Prabuddha Jivan 1963 Year 24 Ank 17 to 24 and Year 25 Ank 01 to 16

SR No.: 525948
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1963
Total Pages: 250
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 32 MB

Page 205

તા. ૧૬-૧૦-૬૩
મ બુદ્ધ જી વ ન
૧૨૧
એક ગાંધીવાદી પ્રોફેસરની સાથે
પ્રિબદ્ધ જીવનનાં ગતાંકમાં શ્રી ઈ. પી. મેનન અને શ્રી સતીશકુમાર જૈનની દિલહીથી પેરીસ સુધીની પગપાળા શાંતિયાત્રાની . વિગતે પ્રગટ કરવામાં આવી છે. તેના અનુસંધાનમાં તા. ૭-૮-૬૩ના ‘ગ્રામરાજ'માં પ્રગટ થયેલ શ્રી સતીશકુમારના એક હિંદી લેખન નીચે અનુવાદ આપવામાં આવે છે. આ લેખમાં પશ્ચિમ જર્મનીમાં આવેલ હોનેવર શહેરમાં પ્રોફેસર હેકમન સાથેના તેમના પરિચયની નોંધ કરવામાં આવી છે. અને દુનિયાના બીજે ખૂણે બેઠેલા ગાંધીવિચારથી અત્યંત પ્રભાવિત એવા એક જર્મન પ્રોફેસર ચીન-ભારત-સંઘર્ષના સંદર્ભમાં વિનેબાજી વિશે શું ધારે છે, વિચારે છે તેનું આ લેખમાં ભારે મામિક નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. .
આ લેખ ઉપરની પ્રવેશક-ધમાં ‘ગ્રામરાજ'ના સંપાદક ભાગ લઈ રહ્યા હતા. એમના વિચારોમાં જે સંતુલન અને જે સૂક્ષ્મ જણાવે છે કે “આ દેશમાં પણ કોઈ કોઈ પ્રોફેસર હેકમેન જેવી વિશ્લેષણ હતું તે જોઈને અમારું માથું વારંવાર તેમને નમી પડતું વ્યકિતઓ છે કે જેમની એવી સ્પષ્ટ ધારણા છે કે વિનેબાજી એવું હતું. અમારી વાર્તાલાપ પૂરો થયો અને પ્રોફેસર સાહેબે કહ્યું કે કોઈ કામ કરવા માગતા નથી કે જેથી નહેરુજી માટે થોડી પણ આજે તમારે મારા મહેમાન થવાનું છે અને મારા ઘરમાં જે તમારે મુશ્કેલી ઊભી થાય. વિનોબાજીને વિચારક્રમ એકદમ તર્કસંમત સુવાનું છે.” અમને આ સાંભળીને આનંદ તેમ જ આશ્ચર્યને " અને સમસ્યાઓના અંતિમ ઉકેલ સુધી પહોંચતા હોય છે. એ વિચાર- અનુભવ થયો. ઑફેસર સાહેબે અમારે હાથ પકડીને કહ્યું કે “મારું કમને જો વ્યવહારમાં ઉતારવાનું હોય તે એક એવી સ્થિતિ ઊભી પરમ સદ્ભાગ્ય છે કે મને તમારા જેવા અતિથિ મળે છે.” 'અમે • થવાને જરૂર સંભવ રહે કે જયારે ગમે તેટલે અનિચ્છિત હોય તે જવાબ આપ્યો કે “પરમ સદ્ભાગ્ય તો અમારું છે કે આપના જેવી પણ, નહેરુ સાથે તેમને વિરોધ–અથડામણ-અનિવાર્ય બની જાય- વિભૂતિને અમને આ રીતે સત્સંગ પ્રાપ્ત થાય છે.” એ. વૃદ્ધ આવી સ્થિતિ વિનેબાજી ઉભી થવા દેવા ઈચ્છતા નથી. કારણ કે વિને- પ્રોફેસરના નિષ્કપટ અને વિનયશીલ સ્વભાવે પ્રતિ શ્રદ્ધાનત બનીને બાજી સમજે છે કે નહેરુની વૃત્તિ, ઢંગ, મર્યાદાઓની અનેક કઠિ- અમે તેમની સાથે ચાલવા માંડયું. એટલામાં અમારો થેલે વૃદ્ધ પ્રૉફેભાઈઓ હોવા છતાં પણ, તેમના કામને સમગ્ર પ્રભાવ દેશ તેમ જ સરે ઉપાડી લીધો. એ સામે વાંધો ઉઠાવતાં અને મારો થેલે ખેંચતાં દુનિયાને બાપુની દિશામાં લઈ જવાનું હોય છે. આવી વ્યકિતને મેં કહ્યું કે “આમ બને જ નહિ. હું યુવાન હોવા છતાં આમે ખાલી હાથ મજબૂત કરવામાં વિનોબાજી માને છે. તેઓ સમજે છે કે હાથે ચાલું અને આપ વયેવૃદ્ધ પુરુષના ખભા ઉપર મારો આટલે આજની પરિસ્થિતિમાં નહેરુ સિવાય બીજી કોઈ એવી વ્યકિત ભારી થેલે લટકતો રહે.” એકદમ પ્રોફેસર વિનોદી બની ગયા અને નથી કે જે દુનિયાની વર્તમાન કઠિણાઈઓમાં સુવિચારને ઝંડો બોલ્યા કે “જુઓ! જબરદસ્તી ન કરો. જબરદસ્તી હિંસા કહેવાય. આટલો ઊંચે ફરકાવવાને સમર્થ હોય. વિનેબાજીના આ પ્રકારના પહેલાં ઘર ઉપર ચાલે અને મહેમાન થેલે ઉઠાવે અને યજમાન વ્યવહારમાં કેટલાક લોકોને દોષ દેખાય છે, અને ખુલ્લી રીતે તેની ખાલી હાથે ચાલે એ ઠીક કહેવાય–આ બાબત મારા ગળે ઉતારો તેઓ ચર્ચા પણ કરતા હોય છે. તેમને એમ લાગે છે કે નહેરુ ઉપર અને મારા હૃદયનું પરિવર્તન કરો.” અને ગમે તેટલી રકઝક કરવા વિનોબાજીની એટલી અસર નથી જેટલી અસર વિનેબાજી ઉપર છતાં એ થેલે તેમણે મને પાછા લેવા ન જ દીધું. :: નહેરુની છે. જ્યારે પણ સીધું પગલું ભરવાને-action લેવાને
ટેબલ ઉપર ભજન પીરસતાં પીરસતાં પ્રોફેક્સર સાહેબનાં પ્રશ્ન આવ્યો છે ત્યારે વિનોબાજીએ તેથી બચવાનું અને બચાવવાનું પત્નીએ કહ્યું કે “આ જ જગ્યાએ આ જ રીતે શ્રી આર્યનાયકપસંદ કર્યું છે. વિનોબાજીની નહેરુ પ્રત્યેની આ કોમળતા કેટલાક મજીનું આતિથ્ય કરવાનો અવસર અમને પ્રાપ્ત થયો હતો. તેઓ લોકોને અટપટી લાગી છે. પ્રોફેસર હેકમને માફક અહીં પણ એવા બે દિવસ રોકાયા હતા, જયારે તમે તે આવતી કાલે જ ઉપડવાની કેટલાક લોકો છે કે જેઓ એમ માને છે, વિચારે છે કે નહેરુ– વાત કરો છો.”
*
* વિનોબાના આ મીલનને લીધે ક્રાંતિનો માર્ગ અવરૂદ્ધ બને છે. મેં જવાબ આપ્યો કે “અમે અહીં રોકાઈ શકીએ એમ હોત આવા લોકોની આ ધારણાની યુરોપમાં બેઠેલી પ્રોફેસર હેકમન તો અમને ખૂબ જ આનંદ થાત. પરંતુ આગળને આખો કાર્યક્રમ જેવી વ્યકિત પણ પુષ્ટિ કરે છે એમ બતાવવા માટે–એ બાબત લોકોની નક્કી થઈ ચૂકયો છે, એટલે રોકાવાનું અશકય છે. આમ હોવાથી નજર સામે ધરવા માટે–આ લેખ અમે પ્રગટ કરી રહ્યા નથી, પણ અહીં ફરીથી આવીને આપની સાથે વિચારવિનિમય કરવાની ભાવના આટલે દૂર વસવા છતાં પણ, પ્રૉફેસર હેકમેનનું અધ્યયન તથા દષ્ટિ મનમાં રાખીને અમે આપની વિદાય માંગીશું.” એટલામાં પ્રોફેસર
કેટલી સ્પષ્ટ અને તલસ્પર્શી છે તે દેખાડવું એ જ આ લેખ પ્રગટ સાહેબે ગાંધીજીનાં કેટલાંક પુસ્તકો દેખાડતાં કહ્યું કે, “કેટલાય , * કરવા પાછળ અમારો મુખ્ય ઉદ્દેશ રહેલો છે.” પરમાનંદ] લાંબા સમયથી હું આ પુસ્તકોના વાંચન-ચિંતનમાં ડૂબી ગયો છું. ' ' ૨૭ જૂન, વર્ષાઋતુને સાયંકાળ
ખાસ કરીને ‘સત્યાગ્રહ’ પુસ્તકે તે મારી વિચારવાની દિશાને ન જ - અમે હજારો મોટરોથી ખદબદતા હાનવર શહેર (પશ્ચિમ ઝોક આપ્યો છે. મને એમ કહેતાં ભારે વેદના થાય છે કે ભારત જર્મની)ની સડકો ઓળંગીને ‘હાઉસ યુગેન (યુવક-ભવન)માં ગાંધીજીના વિચાર ઉપર ચાલ્યું નથી, ચાલી રહ્યું નથી. નહેરુજીની પહોંચ્યા. અહીં સાત વાગ્યે શાંતિવાદી કાર્યકર્તાઓ સાથેના વાર્તા- અડધી શ્રદ્ધા ગાંધી વિચાર અને અહિંસા ઉપર છે અને અડધી લાપમાં અમારે ભાગ લેવાનું હતું. આ વાર્તાલાપમાં અનેક યુવક શ્રદ્ધા રાજનૈતિક સત્તા, સેના તથા શસ્ત્રો ઉપર છે. આવી વચગાળાની તેમજ પ્રૌઢ સાથીઓ ઉપસ્થિત થયા હતા. અહિ અમારે પ્રોફેસર સ્થિતિમાં મને વધારે જોખમ દેખાય છે. નહિ આ બાજુ, નહિ હેકમની સાથે ભેટો થયો. મોટી ફ્રેમવાળા ચશમાં પાછળ ચમકતી એ બાજુ.”' , , તેજસ્વી આંખો વડે તેમણે ઘણું ઘણું કહી નાખ, જે કદાચ તેઓ “પણ વિનોબાજીએ દેશની સામે ગાંધી વિચારને જાગત
વી શકશા જ છે. લગભગ બે ક્લાક સુધી વાર્તાલાપ રાખે છે.” મેં પ્રોફેસર સાહેબની વાતની વચ્ચે પડીને કહ્યું : લંબાયો. દિલ્હીથી હાનેવર સુધીની ૧૩ મહિનાની અમારી કહાણી : “વિનોબાજીએ શાંતિસેનાને ચમત્કારપૂર્ણ વિચાર અમને આખે છે.” સાંભળવા સૌ ખૂબ ઈન્તજાર હતા. ખાસ કરીને સામ્યવાદી દેશની યાત્રા “પણે મને એટલાથી પણ સંતાપ નથી.” પ્રોફેસર સાહેબ " અને અનુભવ અને સંસ્મરણમાં સૌને સવિશેષ આકર્ષણ હતું. બાલ્યા. - ગોઆ- વિજય (શૂના પ્રશ્નથી માંડીને ચીન-સંઘર્ષના પ્રશ્ન સુધી વિનેબા અથવા તે શાંતિસેનાના વિષયમાં આપ શું
અમેરિો વાર્તાલાપ વિસ્તર્યો હતે. પ્રોફેસર હેકમની વચ્ચે વચ્ચે ચર્ચામાં વધારો છો?” મેં પૂછ્યું. * * ..
છે