Page Text
________________
તા. ૧-૧૧-૬
પ્રબુદ્ધ
અર્થ કરી અમલ કરવાના હાય છે અને નીતિ નક્કી કરવાનું કામ કોર્ટનું નહિ પણ વિધાનસભા કે સંસદનું છે. છતાં કાયદાના અર્થ કરવામાં કેટલેક દરજ્જે કાર્ટો નીતિ પણ ઘડે છે. જ્યાં અસ્પષ્ટતા હોય ત્યાં પણ આમ તો કાયદા ઘડનારાઓનો ઈરાદો નક્કી કરવાનું કાર્ટ કામ કરે છે એમ કહેવાય. પણ એ ઈરાદો સ્પષ્ટ નથી તેથી જ મુસીબત ઉભી થાય છે અને છેવટ અર્થ કરનારના અભિપ્રાય શું છે તેના પડઘા તેના ચૂકાદામાં પડયા વિના રહેતા નથી.
આ કેસની હકીકત જ લઈએ. ગુજરાત હાઈકાર્ટનો ચૂકાદો કેટલેક દરજ્જો તર્કશુદ્ધ છે તેમ લાગે છે. જસ્ટીસ સુબારાવા ચૂકાદો તેથી પણ વિશેષ તર્કશુદ્ધ છે અને ગુજરાત હાઈકોર્ટની લગભગ બધી દલીલાના સચાટ રીતે તેમણે જવાબ આપ્યો છે તેમ કહી શકાય. બીજા પાંચ જજોનો ચૂકાદો એટલા તર્કશુદ્ધ અથવા સચોટ છે તેમ મને લાગતું નથી. પણ અંતે તો આ વિષયમાં કાયદાની દ્રષ્ટિએ અને નીતિની (Policy) દ્રષ્ટિએ પ્રમાણિક મતભેદને પૂર્ણ અવકાશ છે.
કાયદાની દ્રષ્ટિએ જોઈએ તો ગુજરાત હાઈકોર્ટે એમ ઠરાવ્યું કે પોતાની સાથે સંલગ્ન એવી કાલેજો માટે શિક્ષણનું માધ્યમ નક્કી કરવાન રાજ્ય વિધાનસભાને અને યુનિવર્સિટીને અધિકાર નથી. કયા કયા વિષયો . સંબંધે રાજ્ય વિધાન સભા જ કાયદા કરી શકે, કયા વિષયો સંબંધે સંસંદ જ કાયદા કરી શકે અને કયા વિષયા સંબંધે બન્ને કાયદાઓ કરી શકે તે વિષે બંધારણમાં ધૂંબંધ છે, વિષયાની સૂચિ આપી છે, પણ તેથી દરેક વિષય આવી જતા નથી. આ જ વિષય લઈએ તે। શિક્ષણ વિષે કાયદા કરવાનો અધિકાર રાજ્ય વિધાનસભાને છે, પણ તેમાં કેટલાંક અપવાદ છે. કેટલીક શિક્ષણસંસ્થાઓ અને શિક્ષણના કેટલાંક વિષયો સંબંધે કાયદા કરવાના સંસંદને અધિકાર જ છે. આ બન્નેના પરસ્પર મેળ કરવા હેલું નથી. શિક્ષણના માધ્યમ વિષે કોણ કાયદો કરી શકે તેને લગતા સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યાંય નથી. શિક્ષણ (Education) અને અમુક શિક્ષણસંસ્થાઓનો ઉલ્લેખ છે. તેનું માધ્યમ કોણ નક્કી કરે ? ગુજરાત હાઈકાર્ટે કહ્યું કે, ઉચ્ચશિક્ષણનું માધ્યમ સંસદ જ નક્કી કરી શકે. જસ્ટીસ સુબારાવે કહ્યું કે, શિક્ષણના વિષય રાજ્ય વિધાનસભાને હોવાથી રાજ્ય વિધાનસભા જ નક્કી કરી શકે, કારણ કે, શિક્ષણના વિષયમાં શિક્ષણનું માધ્મય આવી જાય છે. બીજા પાંચ જજોએ કહ્યું કે, રાજ્ય વિધાન સભા ઉચ્ચ શિક્ષણનું માધ્યમ નક્કી કરી શકે છે, પણ તે ગુજરાતી અથવા હિંદી જ હોવું જોઈએ અને અંગ્રેજી નહિ તેમ નક્કી કરવાના અધિકાર છે કે નહિ તે અત્યારે નિશ્ચિત ન કહેવાય. અમુક સંજોગો ઉપર આધાર રાખે છે.
રાજ્ય વિધાનસભાને જે જે વિષયો સંબંધી કાયદા કરવાના હક્ક છે તેમાં એક વિષય નીચે મુજબ છે :
“Education including universities, subject to the provisions of entries 63, 64, 65 and 66 of list I and entry 25 of list III."
સંસદને જ જે વિષયો સંબંધે કાયદો કરવાના હક્કછે તેમાં એક વિષય નીચે મુજબ છે :
"Co-ordination and determination of standards in institutions for higher education or research and scientific and practicalinstitutions આ બન્ને શિક્ષણને લગતા વિષયો છે. એકમાં રાજ્ય વિધાનસભાને જ અધિકાર છે, બીજામાં સંસદ ને જ. સંસદને અધિકાર છે. તેમાં “Co-ordination and determination of stan dards for higher education' બે શબ્દોના શું અર્થ કરવા તેના ઉપર આધાર છે. તેમાં ઉચ્ચશિક્ષણનું માધ્યમ નક્કી કરવાનો અધિકાર આવે કે નહિ? જસ્ટીસ સુબારાવે કહ્યું છે કે, ન આવે; ગુજરાત હાઈકાર્ટે કહ્યું છે કે તેમાં જ આવે અને રાજ્ય વિધાનસભાના વિષયમાં ન આવે. સુપ્રિમ કોર્ટના બીજાં પાંચ જજોએ કહ્યું છે કે અમુક સંજોગામાં બન્નેમાં આવે. દા. ત. ગુજરાતી અથવા હિંદી જ શિક્ષણનું માધ્યમ હોવું જોઈએ એવા કાયદા એવા સંજોગેામાં કરવામાં આવે કે જ્યારે પ્રાદેશિક
જીવન
ભાષામાં પાઠય પુસ્તકો પૂરતા પ્રમાણમાં ન હોય, યોગ્ય શિક્ષકો ન હાય, વિદ્યાર્થીઓ પ્રાદેશિક ભાષામાં આવા વિષયો સમજી શકે તેમ ન હાય, જે બધાને કારણે શિક્ષણનું ધારણ નીચું જાય, તે તેવા કાયદા કરવાને રાજ્ય વિધાનસભાને અધિકાર નથી કારણ કે, ઉચ્ચ શિક્ષણનું ધારણ જાળવી રાખવાને લગતો કાયદો સંસદ જ કરી શકે. કોઈ રાજ્ય વિધાનસભા પૂરતી તપાસ કરી એમ જાહેર કરે કે ઉપર જણાવેલ બધા સંજોંગા સાનુકુળ છેઅને પછી પ્રાદેશિક ભાષાને જ ઉચ્ચ શિક્ષણના માધ્યમ તરીકે સ્વીકારે તો કદાચ તે કાયદો તેની સામર્યાદામાં ગણાય. જસ્ટીસ સુબારાવે કહ્યું છે કે, ઉચ્ચશિક્ષણનું માધ્યમ નક્કી કરવાનો અધિકાર જો રાજ્ય વિધાનસભા અને તે પ્રદેશની યુનિવર્સિટીને હોય—અને તે હકીકત બીજા પાંચ જજોએ પણ સ્વીકારી છે -તો એક અથવા બીજી ભાષા માધ્યમ રાખવી તે નિર્ણય કરવાનો પણ તેને જ અધિકાર છે. શિક્ષણ વિયે કાયદા કરવાના અધિકાર હાય અને માધ્યમ—જે શિક્ષણનું અગત્યનું અંગ છે તેને વિષે નિર્ણય કરવાનો અધિકાર નહાય તેવું બને નહિ, તેથી co-ordination and determination standards in institutions for higher education એ શબ્દોમાં ઉચ્ચ શિક્ષણનું માધ્યમ નક્કી કરવાના અધિકાર
of
આવે જ નહિ.
જ્યાં આવી અસ્પષ્ટતા હોય ત્યાં, અર્થ કરવામાં,બીજા ઘણાં સંજોગા અવ્યકતપણે નિમિત્ત બને, જેમને એમ લાગે કે પ્રાદેશિક ભાષાઓને ઉચ્ચ શિક્ષણનું માધ્યમ બનાવવાથી, રાષ્ટ્રની એકતા જોખમાશે, અંગ્રેજીને કાઢી નાખવાથી દુનિયા સાથેના વ્યવહારમાં ખલેલ પડશે, વિશાળ જ્ઞાનથી વંચિત રહીશું, વિદ્યાર્થીઆનું ભવિષ્ય જોખમાશે, શિક્ષણનું ધારણ ઉતરી જશે, વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોની સમગ્ર દેશમાં હેરફેર અશક્ય બનશે અને બીજા ઘણાં અનિષ્ટ પેદા થશે, તેમનું વલણ સ્વાભાવિક રીતે, પ્રાદેશિક ભાષાઓનેજ ઉચ્ચ શિક્ષણનું માધ્યમ બનતી અટકાવવાનું જ રહે, બીજી બાજુએ જેમને અંગ્રેજી મારફત શિક્ષણ લેવું ગુલામીની નિશાની સમાન લાગતું હોય, માતૃભાષાદ્રારા જ શિક્ષણ ઉત્તમ રીતે આપી શકાય તેમ લાગતું હોય, પ્રાદેશિક ભાષાઓનો વિકાસ આ જ રીતે થાય, અને બીજી રીતે રૂંધાશે તેમ લાગતું હોય, તેમનું વલણ સ્વાભાવિક રીતે પ્રાદેશિક ભાષાઓને માધ્યમ બનાવવાનું રહેવાનું.
૨૯
તેવી જ સ્થિતિ લઘુમતીઓના મૂળભૂત હક્કોના અર્થ કરવામાં અને તેને અમલ કરવામાં રહે છે. લધુમતી કોમને પોતાની ભાષા અને સંસ્કૃતિનું જતન કરવાના અને પેાતાની પસંદગીની શિક્ષણસંસ્થાઓ સ્થાપવાના અને ચલાવવાના અધિકાર છે. આ અધિકારનો અર્થ શું એ છે કે, કોઈ પણ રાજ્ય એક જ ભાષાને ઉચ્ચ શિક્ષણનું માધ્યમ બનાવી ન જ શકે ? અમદાવાદમાં તામીલ, ભાષા બેાલતાં ૫૦ વિદ્યાર્થીઓ ઉચ્ચ શિક્ષણ લેવા ઈચ્છે તો શું ગુજરાત યુનિવર્સિટીએ શું તામીલ મારફત શિક્ષણ આપવું અને પરીક્ષાઓ લેવી ફરજીઆત છે ? બીજી રીતે મુંબઈ, લકત્તા, મદ્રાસ, જેવા વિશાળ પચરંગી શહેરો કે જ્યાં બીજી કોમના લોકો મોટી સંખ્યામાં વસે છે, ત્યાં શું એક જ ભાષાને ઉચ્ચશિક્ષણના માધ્યમ તરીકે રાખી થકાય ? આ સંબંધે ગુજરાત હાઈકાર્ટના ચૂકાદો નબળા લાગે છે. ત્યાં મરાઠી ભાષાના એક વિદ્યાર્થીના પિતાએ અરજી કરી હતી. છતાં સેન્ટ ઝેવિયર્સ કાલેજ કેથોલિક કોમની કાલેજ છે, કેથોલિક કોમને પોતાની ભાષા અને સંસ્કૃતિનું જતન કરવાનો તથા પોતાની પસંદગીની સંસ્થાએ ચલાવવાના અધિકાર છે, માટે, ગુજરાત યુનિવર્સિટી પ્રાદેશિક ભાષાને શિક્ષણમાધ્યમ તરીકે રાખી શકતી નથી એવો નિર્ણય વધારે પડતા લાગે છે. કેટલા કેથોલિક અમદાવાદમાં છે, કોની એવી માગણી છે, તેમની શું ભાષા અને સંસ્કૃતિ છે એવી કોઈ હકીકત ગુજરાત હાઈકોર્ટ સમક્ષ રજા થઈ ન હતી. તેથી સુપ્રિમ કાર્ટે વ્યાજબી રીતે આ પ્રશ્ન ઉપર કોઈ નિર્ણય આપ્યો નથી. પણ આ પ્રશ્ન ઉભા રહે છે જ, અમદાવાદ માટે નહિ તો રાષ્ટ્ર માટે તો જરૂર. લઘુમતીઓના આ મૂળભૂત હક્કોનો શું અર્થ કરીશું અને કેવી રીતે તેનો અમલ કરીશું તે મહત્ત્વના પ્રશ્ન છે.
ઉચ્ચ શિક્ષણના માધ્યમના પ્રશ્ન માત્ર કાયદાનો જ નથી. આના નિર્ણય ઉચ્ચ કક્ષાએ વિના વિલંબે થાય તે અત્યંત જરૂરનું છે. આ સંબંધે આવતા અંકે વિશેષ વિચારીશું
ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ
અપૂર્ણ
૬ ઇસ ગજ્
| SR No. | 525947 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Parmanand Kunvarji Kapadia |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1962 |
| Total Pages | 252 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |