Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 208

તા. ૧૬-૧૭-૬૨
પ્રબુદ્ધ
કૈલીસ્ટાર પરથી પરાવર્તિત થયેલાં ટેલિવિઝન પર તેઓ અમેરિકા ને રશિયા, અને યૂરોપ ને આફ્રિકાના લોકોનાં જીવન ને રંગરાગ જોવાના છે અને જાણેઅજાણે તેમાંથી સારું ખોટું ગ્રહણ કરવાના છે. આ દુનિયામાં, સારી કે ખોટી, પણ એકસરખી સંસ્કૃતિ પ્રસરતી હવે અટકે તેમ નથી, અટકાવાય તેમ નથી. અટકાવવાના એક ઉપાય છે ખરો આણુયુદ્ધથી વૈજ્ઞાનિક વિશ્વને સર્વનાશ કરવા ને નહીં તો ઈચ્છવા !
પ્રજાની પ્રાથમિક અવસ્થા, બાળકની જેમ, નિર્દોષ ને અજ્ઞાન સામ્યની હોય છે. પછી તેમાં સ્વાર્થ ને પાપ પ્રવેશે છે ને તેની મૂડીવાદી અવસ્થા આવે છે, જેને યુવાવસ્થા સાથે સરખાવી શકાય. તે મૂડીવાદી ગંધાપચીસીના અનુભવોથી પાકટ થઈને સમાજ, સમાજવાદી કે સર્વોદયી અવસ્થા સમજપૂર્વક સ્વીકારે છે ને પોતાના પેટામાં નવી પેઢીઓના યૌવનના કામક્રોધના ધમપછાડા માટે પૂરત વ્યવસ્થિત અવકાશ રાખે છે, જેને ગૃહસ્થાશ્રમ સાથે સરખાવી
શકાય.
આપણે શુદ્ધ સામ્યના આદર્શના ઉપાસક હોઈને બાલ્યા વસ્થાના કે પ્રાથમિક અવસ્થાના નિર્દોષ સામ્યથી માહાઈ જઈએ છીએ ને ભૂલી જઈએ છીએ કે જ્ઞાનથી તપીને, બળીઝળીને વૃદ્ધ થયેલી સામ્યાવસ્થા આ નથી. એટલે બાલદીક્ષા આપી બેસીએ છીએ. (લઈ પણ બેસીએ છીએ!)
આદર્શવાદીઓની યાત્રાને માર્ગે કાયમ આ માયાવી મહેલ આવે છે. અનેક ‘યુટોપિયન ’ (સ્વપ્નવાદી) નમૂનાઓ ૧૮ મી— ૧૯ મી સદીમાં આવી રીતે રચાયા છે ને ધૂળભેગા થઈ ગયા છે. તે બધાના ઈતિહાસ વાંચવા જ પૂરતા છે, તેમના નમૂનાવાર્દનું અનુકરણ કરવું જરૂરી નથી. એમના આદર્શો અત્યંત સુંદર ને ઉત્તુંગ હતા. પણ તેમણે પોતાની આસપાસની એકંદર પરિસ્થિતિ પર ધ્યાન ન આપ્યું, પરિસ્થિતિને ટાળીને એકાદ ખૂણે કિલ્લા બાંધીને આદર્શ ગ્રામ ' ‘નવી વસાહત’, ‘ફ્લાન્જ' વગેરે અનેક જાતના સામ્યપ્રધાન જીવનના પ્રયોગા કર્યા. લગભગ અગ્નિવાર્યપણે એકેએક પ્રયોગ પડી ભાંગ્યો. ઉપરથી કારણ દરેકનું લગભગ એક જ દેખાયું : શિષ્યો અંદરોઅંદર આદર્શના અમલ વિષે ઝઘડી પડયા, ગોટાળા થયા ઈત્યાદિ. અંદરખાનેનું કારણ એ હતું કે સમગ્ર પરિસ્થિતિની અવગણના કરીને એમણે પાતાનું એક સંકીર્ણ, આગવું ને વ્યાવર્તક (exclusive) સ્વર્ગ રચવાને પ્રયત્ન કર્યો, સાંકડી વ્યકિતગત જેવી મુકિત ઈચ્છી, બહારની પરિસ્થિતિની આડકતરી અસર હેઠળ શિષ્યા ઝઘડયા ને પ્રયોગ સમાપ્ત થયા.
નમૂનાવાદ એ માદર્શના વૈજ્ઞાનિક વિનિયોગ છે, short circuit છે. એમાં એક પ્રકારની અધીરાઈ છે : “હમણાં તે હમણાં આદર્શને મૂર્ત કરી નાંખીએ.” અધીરાઈનાં ફળ કડવાં આવે કે ખાટાં આવે. આદર્શ ખાટા નથી હાતા, પ્રયોગ ખોટા હાય છે.
અપૂર્ણ
પ્રબાધ ચાકસી
ઉમેરા (છંદ: મિશ્રા)
દામ્પત્યના આપણ સ્નેહસૂર,
ફૂલાઈ
જાતા હલકે મધુર, ઘૂંટાઈ ખૂંટાઈ અપૂર્વ રાગે ઓહો થયા આખી હવા જમાવે તેવા અનેત્ય
ગૂંજી જયહિ વત્સલતા સુધન્ય 1
ગીતા પરીખં
જીવન
૧૨૧
ઉદાત્ત જીવનદૃષ્ટિના નમૂના
તા. ૧-૧૧-૫૯ ના ઈલસ્ટ્રેટેડ વીકલીમાં conquest of unhappiness—એ મથાળાના પં. શિવશર્માના લેખમાં કોઈનું પણ ધ્યાન ખેંચે એવી એક અસાધારણ ઘટનાના ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો. આ ઘટના અમેરિકાના એક બહુ મોટા શ્રીમાન વ્યાપારીને લગતી હતી. તેણે એક ગરીબ યુવાનને આગળ વધવામાં ખૂબ મદદ કરેલી, અને પોતાની પેઢીમાં બહુ ઊંચા અધિકારપદે તેની નિમાણુક કરેલી. આ રીતે તે યુવાન તે શ્રીમાનના એક કુટુંબી જેવા બની ગયા હતા. આ યુવાન ખૂબ રૂપાળા હતા અને તેની રીતભાત ખૂબ મેહક હતી. પોતાની આ મોહકતાનો લાભ લઈને તે યુવાને તે શ્રીમાનની પત્નીને પોતા તરફ આકર્ષી અને બન્ને વચ્ચે આડા વ્યવહારની શરૂઆત થઈ, અને પેલા શ્રીમાને તેના માટે જે કાંઈ કર્યું હતું તે બધું ભૂલી જઈને પેલા યુવાન આ બાઈને ભગાડીને અન્યત્ર નાસી ગયા.
આ વ્યાપારીને તે બન્નેના ઠામઠેકાણાની ખબર પડતાં તેણે પોતાની પત્નીને લખી જણાવ્યું કે “જો હું એ જુવાન છોકરાને બંદૂકથી મારી નાંખુ છું તો તે તારી નજરમાં એક બહાદુર શહીદ જેવા લાગવાના . જો હું તેને પકડાવું છું અને અદાલતમાં ધસડું છું તે એક જડ અને સહાનુભૂતિવિનાના સમાજે જે મહોબતને છિન્નભિન્ન કરી નાંખી છે એવી મહાબતના કારણે ઉભી થયેલી વ્યથાની તું ભાગ બનવાની. આમ વિચાર કરીને તે નાલાયક પ્રેમી સાથે તો રહેવા—જીવવા દેવાનું હું વધારે પસંદ કરૂં છું— એ ખ્યાલથી કે જે દુષ્ટ માણસ તેના ઉપકારક ઉપર પીઠ પાછળના ઘા કરી શકયો છે તેનાં અનિષ્ટ તત્વોને તું નજીકથી નિહાળી શકે."
તે પત્રમાં તેણે ઉમેર્યું કે “મારી સાથેના તારો બધા સંબંધ ખલ્લાસ થઈ ગયો છે એમ તારે માની લેવાનું કોઈ કારણ નથી. તું જ્યારે ઈચ્છે ત્યારે પાછી આવી શકે છે, કારણ કે તેની એક જ ભૂલ, પછી ભલેને તે ઘણી ગંભીર અને અત્યન્ત બેવકૂફી ભરેલી હોય, તેનું પરિણામ જેનો કોઈ ઉપાય જ ન હાય એવી છેવટની કઢંગી પરિસ્થિતિ નિર્માણ કરવામાં આવવું જોઈએ એ હું માનતો
• નથી”.
એમ કહેવાની જરૂર નથી કે આ કાગળે અસ્વાભાવિક અને કઢંગા મેળવાળા વ્યામાહ સામે પ્રતિકૂળ કટોકટી બહુ જલ્દિથી ઊભી કરી અને પેલી સ્ત્રી વધારે શાણી અને સ્વસ્થ બનીને, અને આધ્યાત્મિક રીતે એક અદ્ભૂત સંસ્કાર પામીને પોતાના ધણીને ત્યાં પાછી ફરી. આવું શુભ પરિણામ નીપજવામાં તેના ધણીની અપાર ઉદારતા, ક્ષમાશીલતા, અહંમુકતતા જવાબદાર હતી. એમાં કોઈ શક નથી.
પરમાનંદ
એકત્વ (શિખરિણી —સેનેટ)
ફર્યાં બન્ને સાથે ગિરિવરમહિને વનવને નિહાળી સંગાથે કુસુમકુસુમે રંગઝરણી, તર્યાં હોડીમકે રજાઝરતી ચાંદની મા અને સૂરે સૂરે નભ રણઝણાવ્યું લગભર્યું. સજાવ્યું સંગાથે ગૃહ લલિત કો કાવ્ય સરખું, વળી પંખી—નીડે કલરવ મધુરાય રણકયા; સહુ કામેકાજે પરસપરને પૂરક થઈ ગૂંથ્યા તાણાવાણાસમ જીગના તંતુ સઘળા. ખુલેલી પાંખાએ ગગન પણ માણેલ સરખાં, બીડેલી આંખાએ સ્વપન પણ ન્યાળેલ સરખાં. પરંતુ એકન્ધે નહિ નિજનું અસ્તિત્ત્વ વિસર્યાં અમે જેવું ભૂલ્યાં તિમિર ભીંસતી રાત્રિમહિ એ બિમારીમાં તાવે ધખત શિશું—શય્યાસમીપમાં બચાવી લીધી જે ક્ષણ લય થતી જ્યોત કુમળી !*
૩૦-૫-૧૯૬૨
ગીતા પરીખ
* ગંભીર બિમારીમાંથી પોતાના બાળકને જીવતું બચાવી લીધું તે અનુભવેલું એકત્વ કંઈ એર જ છે!