૧૯૭૧
- ભગિની નિવેદિતા 53 [શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘના આશ્રયે આયોજિત પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં શ્રીમતી મૃણાલિની દેસાઈએ આપેલ પ્રવચન નીચે પ્રગટ કરવામાં આવે છે. -તંત્રી] છે. ઓગણીસમી સદી પૂરી થવા આવી હતી અને વીસમી સદી' ગમ્યું હશે; પરંતુ સાંભળ્યું એટલું સ્વીકારવું એ તેમના સ્વભાવમાં સામે જ દેખાતી હતી ત્યારે રાજવંશી જેવું રૂપ અને જવલંત નહે. દરેક બાબત પર વિચાર કર, શંકા જાગે ત્યાં સવાલો વૈરાગ્યધારી એક અતિ સુંદર માનવી ભારતના દક્ષિણના છેડે ત્રણ પૂછવા, એ તેમને સ્વભાવ. તેમણે સાંભળેલા ભાષણ પર વિચાર્યું, સવાલ સાગરના સંગમસ્થાને જળરાશિ વચ્ચે એક શિલા પર વિષાદધેર્યા પણ પૂછયા. તેમની બુદ્ધિ ધારદાર હતી, તેમને તર્ક સતેજ હતે. વાતાવરણમાં બેઠો હતો. એની સામે અનેક વિચારધારા ઊછળી પ્રશ્નોત્તરીને અંતે તેમણે પોતાનું નામ આપ્યું. તેમનું નામ : ઊછળીને શમી જતી હતી. તેને નજર સામે સમગ્ર ભારત દેખાતે ' હતું. માર્ગારેટ નેબલ. માતા આયરિશ. નાના સ્વાતંત્ર્યયુદ્ધમાં શહીદ હતો. શિલા પર બેઠેલ એ મહાત્મા શ્રી વિવેકાનંદ હતા. તેમના ગુરુ થયેલા. મા ત્યારે યુ. કે.નાં સૌન્દર્યસામ્રાશી (બ્યુટી કવીન) હતાંહતા રામકૃષ્ણ પરમહંસ દેવ. ગુરુના આખરી શબ્દો હતા: “મારા પરિચારિકા હતાં. ધર્મગુરુ પિતા ડૅટલૅન્ડમાંથી આવેલ હતા. પહાડી પ્રાણતત્ત્વ હું નરેનને આપું છું.” ગુરુને શ્રદ્ધા હતી, નરેન દુનિયાને પ્રદેશના લોકોનું ગરમ લોહી, સ્વમાની અને અહંકારી પણ ખરા, હલાવી નાખશે; એટલો મેટે આધ્યાત્મિક વારસે તેમની પાસે હતે. છતાં ધર્મપ્રેમી હતા. સંયમ, વિરકિત, સેવા વગેરે ગુણોને વારસો . ભારતનાં સંસ્કૃતિનાં ધામે પગપાળા ફરીને–દેશભરને પ્રવાસ : તેમને માતાપિતા તરફથી મળેલ. તેમના દેશમાં પણ વ્યકિતત્વના કરીને તે આ શિલા પર આવીને બેઠા હતા. તેઓ વિચારતા હતા વિકાસ માટે પૂરતી તક હતી. કયાં એ ઉજજવળ સંસ્કૃતિ અને કયાં ભારત દેશ! સંસ્કૃતિનું તો વિવેકાનંદને તેમના આ પ્રવાસ દરમિયાન ન્યુ યોર્કમાં એક માત્ર નામ જ રહ્યું હતું અને પ્રજા નિર્જીવ-નિર્માલ્ય બની હતી. પત્ર મળ્યું. આ પત્ર હતું. માર્ગારેટ નેબેલને. પત્રમાં લખ્યું હતું: પ્રજાનું જીવન કીડીઓની જેમ વહ્યું જતું હતું. દરમાં રહેવાનું અને ખ્રિસ્તી ધર્મ અને અપૂર્ણ લાગે છે. માનવીને જે કાંઈ જોઈએ છે અનાજના કણને ભાર માથે લઈને ચાલ્યા કરવાનું એ જ એમનું તેનું દર્શન ભારતીય સંસ્કૃતિમાંથી મળી રહે છે. માટે મારે હવે જીવન. ભારતીય સંસ્કૃતિને વારસે લઈને ભારતના લેકે પણ આ - ભારત આવવું છે, તમારી સાથે રહેવું છે, તમારી સાથે કામ કરવું છે. કીડીઓની જેમ જ જીવે છે અને મરે છે. તેમનું ઘર પારકાનું " બહુ સારી વાત હતી. વિવેકાનંદ કાંઈ કાચા ગુરુના ચેલા બનાવેલું હોય છે. તેમનું જીવન પણ કોઈએ બનાવેલું હોય છે. આમ ન હતા. તેમણે નેબલના પત્રના જવાબમાં જણાવ્યું: ભારતીય સંસ્કૃબધી જ બાજુએ ઘેર નિરાશા, અંધકારભર્યું ચિત્ર તેમને એ શિલા તિની વાતો તમને ગમી હશે એ નિઃશંક છે, પણ ભારત આવવું પર બેઠાં બેઠાં નજરે પડે છે.
હોય તે સંપૂર્ણ ભારતીયતા સમજવી પડશે. .. શિલા પર બેઠાં બેઠાં તેમને આ ઘોર નિરાશા અને અંધ- આમ વિવેકનંદે કુ. માર્ગારેટને પ્રત્યક્ષ રીતે ભારત ને ભારકારભર્યું ચિત્ર નજરે તરતું હતું ત્યારે ગુરુના શબ્દો યાદ આવ્યા તીય સંસ્કૃતિને ભેદ જણાવવા સાથે પોતાની કલ્પનાને ખ્યાલ હતા. ગુરુની શ્રદ્ધા યાદ આવી. શિષ્યનું (એમનું એ સામર્થ હતું. આપવા છતાં કુ. માર્ગારેટે તે ભારત આવવાને આગ્રહ ચાલુ એમને માત્ર ભારતનું જ નહિ, પણ સમગ્ર જગતનું ચિત્ર ખડું રાખ્યો એટલે અંતે વિવેકાનંદ તેમને જણાવ્યું કે ભારત આવવું જ કરી” શકવાની શકિત સાંપડેલી હતી. પરમ તત્ત્વનું ચિત્ર સંપૂર્ણ હોય તે તમારે તમારી ગોરી ચામડીને ભૂલી જવી જોઈશે. તમે હોય છે; પૂર્ણ નહિ. એ પરમ તત્વને સાક્ષાત્કાર કરી શકે છે. મિશનરી લોકો બહુ સુંદર કામ કરે છે, પણ તેમાં ગરીબોને ઉદ્ધાર એમને હાથમાં સુદર્શનચક્ર ફરતું દેખાયું. પશ્ચિમના દેશમાં એ કરવાની જે મનવૃત્તિ રહેલી છે તે મને નહિ જોઈએ. સેવા કરવાની સુદર્શનચક્ર ફરતું હતું. પશ્ચિમમાં મંત્ર ફરી રહ્યાં હતાં. તેમાં નવો અને તેમાં પેતાને ઉદ્ધાર કરવાની ભાવના હશે તે હું તમને આવકારીશ. ઉદ્યમ અને જીવનને નવે તરવરાટ હતે. નવું જ્ઞાન હતું. તેમને સ્ત્રી સતી થાય એટલે એને અર્થ ચિતા પર ચડીને બળવું થયું આ નવું જ્ઞાન અને જૂની સંસ્કૃતિને સમન્વય થાય તે એ નહિ, પણ પરમધામ પહોંચતાં સુધી અગ્નિ હાથમાં લઈને જીવનનું દર્શન સંપૂર્ણ થઈ શકે. ,
સતીનું વ્રત પાળવું. આવું સતીનું કઠિન વ્રત લઈને આ અતિ 'ના, એ શકય કેમ બની શકે ? એ બન્નેનું મિલન કઈ રીતે શક્ય બુદ્ધિમાન સ્ત્રી ભારતમાં ઊભી ત્યારે ૨૦મી સદીને ઉદય થઈ બને? જે માતાએ તેમને જન્મ આપે, જે માતાએ તેમને દીક્ષા ર કર્યો હતો. તેના આવતાંની સાથે જ વિવેકાનંદે તેને કન્યાશાળાનું આપી, તે'માનું સ્વરૂપ કેમ ? તે કીડીઓના દરમાં પુરાઈ ગયું હતું. કામ સોંપ્યું. શારદા માતાની સેવા સોંપી ! શારદા માતાને અંગ્રેજી ભગવાં વસ્ત્ર પહેરેલા જ્ઞાનીએ નારીને નર્કની ખાણ ગણી નારીને ન આવડે, કુ. માર્ગારેટને બંગાળી ન આવડે. આ માતાનું સત દૂર રાખવાની પ્રણાલિકા જાળવી રહ્યા હતાં આ બધાં બંધન શાં? જાળવવાની અને કેળવણીને અહંકાર ઉતારવાની દવા પણ હતી.
સ્વામીજી ઊઠયા અને શારદા મા પાસે અનુશા માગી. પરંતુ. મિસ નેઇલનું સૌમ્ય, પ્રસન્ન અને નિષ્ઠાવાન વ્યકિતત્વ પશ્ચિમમાં જવા જ્જા માગી.. ઓગણીસમી સદીના અંતમાં. વિવેકા- માતાજીને ગમ્યું. માર્ગારિટે માતાજીને જીતી લીધાં. એ વખતે સ્ત્રીનંદ લંડન ગયા-જયાં રાજકર્તાઓ વસતા હતા તે દેશમાં. ગયા કેળવણી એ પણ એક જોયું હતું. ' જેમની એડી. નીચે આ દેશની અસ્મિતા ચગદાઈ ગઈ હતી તે . " એવામાં એક સાહેબ બહાદુર શાળા જે આવવાના હતા. દેશમાં ગયા. ત્યાં પાંચીને તેમાં ભાષણ આપતા. તેમને સાંભ- આ રીતે જ્યારે સાહેબ શાળાનું નિરીક્ષણ કરવા આવવાના હોય ળવા ખાસ મેદની જામતી નહિ – થોડાક જ માણસે તેમને સાંભ- ત્યારે બાળાઓને પટાવીને તૈયાર કરવી પડતી. સાહબંબહાદુરના |ળવા આવતા. 1
: . * *
પ્રશ્નોના બાળાએ મેગ્ય અને સંતોષકારક જવાબે ''આપે તેની એક રવિવારની સાંજે બહાર બરફને વરસાદ વરસતા હતા. કાળજી રખાતી. સાહેબબહાદુર તે શાળાની મુલાકાતે આવ્યા અને ગમગીન જેવું વાતાવરણ હતું. કેટલાક જુવાનિયા હૈલમાં તેમનું વિદ્યાર્થિનીઓને પ્રશ્ન કર્યો : “બહેન, તમારી મહારાણી કોણ?” ભાષણ સાંભળવાં આવેલો. તેમાં એક અતિશય તેજસ્વી અને અતિ- જવાબ મળે: “પરમકૃપાળુ મહારાણી વિકટોરિયા.’ સામાન્ય રીતે શય સુંદર-બહેન પણ વિલાં. તેમણે ભાષણ સાંભળ્યું. તેમને ભાષણ આવા પ્રસંગોએ આમ જ બનતું.