Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 13

.:RECD. No. B-4266 વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૪
-
-
પ્રબુદ્ધ જૈન”નું નવસંસ્કરણ
વર્ષ ૨૩: અંક ૧૮
બુદ્ધ જીવન
-
મુંબઈ, જાન્યુઆરી ૧૬, ૧૯૬૨, મંગળવાર
આફ્રિકા માટે શિલિંગ ૮
શ્રી મુંબઈ, જૈન યુવક સંઘનું પાક્ષિક મુખપત્ર ' છૂટક નકલ: ર૦ ના પૈસા
તંત્રી. પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા
પુણ્યમૂર્તિ નાનાભાઈ ભટ્ટ: એક વિરલ માનવવિભૂતિ
તા. ૩૧મી ડીસેંબર રવિવારના રોજ આપણ સર્વને સુવિદિત એવા શ્રી નાનાભાઈ ભટ્ટના સણોસરા ખાતે દેહવિલય થયો. તેમની સાથે મારે પચાસથી વધારે વર્ષને સંબંધ હતો. ૧૯૦૯ના ડીસેંબર માસમાં મેં મેટ્રિકની પરીક્ષા પસાર કરી અને કૅલેજના પહેલા વર્ષનું પહેલું સત્ર મેં સામળદાસ કૅલેજમાં પસાર કર્યું તે વખતે તેઓ અમારા ઇતિહાસના ઉપાધ્યાપક–લેકચરર–હતા. તેમની પાસે હું રોમને ઇતિહાસ શિખેલો. વળી હું મેટ્રિકમાં હતા તે દરમિયાન તેમના ઘેર કોઈ મિત્રો સાથે અવારનવાર જતો અને અમને તેએ સંસ્કૃત સાહિત્યનું વાંચન કરાવતા. ત્યાર પછી ૧૯૧૦ની સાલમાં દક્ષિણામૂર્તિ વિઘાર્થીભવનની સ્થાપના ભાવનગર સ્ટેશન પાસેની એક જૂની સાર્વજનિક ધર્મશાળામાં કરવામાં આવેલી ત્યારે હાજર રહેવાનું સદભાગ્ય મને પ્રાપ્ત થયું હતું. એ વખતે તે આ કેવળ છાત્રાલય હતું. તેમાંથી તેને વિકાસ થયો અને સમયાન્તરે સ્વતંત્ર શિક્ષણસંસ્થાનું રૂપ તેણે ધારણ કર્યું. તેમાં ગિજુભાઈ તથા હરભાઈ જોડાયા. શિક્ષણના ક્ષેત્રે નવાં પ્રસ્થાને એક પછી એક શરૂ થયાં. બાલશિક્ષણના ક્ષેત્રે મંન્ટીસરી પદ્ધતિનું અવતરણ થયું. માધ્યમિક શિક્ષણ ડાટન પ્લાનના ધોરણે અપાવા લાગ્યું. બાળ અધ્યાપન મંદિરની સ્થાપના થઇ. તારાબહેન મોડક એ અરસામાં બાલશિક્ષણના કાર્યમાં જોડા- યેલાં. એક અને અજોડ શિક્ષણસંસ્થા તરીકે દક્ષિણામૂર્તિ વિદ્યાર્થીભવનની ચોતરફ ખ્યાતિ ફ્લાઈ. ૧૯૨૦ અને ૩૦ના ગાળામાં નાનાભાઈ ગુજરાત વિદ્યાપીઠના કુલનાયક થયા. ૧૯૩૦-૩૨ની સવિનય સત્યા- ગ્રહની લડતમાં નાનાભાઈએ ઝંપલાવ્યું. ગાંધીજીએ દેશ આગળ નયી તાલીમને વિચાર રજુ કર્યો. તે વિચારને નાનાભાઈએ પુરા આદરથી ઝીલ્ય–અપનાવી લીધો. તેમની દષ્ટિ શહેર છોડીને ગામડા તરફ ઢળી. ભાવનગરના દક્ષિણામૂર્તિ વિદ્યાર્થીભવનને સંકેલીને આંબલા નામના ગામડામાં ગ્રામ દક્ષિણામૂર્તિની તેમણે સ્થાપના કરી. ૧૯૪૦માં સણોસરા ખાતે “લોકભારતી’નું નિર્માણ થયું. ૧૯૪રની લડત દરમિયાન તેઓ વળી જેલવાસી બન્યા. ૧૯૪૮માં તેઓ સૈરાષ્ટ્રના પ્રથમ પ્રધાન મંડળમાં શિક્ષણ મંત્રના સ્થાને નિમાયા. ૧૯૫૦ મા તેઓ એ સ્થાનનું રાજીનામું આપી લેકભારતીમાં પાછા ફર્યા. પછી દિલ્હીની રાજસભામાં નિમાયા. બે અઢી વર્ષ પહેલાં તેઓ અપંગ બન્યા. ૧૯૬૦ માં તેમને ભારત સરકારે ‘પદ્મશ્રી'ને ઈલ્કાબ આપી નવાજયા. તે જ વર્ષમાં તેમણે પિતાને એક યુવાન પુત્ર ગુમાવ્યો. ૧૯૬૧ના જાન્યુઆરી માસમાં જ્યારે ભાવનગર ખાતે કેંગ્રેસ અધિવેશન ભરાયું ત્યારે, સણોસરા ખાતે તેમનું માનનીય મેરારજીભાઇના અધ્યક્ષસ્થાને બહુ મોટા પાયા ઉપર સન્માન કરવામાં આવ્યું અને અઢી લાખની થેલી તેમને અર્પણ કરવામાં આવી. ૧૯૬૧ના ડીસેંબર માસની ૩૧મી તારીખે આ અત્યન્ત ઉજવલ તેજોમય કારકીર્દીને દશેક દિવસના હૃદયરોગના આક્રમણના પરિણામે અન્ન આવ્યું.
: નાનાભાઇના જીવનના આ સર્વ તબક્કાઓને હું સાક્ષી છું. તેમની સાથે મારે અતૂટ સંબંધ અને એ પણ ઉત્તરોત્તર ગાઢ બનતો રહ્યો છે. એક વખત હું તેમને એક સામાન્ય વિદ્યાર્થી હતો. પછી મારા માટે તેઓ મુરબ્બી અને પ્રેરણાદાતા બન્યા અને તેમના વાત્સલ્યના પાત્ર બનેલા અનેક મિત્રામાંને એક હોવાનું ભાગ્ય મને સાંપડયું. * ધીમે ધીમે અમારો સબંધ અત્યન્ત નિકટવર્તી મિત્ર જેવો બની ગયે. ભાવનગર જાઉં ત્યારે તેમની પાસે, તેઓ જ્યાં હોય ત્યાં, ગયા વિના અને તેમની સાથે એક બે દિવસ ગાળ્યા વિના રહું જ નહિ, જ્યારથી તેમની નજીક આવવાનું બન્યું ત્યારથી તેમના દરેક મનેમન્થનને હું સાક્ષી બનતો રહ્યો છું. તેમની અને મારી વચ્ચે કોઈ અન્તર રહ્યું નહોતું એમ કહું તો તેને કોઈ અત્યુકિત ન માને. આમ તેમના વિશે મારા મનમાં પારવિનાનાં સ્મરણો સંગ્રહાયેલાં છે. તેમાંથી શું રજુ કરૂં અને શું રજુ ન કરૂં? તેમના બહુલક્ષી અને સતત ઉદર્વાભિમુખ જીવનના અનેક પાસાંઓ મારા મનમાં કોતરાયેલા પડયા છે. તેમાંથી કયું પાસું આગળ ધરૂં અને કહ્યું પાસું પાછળ રાખું? આમ તેમના વિશે શું કહેવું અને શું ન કહેવું તેની મથામણમાંથી જે બે ચાર બાબતો ચિત્ત ઉપર એકદમ ઉપસી આવે છે તેને શબ્દોમાં ઉતારવા પ્રયત્ન કરું છું.
નાનાભાઈને ઉછેર કેવળ જૂનવાણી અને સ્થિતિચુસ્ત વાતાવરણમાં થયો હતો. આ હકીકત આપણા ધ્યાનમાં ન આવે ત્યાં સુધી સ્થિતિચુસ્તતાના દુર્ગે એક પછી એક વટાવવામાં તેમને કેટલો • પુરુષાર્થ કરવો પડયો હશે તેની ખરી કલ્પના આવવી મુશ્કેલ છે. તેઓ
અનેક આર્થિક મુશ્કેલીઓ વટાવીને બી. એ. થયા, એમ. એ. થયા, કૅલેજના અધ્યાપક બન્યા-આ બાબતનું મારે મન એટલું બધું મહત્વ નથી અને તે એટલા માટે કે નવી કેળવણીના ઉગમના એ દિવસમાં જે કોઈ સામાન્ય સ્થિતિના વિદ્યાર્થીઓ આગળ વધ્યા, ઉપર આવ્યા તેમાંના ઘણાખરાને આ કસોટીમાંથી પસાર થવાનું જ હતું. પણ પછી તેમણે કૅલેજની નોકરી છોડી દીધી અને શરૂતનું દક્ષિણામૂર્તિ વિદ્યાર્થીભવન એટલે પાંચ પંદર વિદ્યાર્થીઓની એક નાની સરખી બેડિંગના તેઓ નિયામક બન્યા-આ પુરપાર્થ, આ સાહસ એ સમયની પરિસ્થિતિ માટે નાને સુને નહોતે. પછી દક્ષિણામૂર્તિ વિદ્યાર્થીભવન છાત્રાલયમાંથી આગળ જતાં એક સંપૂર્ણ શિક્ષણસંસ્થામાં વિકસ્યું, પણ તે સંસ્થા શ્રીમન્નથુરામ શર્માની પ્રેરણા અને આર્થિક મદદથી ઊભી થઈ હતી અને તે વિષેની કલ્પના પ્રાચીનકાળના એક ગુરુકુળની હતી. નાનાભાઇ નથુરામ શર્માના પટ્ટશિષ્ય હતા અને તેમના વિશે નાનાભાઇની અથાક ભકિત અને શ્રદ્ધા હતી. આ બધું છતાં નાનાભાઇનું પ્રેરક બળ હંમેશાં તેમની સત્યનિષ્ઠા અને ચારિત્ર્યનિષ્ઠા રહી હતી. સમય જતાં પોતાના ગુરુના ચારિત્ર્યમાં શંકા પેદા થાય એવી ઘટનાઓ નાનાભાઇની નજર સામે