________________
તા. ૧-૩-૬૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૫
અમેરિકન મહિલાનો ભારતના અપનાવેલા એક પુત્રને પત્ર (નીચે શ્રી એલન મીલર નામની એક અમેરિકાની શિક્ષિકા પ્રમુખ રૂઝવેલ્ટ પછી બીજા કોઈ પ્રમુખે કેનેડી જેટલી અને સમાજસેવિકાએ પોતે અપનાવેલા એવા ભારતના એક નાની લોકચાહના પ્રાપ્ત કરી હોય તેવું મને લાગતું નથી. કેનેડીને બાળકો ઉંમરના છારા ઉપર ૨૫મી નવેમ્બર ૧૯૬૩ના રોજ લખેલા પ્રત્યે બહુ પ્રેમ હતો. બાળકોને હંમેશ લાગતું કે તેઓને કેનેડી અંગ્રેજી પત્રને અનુવાદ આપવામાં આવ્યો છે. આ યુવતી અંગે ઓળખે છે અને ચાહે છે. કેનેડીએ શિક્ષણ લીધું તે હાર્વર્ડ યુનિજાણવા જેવી વિગત એ છે કે ૨૫ વર્ષની ઉમ્મરની એ મહિલા છે, વસિટીના ધર્મમંદિરમાં અંતિમ પ્રાર્થના યોજાઈ હતી અને તેમાં બે વર્ષ પહેલાં આંતરરાષ્ટ્રીય એવી ‘સરવાસ' પ્રવાસની યોજના હેઠળ મેં હાજરી આપી હતી. લોકોને ધસારો એટલે બધે હતો કે ભારત ખાતેના પ્રવાસ દરમિયાન વડોદરા–છોટાઉદેપુરથી આગળ એમ લાગે કે વિશ્વને માનવસાગર અહીં જ ઊભરાઈ આવ્યો છે. જતાં આદિવાસી વિભાગમાં આવેલા રંગપુર ગામની બાજુએ દરેકના મુખ ઉપર શોકની લાગણી સ્પષ્ટ હતી. મારા જીવનમાં સ્થપાયેલા ‘આનંદ–નિકેતન આશ્રમમાં આવી હતી અને તે આ રીતે જાહેરમાં રડતાં માનવી મેં પ્રથમવાર જોયાં છે. દરેકને આકામના સ્થાપક અને મુખ્ય સંચાલક શ્રી હરિવલ્લભ પરીખ સાથે એમ જ લાગતું કે પોતાના નિકટના સ્વજને ચિરકાળની વિદાય ત્રણ માસ રહી હતી અને તેમનું કાર્ય તેણે નજરે નિહાળ્યું હતું. આ લીધી છે. કેનેડીની રાજનીતિ સાથે બધી જ પ્રજા સંમત હતી એવું stesell youlad Gaila 'Send a child to school plan'la ન હતું. તેમ છતાં પોતાના દેશ ઉપરાંત બીજા દેશોના લેકોનું ‘Peoples to Peoples Plan for Progress'- એક એક કલ્યાણ તેના હૈયામાં વસેલું હતું. શાંતિ, સત્ય, સ્વતંત્રતા અને બાળકને તમારા વતી નિશાળમાં ભણાવો એવા ખ્યાલવાળી યોજના માનવસમૂહના હકકોની રક્ષા થાય, એ ઉપરાંત માનવજાત સારું અને પ્રગતિ અથે પ્રજા સમુદાયોને પ્રજા સમુદાય સાથે સાંકળતી સુખભર્યું જીવન જીવે તે હેતુથી ભારત તેમ જ બીજા અવિકસિત
જના–આવી બે યોજના તેણે વિચારી હતી. આ બન્ને યોજના- દેશોને મદદરૂપ થવા અંગે મુકતમને પોતાના વિચારો કેનેડી એને હાલ તે અમેરિકામાં પ્રચાર કરી રહેલ છે અને રંગપુર ખાતે પ્રદશિત કરતા. અમારી પ્રજા અને રશિયા વચ્ચે શાંતિને સેતુબંધ ચાલી રહેલા કાર્યની સ્લાઈડ સાથે ત્યાંના લોકોને માહિતી આપે થાય અને વિશ્વમાં શાંતિ સ્થપાય તે માટે તેમણે સારા પ્રયાસ કર્યા છે. આ જોઈ સાંભળીને જેમના દિલમાં સહાનુભૂતિની ભાવના હતા. આજે આવા પ્રમુખ કેનેડીના અંતિમ સંસ્કારની વિધિનું જાગે છે તે કુટુંબીજનોને ‘આનંદ–નિકેતન આશ્રમમાં તાલીમ સરઘસ લાખ અમેરિકન પ્રજાજનની માફક ટેલીવિઝન ઉપર હું પામતાં બાળકોને અપનાવી તેમને ભણાવવાનો ખર્ચ ઉપાડવા નિહાળું છે. કેનેડીના વડવા અમેરિકામાં આવ્યા તે પહેલાં આયરસમાવે છે. આ રીતે આજસુધીમાં રંગપુર ખાતે ભણતાં ૯ લેંડમાં વસતા હતા. ત્યાંનું આ પ્રસંગ માટે અહીં ખાસ આવેલું બાળકોની જવાબદારી અમેરિકાના જુદાં જુદાં કુટુંબોએ સ્વીકારી મસકોવાળું બેન્ડ આ સરઘસમાં મેખરે છે. કોઈના ટેકા વગર છે. એ કુટુંબો આ રીતે સ્વીકારેલા–પિતાનાં બાળકોને દર ત્રણ પિતાના બાળકો સાથે મિસિસ કેનેડી સરઘસમાં અગ્રસ્થાને છે. ' મહિને એક કાગળ લખે છે અને અહિથી પણ એ જ રીતે દર ત્રણ આવી પડેલ વિષમ આપત્તિને શાંતિ અને ધર્મથી કેવી રીતે સહન માસે એ બાળકોના વિકાસને ખ્યાલ આપતો પત્ર લખવામાં આવે કરવી તેનું આદર્શ દ્રષ્ટાંત મિસિસ કેનેડી પૂરું પાડે છે. તમારા છે અને એ રીતે પરસ્પર કુટુંબભાવના પોષાતી રહે છે. ઉપર જણાવેલ દેશના લોકો અને ખાસ કરીને તમારા વડીલો કેનેડીની માફક બહેન એલન મીલરે પોતે આનંદનિકેતન આશ્રમમાં રહેતાં “ખુશાલ' મોતને વરેલ તમારા લાડીલા નેતા ગાંધીજીનાં અવસાન વખતે નામના એક બાળકને આ રીતે સ્વીકાર્યો છે અને તેના શિક્ષણખર્ચ આવી જ કસોટીમાંથી પસાર થયા હતા. આ બનાવ આપણા બન્ને પેટે દર માસે તે અમુક રકમ મોકલે છે. એ સંબંધની ભૂમિકા ઉપર
દેશો વચ્ચે મૈત્રીની ભાવના વધારનાર છે. અમેરિકન પ્રેસિડેન્ટ કેનેડીના કરુણ અવસાન પ્રસંગે ભાઈ ખુશાલને
હવે જેમ જેમ આ પત્ર હું લખી રહી છું તેમ તેમ સામેના સંબોધીને તેણે એક પત્ર લખેલ. આ પત્ર એ કરુણ ઘટનાને ટેલીવિઝનમાં હું જોઈ રહી છું કે સ્મશાન સરધસ અંતિમ ધાર્મિક આબેહુબ ખ્યાલ આપતા હોઈને તેનું વાચન “પ્રબુદ્ધ જીવનના વિધિ માટે કેથેડ્રલ પાસે આવી રહ્યું છે. મિસિસ કેનેડી તેનાં બે વાચકોને રોચક અને પ્રેરક બનશે એમ સમજીને ભાઈશ્રી કાંતિલાલ
બાળકો કેરોલીન (ઉમર ૬ વર્ષ) અને જૈન (ઉમર ૩ વર્ષના કરાએ મૂળને થોડુંક ટૂંકાવીને કરી આપે તે પત્રને અનુવાદ હાથ પકડીને કેથેડ્રલમાં દાખલ થઈ રહી છે. પછી પ્રાર્થનાવિધિ પૂરી નીચે આપવામાં આવે છે.
પરમાનંદ) થયા બાદ, પ્રમુખ તરીકે કેનેડીએ સર્વપ્રથમ કરેલા મંગળપ્રવ
ચનમાં રજૂ કરેલા ૨૫મી નવેમ્બર ૧૯૬૩
અંતિમ ઉગારો શબ્દશઃ યાદ કરીને કાર્ડિનલ
ધર્મવિધિનું સમાપન કરે છે. કેનેડીના પ્રવચનમાં અંતિમ વહાલા ભાઈ ખુશાલ,
ઉદ્ગારો નીચે મુજબ હતા :| તારા પત્રથી મને કેટલો આનંદ થયો તે અંગે ચેડા અડ્ડા- દુનિયાની દરેક પ્રજાને વિદિત થાય કે દુનિયાની સર્વ ડિયાથી હું પણ લખવાનું વિચારી રહી હતી. આજે અમારા પ્રમુખના પ્રજાઓના સ્વાતંત્ર્યની રક્ષા ખાતર આપણે દરેક જોખમને સામને કરુણ મૃત્યુથી શોકજનક ઘેરી છાયામાં આ પત્ર લખું છું. પ્રમુખ કરીશું, દરેક બોજાનું વહન કરીશું, અને દરેક પ્રકારને ભેગ આપકેનેડીએ જીવનના પ્રારંભથી રાજકારણમાં ભાગ લેવાનું શરૂ કર્યું વાને તૈયાર રહીશું. આ દુનિયામાં જ્યાં જ્યાં જુલમ હોય, ગરીતે સર્વે સંસ્મરણો બેસ્ટનનું શહેર તાજું કરે છે. આ સ્થળની બાઈ હોય, વ્યાધિ હોય ત્યાં ત્યાં તે સામેના યુદ્ધની આગેવાની નજીક હું રહું છું. ગોળીથી મૃત્યુ પામ્યાના સમાચાર રેડિયો ઉપર લેવી એ એક મહાન રાષ્ટ્ર તરીકે આપણો ધર્મ છે. આવી આગેવાની પ્રસારિત થયાં ત્યારે અશ્રુભીનાં લોકોનાં ટોળાં રસ્તા પર એકત્ર પાર વિનાના સંકટોથી ભરેલી છે, તેમ છતાં પણ, એવી આગેથયાં હતાં. ઘણા તે આ સમાચાર માનવા તૈયાર ન હતા. બપ- વાનીની જવાબદારીથી આપણે કદિ પાછા નહિ હઠીએ. આ દુનિ૨ના શાળાએથી રડતી આંખે બાળકો પાછાં ફર્યા ત્યારે ઘણાં કુટુંબેએ યાને વધારે સારી બનાવવા માટે, તંગીથી મુકત બનાવવા માટે, અને આ સમાચાર જાણ્યા. આંખમાંથી આંસુ સારતા તમારી ઉંમરના શાંતિથી સ્થાપના કરીને સહિસલામત બનાવવા માટે માત્ર થોડા હબસી અને અમેરિકન બે બાળકો એકબીજાના હાથે ગળામાં રાખી સમય માટે નહિ પણ ઘણાં વર્ષો સુધી આપણે અનેક પ્રકારના ઘેર જતાં હોવાનું દ્રશ્ય મારી આંખ સમક્ષ અત્યારે તરવરી રહ્યું છે. ભેગે આપવા માટે તૈયાર રહેવું પડશે. મારા સહવાસી દેશબંધુઓ,