Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 125

તા. ૧૬-૬-૬૨
, પ્રબુદ્ધ જીવન
આવે કે તેલમાં ઓગળે એવા રેડિયો એકટીવ આઈસોટોપ ભેડા પ્રમાણમાં નાખવામાં આવે છે અને પછી બીજ તેલ છોડવામાં આવે છે. જેવું: રેડિએકટીવ આઈસેપવાળું તેલ બીજે છેડે પહોંચે કે પાઈપ ઉપર ગેલા રેડિએકટીવીટી માપવાના યંત્રમાં અવાજ થાય છે. આથી તરત ખબર પડે છે કે બીજા તેલ હવે શરૂ થાય છે અને બીજી ટાંકીને વાલ્વ ઉઘાડવાની જરૂર છે. એક ઠેકાણેથી બીજે ઠેકાણે સેંકડો માઇલ દૂર આવી રીતે તેલ મોકલી શકાય છે. અને મુશ્કેલી પડતી નથી. - રેડિયો એકટીવ આઇસોટોપ દ્વારા મશીનરમાંથી નીકળતા કાગળ, રબર, પ્લાસ્ટીક ઈત્યાદિની જાડાઈ સરખી છે કે નહીં તે પળવારમાં નકકી કરી શકાય છે. જમીનમાં દાટેલા પાણીના નળ કર્યો ફાટી ગયાં છે અને કયાં ગળે છે તે સહેલાઇથી જમીન ખોઘા વગર જાણી શકાય છે, મોટી મોટી ટાંકીઓમાં પ્રવાહીની સપાટી
કયાં સુધી છે તે નકકી કરી શકાય છે. રેડિયો–આઇસોટોપના આવા " અનેક ઉપયોગો શોધાયા છે અને એમાં ઉમેરો થતો જાય છે.
આ નિરૂપણ પુરૂ કરતાં પહેલાં રેડિઓ-એકટીવ આઇ ટેપના એક અવનવા ઉપયોગને ઉલ્લેખ કરવા જેવો છે. કાર્બનને ૧૪ વજનને આઇસોટોપ પ્રાચીન પુરાતત્વના અવશેષા કેટલાં વર્ષો જુની છે એ નકકી કરવામાં મોટે ભાગ ભજવે છે. પ્રત્યેક સજીવ પદાર્થમાં કાર્બન હોય છે અને આ સીધી કે આડકતરી રીતે હવામાંના કાર્બન ડાયોકસાઈડમાંથી મળે છે. હવામાંના કાર્બન ડાયોકસાઈડમાં કાર્બન ૧૪. થોડા પ્રમાણમાં હોય છે, જે હવાના આવરણના ઉપલા પડમાં ઉત્પન્ન થાય છે),કાર્બન-૧૪ વાળા કાર્બન ડાયોકસાઈડ કાર્બન-૧૨ (સાદા-કાર્બન) ડાયોકસાઈડ જેવો જ હોય છે અને તે શરીરમાં પ્રવેશે છે. કોઇ પણ સજીવ વસ્તુમાં ઓ" રેડિ–એકટીવ કાર્બન
આઈસોટોપ અમુક પ્રમાણમાં હોય છે. જયારે સજીવ વસ્તુ નિર્જીવ > બને છે, ત્યારે આ કાર્બન - ૧૪ ની આપ લે બંધ પડે છે અને તે ધીરે
ધીરે નાશ પામે છે. કાર્બન - ૧૪ નું અર્ધજીવન ૫૬૦૦ વર્ષનું છે. કોઇ પણ અવશેષ લઇ તેમાં કાર્બન - ૧૪ નું પ્રમાણ માપવામાં આવે તે તે તેના પરથી તેઅવશેષો કેટલા જૂના છે તે નકકી કરી શકાય. સંસ્કૃતિના અભ્યાસમાં પરમાણુ વિજ્ઞાન આ રીતે મહત્તા પૂર્ણ ફાળો આપે છે એ ખાસ ઉલ્લેખનીય છે.
રેડિએકટીવ આઈસોટોપના નવા નવા ઉપયોગો શોધાતા જાય છે, અને , પરમાણુ અને પરમાણુશકિત માનવ- જાતના લાભાર્થે વધુ ને વધુ વપરાય એવા પ્રયત્ન થઇ રહ્યા છે. આપણા દેશમાં આઈસોટોપ બનાવવાનું કાર્ય મુંબઈ પાસે
એમાં કાઢવામાં આવેલ એટમિક રિએકટરમાં મોટા પ્રમાણમાં હાથ ધરવામાં આવ્યું છે.
' ' ઈલેકટ્રેન ' '' અગાઉ આવી ગયું તેમ હવે એ સુવિદિત છે કે પરમાણુના ન્યુ-' ' ક્લીઅસમાં પ્રોટોનો હોય છે. તે અત્યંત સૂક્ષ્મ હોઈ પરમાણુને માત્ર
એક દશ લક્ષાંશમો ભાગ જ રોકે છે. રાસાયણિક ફેરફારમાં તેને હિસ્સો હોતું નથી. આ ફેરફારો કલીઅસ ફરતાં આવેલાં ઈલેક્ટનના પડમાં સૌથી બહારના પડમાં આવેલ ઈલેકટ્રોનની સંખ્યામાં થતા 'ફેરફારને આભારી હોય છે. ન્યુકલીઅસને તેના પર કાબૂ રહે છે. પણ તેમાં તે ભાગ લેતું નથી.
ઈલેકના વીજળીનાં મૂળભૂત રજકણ છે. ધાતુઓને ગરમ કરતાં અથવા તેમની ઉપર અબ્રાવાયોલેટ કિરણે ફેંકતાં તેમજ કેટલીક - રાસાયણિક ક્રિયાઓમાં તેઓ છૂટાં પડે છે. કે , ઈલેકટ્રોન અંગે ખૂબ સંશોધન થયું છે. પરિણામે તેના ઉપયોગો સમજાય છે એટલે તેને ઉપયોગ કરીને અનેક શોધ થઇ છે;
અને નવી નવી અદભૂત વિસ્મયકારક ઈલેક્ટ્રોનિક કરામત બહાર - પડતી જાય છે. ઈલેકટ્રોનિક યંત્ર વિદ્યા અનેક અજાયબીઓ સર્જા- વતી જાય છે. અવકાશમાં ચડાવાતાં રોકેટો અને સ્કૂટનિકોનું સંચાલન જમીન પર રહ્યા રહ્યા ઈલેકટેનિક કરામત વડે કરવામાં આવે છે. રેડિ બ્રોડકાસ્ટીંગ, ટેલિવિઝન જેવી કરામત ઇલેકટ્રોનને આભારી છે. સમાપ્ત.
* - નૃસિહ મૂ. શાહ
જૈનદર્શન
(ગતાંકથી અનુસંધાન) જૈન દર્શનને બીજો મહત્ત્વને સિદ્ધાન્ત છે સ્યાદ્વાદ. અંગ્રેજીમાં તેને “Relativity in thinking ' કહીને ઓળખાવી શકાય. આ અનેકાન્તવાદ જૈન દર્શનને એટલે મહત્ત્વને સિદ્ધાન્ત છે કે, દાર્શનિક દુનિયામાં એ અનેકાને દર્શનના નામે ઓળખાય છે. જૈન ધર્મના મહાન આચાર્ય શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકર આ અનેકાન્તવાદ વિષે જણાવે છે કે, વિUT ઢોસા વધારે સાવ જ નિāg તાઁ મવવાળો મોટો સંતવાયક્ષ જેના વિના લોકોને વ્યવહાર ચાલી શકે તેમ નથી તેવા ત્રિભુવનની ગુરુ અનેકાન્તવાદને નમસ્કાર હે ! આચાર્ય સિદ્ધાસેન ‘નમે અરિહંતાણીની જેમ–અરિહન્તને નમસ્કાર હો' એ માફક, અનેકાન્તવાદને નમસ્કાર હો’ એમ જણાવીને અરિહતની સમાન કક્ષાએ અનેકાન્તવાદને મૂકે છે.
અનેકાન્ત દષ્ટિથી મનુષ્યના વિચારોમાં ઉદારતા આવે છે. તે વિરોધીઓ પ્રતિ પણ આદર ભર્યો વ્યવહાર કરવાની કળા શિખવે છે.અનેકાન્ત દસ્થિી ભિન્ન ભિન્ન મતાન્તરો તથા ભિન્ન ભિન્ન પ્રજાઓ સાથે સહઅસ્તિત્વ થઇ શકે છે.
અનેકાતવાદીનું સૌથી મોટું લક્ષણ એ છે કે તે સમાધાનવાદી હોય છે. સૌની સાથે સમાધાન કરવાની અને સૌને શાન્તિથી સાંભળવાની તેની વૃત્તિ હોય છે. પોતાની આલોચના સાંભળવાની ધીરજ અનેકાન્તવાદીમાં પેદા થાય છે. અનેકાન્તવાદીમાં માધ્યસ્થભાવ પ્રરેપૂરો ખીલેલો હોય છે. અનેકાન્તવાદીમાં જ મૈત્રીભાવ અને પ્રમોદભાવ પણ વિકસે છે. અનેકાન્તવાદના નિર્મળ જળથી દષ્ટિનું પ્રક્ષાલન થાય છે, રાગદ્રપના દોષ દૂર થાય છે, એટલે ચિત્તશુદ્ધિ અને આત્મસિદ્ધિને માર્ગ સુલભ થઇ જાય છે. આવો એકાન્તદષ્ટિને . મહિમા છે. - સંસારમાં બે પ્રકારના સંઘર્ષો નજરે પડે છે. એક સ્વાર્થભૂલક અને બીજો વિચારમુલક સંઘર્ષ. રાષ્ટ્રો રાષ્ટ્રો વચ્ચે થતાં મહાયુદ્ધો, સ્વાર્થને લીધે ઉપને થાય છે અને તેવાં યુદ્ધોને અટકાવવાનો માર્ગ અહિંસા છે. તે જ પ્રમાણે બીજા પ્રકારના વિચારમૂલક સંઘર્ષોને અટકાવવાને માર્ગ અનેકાન્ત છે. અનેકાનો દષ્ટિથી વિચારોની શુદ્ધિ થાય છે અને સ્યાદવાદથી વચનશુદ્ધિ થાય છે. સ્યાદ્વાદ એટલે અનાહી ભાષાશૈલી. સ્યાદ્વાદથી ભાષામાંથી કદાગ્રહનું ઝેર દૂર થાય. છે. સ્વાદુવાદ ‘જ' ને બદલે “પણ” બોલવાનું શિખવે છે. આ આમજ છે એમ કહેવાને બદલે ‘આ આમ પણ છે એમ કહેવાથી ધણી ઝઘડી માં ઓને અંત આવે છે. ‘જ કહેવાથી બીજાના મતને નિષેધ થાય છે. , ત્યારે “પણ” કહેવાથી પોતાની વાતનું નિરૂપણ થાય છે, પણ સાથે સાથે બીજાને ઈન્કાર થતો નથી. આમ પણ કહેવાનું સ્યાદ્વાદ શીખવે છે કે જેથી કદાગ્રહ થતું અટકી જાય છે. દાખલા તરીકે શ્રી રામને કોઈ કહે કે તે પુત્ર જ છે તે ખોટું છે. તેઓ કોઈના પુત્ર છે, તો કોઇના પિતા, ભાઈ, જમાઇ, પતિ, વૈરી, મિત્ર, સ્વામી તથા રાજ પણ છે. તેઓ દશરથના પુત્ર છે, લવકુશના પિતા છે. લક્ષમણના ભાઈ છે, જનક રાજાના જમાઈ છે, સીતાજીના પતિ છે, રાવણના વૈરી છે, સુગ્રીવ આદિના મિત્ર છે, હનુમાનના સ્વામી છે અને પ્રજાના રાજા પણ છે. જો આમાં કોઈ ‘જ' લગાડીને પુત્ર જ છે અથવા પિતા જ છે એમ કહે તે વિરોધ પેદા થાય છે, પરંતુ પુત્ર પણ છે, પિતા પણ છે. એમ કહે તો વિરોધ અટકી જાય છે. આ છે સ્યાદ્વાદની નિર્દોષ છે
અનાગ્રહી ભાષાપ્રણાલિ. - સાદ્વાદની વ્યાખ્યા કરતાં આચાર્ય કહે છે કે, સ્પિન વસ્તુનિ સાપેક્ષ રીયાવિહદ્ધના ઘર્ષ સ્વીરો f૬ સ્થાવવાદ : એક જ પદાર્થમાં જુદી જુદી અપેક્ષાથી પરસ્પર વિરૂદ્ધ એવા અનેક ધર્મોનો સ્વીકાર કરવો એ સ્વાવાદ છે. જેના દર્શનમાં એક દષ્ટિકોણથી પદાર્થને અવકન કરવાની પદ્ધતિ અપૂર્ણ તથા અપ્રમાણિક મનાય છે, કારણ કે જે ન દર્શન પ્રત્યેક પદાર્થને અનન્દુધર્માત્મક માને છે. ધર્મના - અર્થ અહીં ગુણ સમજવાનો છે. ' સ્વાદવાદને બીજા શબ્દમાં અપેક્ષાવાદ પણ કહી શકાય. એક
અપેક્ષાથી અમુક વાત સાચી હોઈ શકે તે બીજી અપેક્ષાએ તેથી વિરૂદ્ધ વાત પણ સાચી હોઈ શકે છે. જેમકે એક માણસ એક દસ શેરની વસ્તુને હલકી કહે છે અને બીજો તેને ભારે કહે છે. આ’ બનેલી. વત એકબીજાથી તદ્દન વિરૂદ્ધ છે, છતાં બન્ને પોતપોતાની દૃષ્ટિએ સાચા છે. પહેલો માણસ વીશ શેરની વસ્તુની અપેક્ષાએ
-
કે,
આ અંક મોડો કેમ? નિવાર્ય સંજોગોને કારણે આ અંક તૈયાર કરવામાં ત્રણ ચાર દિવસની ઢીલ થઈ છે. જે માટે પ્રબુદ્ધ જીવનના વાચકોની માં માગવામાં આવે છે. આ છે',' તંત્રી, પ્રબુદ્ધ જીવન
:
૬, . .
' '