Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 218

૧૩૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
સાધેલા પણ છેડા અને વાસ્તવિકતાને પીછાણા!
(સ્વ॰ વાડીલાલ મોતીલાલ શાહ આશરે અડધી સદી પહેલાના એક પ્રખર વિચારક, વકતા અને લેખક હતા. તેમની લેખિનીએ એ સમયની યુવાન પ્રજાને મંત્રમુગ્ધ કરી હતી. તેમની ભાષામાં એક પ્રકારની આગ ઝરતી હતી. તેમની લેખનશૈલીના નમૂનારૂપ નીચેન લેખ શ્રી ત્રિભુવન વીરજીભાઈ હેમાણી તરફથી મળ્યો છે. “જૈન હિતેચ્છુ' નામનું એક માસિક શ્રી. વા. મા. શાહ કાઢતા હતા. તેમાં પ્રગટ થયેલા તેમના ઢગલાબંધ લેખોનું સંકલન કરીને અને વિષયવાર વિભાજન કરીને શ્રી. હેમાણી જુદા જુદા વિભાગમાં લેખસંગ્રહા પ્રસિદ્ધ કરી રહ્યા છે. આજ સુધીમાં તેમણે છ કે સાત સંગ્રહો બહાર પાડયા છે. આ લેખ સાધુધેલછાથી મૂઢ બનેલા એ સમયના સમાજને વિચારજડતાની ચૂડથી મુકત થવા અને વાસ્તવિકતા વિષે પૂરા સભાન બનવા પડકાર કરે છે. આજે પણ એ પડકારનું એટલું જ મહત્ત્વ છે. તત્રી)
બંધુઆ, કાં તેા શાસ્ત્રને માના અગર તે જમાનાને માના, માત્ર અંધશ્રાદ્ધાને વળગી રહેશેા તે હજીયે વધારે દુ:ખી થશે. શાસ્ત્રને માનવા હોય તે વધારે નહિ તે ફકત દશવૈકાલિક કે આચારાંગ બેમાંનું એક સૂત્ર વાંચી જાઓ, (બહુ મોટું નથી; સહેલું સમજાય તેવું છે; અને ગુજરાતી ભાષાંતર છપાયેલું મળી શકે છે.) અને પછી તે શાસ્ત્રોમાં ભગવાને જે સાધુધર્મ વર્ણવ્યો છે તેના અર્ધ પણ ભાગ જેઓ પાળતા હોય તેને ખુશીથી માના; પરંતુ જે જૂઠ, ક્રોધ, ખટપટ, માન અને નિદાથી ભરપૂર કૃત્યો કરતા હોય, જેનામાં એક સામાન્ય મિથ્યાત્વી જેટલી પણ સરળતા કે પ્રમાણિકતા કે નમ્રતા ન દેખાતી હોય, તેવાને તે દૂરથી નવગજ નમસ્કાર કરો. જો જમાનાને જ માનવા હોય, તો આકે પેલા કોઈ પણ સાધુના પક્ષકાર ન બનતાં દેશની પ્રગતિનું અંગ બને અને ફુરસદે કોઈ પણ ધર્મના સાધુનો ઉપદેશ સાંભળેા. (તેમાંથી સ્વીકારવાયોગ્ય લાગે તે ગુપચુપ સ્વીકારો અને છેડવાયાગ્ય લાગે તે ગૂપ-ગ્રૂપ છોડી ઘો. ) જૈનધર્મના શાસ્ત્રો અને ગ્રન્થા ઘેર બેઠાં વાંચી એકાંતમાં તે ઉપર મનન કરશેા તે સાધુઓના વ્યાખ્યાન કરતાં વધારે લાભ મેળવી શકશેા. × X X ×× અફસાસની વાત એટલી જ છે કે કેટલાક ભણ્યા-ગણ્યા માણસે પણ માત્ર એક વાર પક્ષ પકડયા તેટલા ખાતર દાંભિકોના ટેકામાં રહે છે અને સમાજમાં કલહન અખાત વિસ્તારતા જાય છે. જેઓ જાગતાં પથારીમાં લઘુશંકા કરે તેમને કાંઈ સલાહ આપવી વ્યર્થ છે. ભણેલાગે, દેશની સ્થિતિ તો જરા જુએ; આખી દુનિયાને માથે જીવવામરવાનો સવાલ આવી પડયા છે; હિંદ પણ કેટલું ચિંતામાં છે. હિંદને જીવવું જ હોય તો આવા ધર્મના ઢોંગાને એક અભરાઈ ઉપર મૂકી સમાજસુધારણા, કેળવણી અને વ્યાપાર હુન્નર તરફ જ પેાતાનું સઘળું લક્ષ આપવું જોઈએ છે. જોગટાઓ તા તમારી પાસે માગીને પણ પેટ ભરશે, પણ તમે શું કરશેા તેના કોઈ વિચાર કરશેા? તેમના નચાવ્યા નાચી લડાઈટંટા અને ખર્ચા કરી શા માટે દેશને વધારે નિર્બળ અને નિર્માલ્ય કરો છે ? મેાક્ષસુંદરીને વરવી છે તે તે તેમને છે; અને તે જાનનું ખરચ તમારે માથે છે! અરે, ભેાળાએ ! શું કરવા હાથમાં દીવા લઈ કૂવામાં પડો છે!? મહારાજો પાછળ ગાંડાઘેલા થઈ. ફરવામાં અને પાછળ પાછળ દર્શન માટે ભટકવામાં (અને કોઈ કોઈ વખત તો છોકરા માટે દોરા ધાગા કરવામાં) શું કરવા નાહક તમારા પૈસા, શરીર અને સમયની સાથે તમારા આત્માને પણ ડૂબાવા છે? તેઓ સારા હશે તો તેના લાભ તેમને છે; ખાટા હશે તો તેથી ગેરલાભ પ્રથમ તમને (અને પછી—અને તે પણ બીજા ભવમાં—તેમને) છે. માટે તમે તમારું સંભાળા અને સાધુઘેલા થવાને બદલે દેશઘેલા બનો. અકેક સાધુની માનતામાં કે તેના માનમાં લાણીપ્રભાવના કે જમણ કરવામાં કે તેના કહેવાથી કોઈ ટીપ ભરી 'આપવામાં તમે હજારો રૂપિયા દર વર્ષે ખર્ચો છે, પણ કેળવણીના ફેલાવામાં કે, “હામ—રુલ લીગ’માં કે સમાજ સુધારણામાં કોઈ દિવસ રાતી પાઈ ખરચા છે? અને એ તમારા પાખંડી-માનભૂખ્યા—ગુરુઓએ તમને એવે રસ્તે ખરચવાની સલાહ પણ કોઈ દિવસ આપી છે? એ ભાળાઓ ! તેઓ તમને કોઈ દિવસ એવી સલાહ આપવાના નથી; તમે મૂર્ખા રહ્યા એમાં જ તેમનું હિત છે, તમે બુદ્ધિશાળી અને દેશદાઝશ થાએ એમાં તા એમને નુકસાન છે. પેશાબ ખુલ્લી જમીન પર કરવા કે પાત્રમાં કરવા એ બાબતના નિર્ણય કરવામાં તમે નાહક વખત ન ગુમાવા; તે કામ ‘નવરા ભીખમંગા'ને માટે‘ રિઝર્વ્ય’ રહેવા દો. તમારી આસપાસ બન્નીશ કરોડ દેશબંધુએમાં શું દશા' ચાલી રહી છે તે તરફ તમારું ધ્યાન રોકતાં શીખો. જે દેશમાં પેટને માટે સ્ત્રીઓ વેશ્યા બની રહી છે, અનાથેા મુસલમાન અને ખ્રિસ્તી
તા. ૧-૧૧-૬૨
થવા લાગ્યા છે, એક રોટલીના ચાર ભાગ પડે છે, દૂધ પીતા બાળકનાં લગ્ન થાય છે, જે દેશમાં રળનાર એક અને ખાનાર દશ છે અને તેમાં ધંધાનાકરીના કરા રહ્યા નથી, જે દેશમાં પચાસ લાખ ભિખમંગા ધંધા કરવામાં જ પાપ માની તમારા પેટ ઉપર લાત મારી મિષ્ટાન્ન પામે છે અને વળી, તમને અંદરોઅંદર લડાવી મારે છે, જે દેશમાં જન્મવું એ અકસ્માત, જીવવું એ અકસ્માત અને મરવું એ પણ અકસ્માત થઈ પડયું છે. અરે એ અંધા ભાઇએ ! ઓ મેાક્ષના માહથી અંધા બનાવાયેલા ભેાળા ! આ દેશ તરફ જરા તે નજર કરો, જરા તે સાધુ; અપાસરા, દેરા અને કથાગ્રન્થાને છેડી આસપાસની નક્કર અને સ્થૂલ હકીકતો, બનાવા અને ચીજો તરફ નજર કરો. તમને મોક્ષના વાયદા આપનારને પ્રથમ પાતે તા સ્વા, માન, ક્રોધ, પ્રપંચથી મુકિત મેળવવા દો, પછી તમે તેમનું સાંભળવા નવરા થજો. ત્યાં સુધી તમે તમારા દેશમાં, તમારા સમાજમાં તમારા ઘરમાં બળી રહેલી આગ જોવા અને બનતા પ્રયત્ને તેને બૂઝવવા તરફ ધ્યાન આપેા. મોક્ષ કોઈનું આપ્યું અપાતું નથી; અને જેને અહીં સ્વાર્થ અને માયા-કપટમાંથી મુકિત મળી નથી તેને આકાશમાં પણ મેાક્ષ મળી શકવાનું નથી તેની ખાત્રી રાખો. મેક્ષ ખરેખર જોઈતું હાય જ્ઞાનનાં પુસ્તકો ફ રસદે એકાંતમાં થોડે થોડે વાંચો, કોઈ કોઈ વખત બંધબારણે અને એકાગ્ર ચિત્તે સામયિક વ્રત આદરી આત્માના ચિંતવનમાં લાગેો, અને જેમ બને તેમ દેશમાંથી અજ્ઞાનતા અને સામાજિક સડા દૂર કરવાના કામમાં તમારા પૈસા અને સમય અને લાગવગનો ભાગ આપે એથી તમને અહીં તે જરૂર મુકિત મળશે; અને અહીંની મુકિત ત્યાંની મુકિતનો નમૂનો છે. અહીં મુકિત ન મળે તેને ત્યાં પણ મુકિત નથી જ.
માત્ર તત્વ
ભારતવાસીઓ! આંખો ખાલા અને દેરાં—અપાસરા— મઠ—જોગી—તિમાં લાગ્યા રહેવાને બદલે વધતા જતા આ ગજબ તરફ નજર કરો. તમારે ઘણું કરવાનું છે. સંથારા કરવા પાલવે તેમ હવે રહ્યું નથી. તમારા ૧૦૦ ભાઈઓમાંથી પ્રાથમિક શિક્ષણ પણ ૨૮ને જ મળે છે, ૧૦૦ બહેનેામાંથી માત્ર ૪ ને જ મળે છે. અજ્ઞાનતાની કાંઈ હદ ! અને આ અજ્ઞાનીએ પછી ફલાણા ધર્મ સાચે ને ફલાણા ધર્મ જૂઠો કહી ‘પરીક્ષક' બને છે!.............
ત્રાહિ ! ત્રાહિ !
વા. મા. શાહ
*(૧) બત્રીશ કરોડ ભારતવાસીઓ પૈકી ૧૦ કરોડ તા ભૂખે મરે છે એમ ગ્રીઅર્સન નામના અંગ્રેજ ગણત્રી કરીને કહે છે. છેલ્લાં ૧૦ વર્ષમાં ભૂખથી ૯૦ લાખ અને પ્લેગથી ૧૦ લાખ હિંદીઓ મરણ પામ્યા. કેટલાક લોકોને એક જાતના પથ્થર ભાંગીને તેના લેાટ ખાવો પડે છે અને થોડા વખતમાં મરવું પડે છે. આવા ભયંકર ભૂખમરા વચ્ચે ‘નીતિ ’પાળવી પણ મુશ્કેલ છે તે મેાક્ષની ચર્ચાઓમાં સમય ગુમાવવો એ મૂર્ખતા નથી તે શું? ચેાથે આરો આજે રહ્યો નથી, કે જે વખતે ૨૦–૨૦ હજાર માણસા એક સાથે સાધુ બની શકતા અને તેમને આહાર પણ મળી રહેતા. રશિયા જેવા પછાતમાં પછાત દેશના લોકોની સરેરાશ આવક મહિને રૂા. ૧૪ છે, અમેરિકનની ગ઼. ૫૦ છે, સ્કોટલેન્ડના માણસની રૂા. ૬૨ છે, જ્યારે આજે ભારતવર્ષના પ્રત્યેક મનુષ્યની સરેરાશ આમદાની મહિને રૂા. ૧--~-- છે, અને નાનામાં નાના ગામડામાં અને હદપારની કરકસરથી રહેનાર ખેડૂતને પણ મહિને ચાર રૂપિયાનું ખર્ચ આવે છે. આ ખાડો કેવી રીતે પૂરાશે ? પેટાજ્ઞાતિઓ અને ધમાંથાનાં ધાંધલ છેાડી તમે કયા સજોગો વચ્ચે આવી પડયા છે. તેને જરા વિચાર કરો, નહિ તે તમારા ઘણા લાડથી ઉછરેલા છેકરાઓને અન્ન ને દાંતનું વૈર થશે, વંશ જ નહિ રહે તો તમારી પેટાજ્ઞાતિઓ અને ધર્મપન્થા કર્યાંથી રહેવાના હતા? રહેશે માત્ર તમારા પેટ પર લાત મારીને ખાનારા રાતામાતામાક્ષના ઈજારદારો '! વા. મા. શાહ.