Prabuddha Jivan 1963 Year 24 Ank 17 to 24 and Year 25 Ank 01 to 16

SR No.: 525948
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1963
Total Pages: 250
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 32 MB

Page 23

તા,
-ર૩, , ,
પ્ર બુદ્ધ જીવન
જ
બે અવલોકનો
એક
(સેન્ટ ઝેવિયર્સ કૅલેજના પ્રાધ્યાપક શ્રી ગૌરીપ્રસાદ ચુ. ઝાલાએ ઑલ ઈન્ડિયા રેડીઓ મુંબઈ ઉપરથી ડૅ, રમણલાલ શાહ સંપાદિત જંબુસ્વામી રાસનું તથા પરિચય પુસ્તિકાનું અવલોકન' ક્યું હતું. તે ઑલ ઈન્ડિયા રેડીઓ મુંબઈની અનુમતિપૂર્વક નીચે ક્રમશ: પ્રગંટ કરવામાં આવે છે. તંત્રી)
- :
, : - , જંબુસ્વામીએ રાસ... હોવા છતાં આ બ્રહ્મગીતા અને રાસની વચ્ચે કલ્પના, અલંકાર
કે તર્કની દષ્ટિએ બહુ સામ્ય નથી, જો કે કોઈક વિરલ દાખલામાં. - આજે જે પહેલા ગ્રંથનો પરિચય અહીં આપવાના છે તે છે
કલ્પના કે શબ્દનું સામ્ય નજરે આવે છે. શ્રી યશોવિજયજીએ મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી કૃત “જંબુસ્વામી રાસ,” આ કૃતિનું
“જંબુસ્વામી રાસ” નું વસ્તુ હેમચન્દ્રાચાર્યના “ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષ- " સંપાદન ડો. રમણલાલ ચીમનલાલ શાહે કહ્યું છે અને પ્રકાશક
ચરિત્ર” ના પરિશિષ્ટ પર્વમાં આપેલા જંબુસ્વામીચરિત્ર ઉપર છે શેઠ નગીનભાઈ મંછુભાઈ જૈન સાહિત્યૌદ્ધાર ફંડ, સૂરત. કિંમત
- મુખ્યત્વે અાધારિત મ છે એમ વિધાન કરીને સંપાદકે વિગતવાર રૂપિયા છે.
એ બંને કૃતિમાં સમાવાયેલા પ્રસંગોની તુલનાત્મક સમીક્ષા કરી - પ્રાચીન કે મધ્યકાલીન કૃતિઓનું સંપાદનકાર્ય શાસ્ત્રીય પ્રવૃત્તિ- છે. ત્યાર પછી સંપાદકે આ કૃતિની સાહિત્યકૃતિ તરીકે આલેચના રૂપનું છે. આપણે ત્યાં મહારાજા સયાજીરાવ યુનિવર્સિટીની પ્રાચીન કરી છે. તેમાં આવતી અનેક પડકથાઓ અને તેમની સાર્થકતા, ગુજરાતી ગ્રંથમાળામાં પ્રકાશિત થયેલી કૃતિઓના સંપાદનમાં હૈ. શૃંગાર રસ અને શાંતરસના આલેખન દ્વારા અંતે સંયમ અને વૈરાગ્યભેગીલાલ સાંડેસરાએ શાસ્ત્રીય ચીલે પાડી આપ્યું છે. આવા ના વિજયનું નિરૂપણ, પ્રસંગ - લેખન કે પાત્ર નિરૂપણમાં અનેક સંપાદનમાં ગ્રંથકર્તાના દેશ, કાલ અને જીવન તેમજ અન્ય કૃતિઓ સ્થળે વ્યકત થતી ઉચ્ચકોટીની કવિપ્રતિભા, ઉપમા-ઉજ્જૈક્ષાદિક વિષે શક્ય તેટલી ઉપલભ્ય પ્રમાણસામગ્રી એકઠી કરીને શાસ્ત્રીય અલંકારોની સમૃદ્ધિ વગેરે ગુણપણે સ્વીકારવા યોગ્ય લક્ષણોનું યથાપદ્ધતિએ નિરૂપણ થવું જોઈએ. કૃતિની હસ્તપ્રતની શાસ્ત્રીય રીતે વકાશ અવતરણો આપીને સંપાદકે સારું નિરૂપણ કર્યું છે. આ કૃતિ વિગતવાર માહિતી અપાવી જોઈએ. એ કૃતિ જે સાહિત્યપ્રકારમાં
શ્રી યશોવિજયજીના પિતાના હસ્તાક્ષરમાં લખેલી ઉપલબ્ધ થઈ છે. સમાવેશ પામતી હોય તે સાહિત્યપ્રકાર કે સ્વરૂપનું ઐતિહાસિક
તેથી પ્રેમાનંદના સમયમાં ગુજરાતી ભાષાનું કેવું સ્વરૂપ હશે એ જાણવાનું વિકાસરેખાઓ દોરીને નિરૂપણ થવું જોઈએ. આ બાબતમાં
પ્રમાણભૂત સાધન અાપણને મળી રહે છે. આ કૃતિમાં પ્રમાણ- - કયાંય ' પણ વિદ્રાનામાં મતભેદ હોય છે તેનું પણ સમાક્લન અને
ભૂત રીતે સચવાયેલું ભાષા - સ્વરૂપ ધ્યાનમાં લેતાં આજે સમાધાન કરવાને યથાવકાશ યત્ન થયો હોવા જોઈએ
ઉપલબ્ધ થતી પ્રેમાનંદ કૃતિઓની ભાષામાં કેટલી વિકૃતિઓ પેસી કૃતિના પાઠભેદો નેધાવા જોઈએ. આ ઉપરાંત વિવરણાત્મક કે
ગઈ છે એ સ્પષ્ટ રીતે વ્યકત થાય છે. શ્રી યશોવિજયજી વિદ્યાભ્યાસ વિવેચનાત્મક ટિપ્પણ પણ હોય અને શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ અને
માટે કાશી ગયા હતા. તે પછી આગ્રામાં રહ્યા હતા. ગુજરાત ઉપરાંત અર્થચ્છાયા રજૂ કરતી શબ્દસૂચી કે કોશ પણ હોય.
રાજસ્થાનમાં પણ જૈન : સાધુઓ વિહાર કરે છે તે કારણે આ ડે. રમણલાલ શાહે શાસ્ત્રીય પદ્ધતિ સ્વીકારીને જ આ કૃતિનું રાસામાં પણ કયાંક કયાંક હિંદી અને મારવાડી ભાષાની અસર નજરે સંપાદન કર્યું છે. પ્રસ્તાવનાના આરંભમાં મહાપાધ્યાય શ્રી યશો- આવે છે. પ્રસ્તાવના પછી સંપાદકે રાસની વાચના આપી છે. કર્તાના વિજયજીનું જન્મસ્થળ ઉત્તર ગુજરાતમાં મહેસાણાથી પાટણને હસ્તાક્ષરમાં જ મળેલી પ્રતિ ઉપરથી વાચના તૈયાર કરી છે. તેથી રસ્તે ધીણોજ ગામથી ચારેક માઈલને . અંતરે આવેલું કડું ગામ પાઠાન્તરોને સંકુલ પ્રશ્ન સદ્ભાગ્યે અહીં ઊભું થતું નથી. જો કે કેટલેક હતું એમ પ્રધાનપણે “સુજસવેલી ભાસ” નામની કૃતિને સ્થળે કેવળ માનવસુલભ અનવધાનતાને કારણે નજીવા લેખન : આધારે દર્શાવ્યું છે. તેના પિતાનું નામ નારાયણ અને માતાનું નામ પ્રતિમાં નજરે આવે છે તેનું સંપાદક તર્કપુર:સર સંસ્કરણ કરી લીધું સાભાગદે હતું. નાના જસવન્તકુમારને સદગુરુ નયવિજયજીના છે. જેમ કે પાંચમાં અધિકારની ૨૫ મી કડીના ઉત્તરાર્ધમાં “ામ ધામ ઉપદેશથી વૈરાગ્યવૃત્તિ જાગી અને તેણે અણહિલપુર જઈને લીલા ઉદ્દામ, સકલ ક્લા કેરો વિશ્રામ”માં “ઉદ્દામ” ને બદલે મૂળ પ્રતમાં તે ગુરુ પાસે દીક્ષા લઈ યશોવિજય જસવિજેય—નામ ધારણ ઉદાસ’ છે તે દેખીતી રીતે જ સંભવિત નથી. એ જ અધિકારની કર્યું. કર્તાના જન્મ સમયના પ્રશ્નમાં બે પરસ્પરવિધી પ્રમાણે ૨૩ મી કડીમાં. “ન છું વિષયરસમીન” એમ મુળ કતિના પાઠને.. ઉપલબ્ધ છે તેની ચર્ચા કરીને શ્રી યશોવિજયજીને જન્મ સંવત સુધારીને ‘ન છું વિષયરસલીન’ સ્વીકાર્યું છે એ પણ યોગ્ય લાગે છે. , ૧૬૭૯-૮૦ માં થયેલ હોવો જોઈએ એવું અનુમાન સંપાદકે કર્યું છે.
રાસની વાચના પછી સંપાદકે “સુજસવેલી ભાસ” અને તેને જીવન - નિરૂપણ કરતાં ડે. શાહે શ્રી યશોવિજયજીની અસાધારણ ગદ્ય અનુવાદ અવતાર્યો છે. આ કૃતિમાં સંગ્રહાયેલી વિગતે શ્રી સ્મરણશકિત વિષે પ્રચલિત દંતકથાને ઉલ્લેખ કર્યો છે. શ્રી યશો- યશોવિજ્યજીના જીવન વિષે મહત્ત્વની માહિતી આપે છે તેથી અભ્યાવિજયજી વિદ્યાભ્યાસ માટે કાશીમાં ત્રણ વર્ષ રહ્યા હતા. ત્યાં તેમણે સીઓને આ ખંડ ઉપયોગી નીવડશે. અંતમાં સંપાદકેટીપ્પણ આપ્યું . ન્યાય, મીમાંસા, સાંખ્ય, વૈશેષિક ઈત્યાદિ દર્શનને અભ્યાસ કર્યો હતે. છે, જેમાં શબ્દોના વન : પીને ઢાલ કે દુહાનું મુખ્ય વ્યકતવ્ય અને ન્યાયવિશારદ અને તાર્કિકશિરોમણિનાં બિરુદ પણ પામ્યા હતા. આપવામાં આવ્યું છે. તે પછી કંઈ વિશેષ આવશ્યક વિવરણ માગી વિદ્યાભ્યાસ પૂરો કરીને તે અમદાવામાં આવ્યા અને મુસલમાન લેતી હોય તેવી કડીઓનું વિવરણ પણ કર્યું છે. સૂબા મહોબતખાનની સમક્ષ અાદશ અવધાનને પ્રયોગ કરી આમ આ કૃતિના સંપાદનમાં ડૅ. રમણલાલ શાહે શાસ્ત્રીય બતાવ્યો. શ્રી યશોવિજયુજી અને આનંદધનના સમાગમની અને
પદ્ધતિને સ્વીકાર કર્યો છે, જે મહત્વને મુદા છે અને આ સંપાદનને અહોભાવવૃત્તિથી શ્રી યશોવિજયજીએ રચેલી અષ્ટપદીની ચર્ચા
અધિકૃત કૃતિ તરીકે રજૂ કરે છે. આ પરિચય સમાપ્ત કરું સંપાદકે કરી છે. શ્રી યશોવિજયજીની ગુરુ શિષ્ય પરંપરાની નોંધ
તે પહેલાં એક બે મુદ્દાનો ઉલ્લેખ કરું. આ કૃતિની ભાષા અને પણ લીધી છે. શ્રી. યશોવિજયજીને સ્વર્ગવાસ ડભોઈમાં સં.
શબ્દ - સ્વરૂપે મધ્યકાલીન રૂપનાં વધારે લાગે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ૧૭૪૩ માં થયો હશે એમ “સુજસવેલી ભાસ”ને આધારે સૂચવ્યું “ગાખનઈ સુમુખિ સા ગઈ”, “નૃપ પૂછઈ હૂઉ કુણહેત,” “હવઈ છે. તે પછી શ્રી યશોવિજયજીની સંસ્કૃત પ્રાકૃત રચનાઓ વિષે સિરિ વાણી વદઈ રે, સુણિ પિઉ સાચઈ સિદ્ધિ, ગુણરા જ્ઞાતા, તેમજ ગુજરાતી ભાષામાં રચેલાં સ્તવને, સઝઝા, ગીત, પદ નાગી પરિ ઢું કહઈ રે, કૂટ કથા અપ્રસિદ્ધ, રંગરા રાતા.” રાસે, સંવાદો વગેરે વિશે માહીતી આપી છે. આ ખંડના અંતમાં
વગેરે. ભાષાનું સ્વરૂપ' સમજવામાં સાહાય ખાપે તેવું વ્યાકરણ સંપાદકે શ્રી યશોવિજયજીનાં પાંડિત્ય, તુલનાશકિત, સૂક્ષ્મ દષ્ટિ વગેરે વિશેષે કરીને વિભકિત પ્રત્યયોનું નિરૂપણ --આપ્યું હોત તો વધારે યોંગ્ય વિશિષ્ટ ગુણાને બિરદાવતા પંડિત સુખલાલજીને અભિપ્રાય ટાંકો અને ઉપકારક નીવડત. બીજું, ટિપ્પણમાં શબ્દોના પર્યાય કે છે. કૃતિના વિષયભૂત શ્રી જંબૂસ્વામી વિષે સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપ- અર્થો આપવાને બદલે વ્યુત્પત્તિની દિશાનું પણ નિયમ તરીકે ભ્રંશ અને ગુજરાતીમાં રચાયેલી કૃતિઓને નિર્દેશ પણ કર્યો છે. સૂચન કર્યું હોત તે ટિપ્પણ પણ વધારે ઘાતક નીવડત. કદાચ ત્યાર પછીના ખંડમાં “જંબૂસ્વામી રાસ” નું વસ્તુ, એ વસ્તુ આર્થિક મર્યાદાને કારણે આવું સયુત્પત્તિક શબ્દાર્થ દર્શન શકય ઉપર પુરોગામી લેખકનું ઋણ અને પ્રભાવ વગેરે વિષયની નહીં બન્યું હોય. ડો. શાહ યુવાન અભ્યાસી છે. પ્રાચીન અને ચર્ચા કરતાં સંપાદક નોંધે છે કે, શ્રી યશોવિજયજીએ સં. ૧૭૩૮ મધ્યકાલીન સાહિત્યમાં અને તેના ભાષાવિષયક પરિશીલનમાં બહુ માં “શ્રી જંબુસ્વામી બ્રહ્મગીતા” નામની ૨૯ કડીમાં વિસ્તરેલી
ઓછા અભ્યાસીઓને રસ પડે છે. શ્રી શાહને આ રસ ચાલુ રહે લધુરચના કરી હતી. તે પછી ૧૭૩૯માં આ રાસની રચના તેમણે અને અભ્યાસ વધારે ગાઢ અને પરિનિષ્ઠિત બને. કરી, નિરૂપણ - વિષય તરીકે એક જ વ્યકિતનું જીવન સ્વીકારાયેલું. અપૂર્ણ
ગૌરીપ્રસાદ યુ. ઝાલા