Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 115

તા. ૧૬-૬૨
'પ્રબુદ્ધ જીવન
ને કોઈને વાગે તો નજીવી ઈજા થાય, પાણ બંદૂકમાંથી ફોડીને તેને વેગ આપવામાં આવે તો તે પિલાદમાંથી પણ આરપાર નીકળી જાય. આથી પરમાણનું કેન્દ્ર તેડવા ન્યૂટ્રોન જેવા કણાને ગતિ આપનારા યંત્રે શોધાયાં. આમાં સાઈકલેક્ટ્રોન નામના યંત્રની શોધ ખાસ અગત્યની છે. આ યંત્રમાં કેન્દ્ર તોડવા માટે વપરાતા ન્યૂટ્રોન જેવા, કણાને ગંજાવર વિદ્યુત લોહચુંબકોના ક્ષેત્રમાં દાખવા કરી અત્યંત ગતિમાન કરવામાં આવે છે, સાઈકલેક્ટ્રોનના શોધક પ્રોફેસર ઈ. ઓ. લોરેન્સને આ સિદ્ધિ માટે ૧૯૩હ્માં નોબેલ પારિતોષિક એનાયત થયું હતું, આ નૂતનતમ પદાર્થ વિજ્ઞા- નને અતિ સ્પષ્ટ અને આકર્ષક અહેવાલ લોર્ડ રૂથરફોડે તેમની છેલ્લી પુસ્તિકા ‘નવીન કીમિયાગીરી' (The Newer Alchemy) માં આપેલ છે. તેમાં વર્ણવેલી નોંધપાત્ર પ્રગતિ કોઈ આક- સ્મિક શોધને લીધે નથી, પરંતુ પરમાણું અને તેની રચનાના ઊ' અભ્યારાનું કદરતી પરિણામ છે, જે નુતન પદાર્થવિજ્ઞાનના લક્ષણરૂપ છે.
' ૧૯૩૯ માં જર્મન વૈજ્ઞાનિક ઓટો હાને (Otto Hann). યુરેનિયમના કેન્દ્ર ઉપર ન્યૂટ્રોનને મારો કર્યો. તેમને એક અજાયબીભરેલું પરિણામ મળી આવ્યું. ન્યૂટ્રોનના મારાથી યુરેનિયમ પર- માણુ બે ભાગમાં તૂટી પડે છે અને તેમાંથી બેરિયમ અને ક્રિષ્ણન અથવા સ્ટ્રીાિઅમ અને ઝિનન જેવા લગભગ બે રારખા ભાગવાળા પદાર્થો પેદા થાય છે. યુરેનિયમના ૨૩૫ વજનના આઈસોટોપ ઉપર આ ક્રિયા કરવાથી વધારે સફળતા મળી. આ કેન્દ્રવિભાજનની પ્રક્રિયાને ‘મૂકલીઅર ફિશન” (nuclear fission) કહેવાય છે. આ કેન્દ્ર વિભાજન દરમિયાન વીસ કરોડ ઈલેકટ્રોન વેલ્ટ જેટલી શકિત છૂટી પડે છે. યુરેનિયમના કેન્દ્રના વિભાજન દરમિયાન તેમાંથી ન્યૂટ્રોન પણ છૂટા પડે છે.
આ ન્યૂટ્રોનો વળી બીજા યુરેનિયમના પરમાણુઓને ભેદે છે એટલે વળી બીજા ન્યૂટ્રોન વછૂટે છે અને વધુ શકિત ઉત્પન્ન થાય છે. આમ ઉત્તરોત્તર પ્રક્રિયા ચાલ્યા કરે છે અને એક સેકન્ડમાં તે અફાટ શકિત છૂટી પડે છે. આને ‘સળંગ પ્રક્રિયા’ (ચેઈન રિએકશન ( chain reaction) કહેવાય છે. જેમ દારૂગેળાના મોટા જથ્થામાં એક ઠેકાણે દીવારાળી ચાંપવાથી તે આખે જ ફાટે છે તેવી રીતે આ પ્રક્રિયા થાય છે. વિભાજનની ક્રિયા શરૂ થઈ એટલે તેને અટકાવી શકાતી નથી. - મહા વૈજ્ઞાનિક આઈન્સ્ટાઈને ૧૯૦૫ માં અનુમાન કર્યું હતું કે પદાર્થનું શકિતમાં પરિવર્તન કરી શકાય અને તે માટે નીચલાં સમીકરણ રજૂ કર્યું હતું
* E = Mc E-energy alud; M=mass qaral; C-velocity of light પ્રકાશની ગતિ, જે દર સેંકડે ૧,૮૬,૦૦૦ માઈલ છે.
આ સમીકરણ પ્રમાણે જો માત્ર એક ગ્રામ (૧/૫૪.૬ રતલ). પદાર્થનું શકિતમાં પરિવર્તન થાય તો તેનાથી ૪,૦૦૦ હોર્સ પાવરનું એજીન રાત એક વર્ષ સુધી ચાલ્યા કરે એટલી શકિત મળે. * આપણે ઉપર જોઈ. ગયા કે યુરેનિયમના ૨૩૫ વજનવાળા આઈટોપ ઉપર ન્યૂટ્રોનને મારો કરવાથી તે ફાટે છે. પરંતુ એ મારો યુરેનિયમ ૨૩૮ ઉપર કરવાથી યુરેનિયમ ૨૩૮ ન્યૂટ્રોનને પચાવી જાય છે અને પરિણામે પરમાણ નંબર ૯૩' વાળું એક નવું જ મૂળતત્વ ઉત્પન્ન થાય છે. આને મ્યુઝિયમ નામ આપવામાં આવ્યું છે. આ મૂળતત્ત્વ અસ્થિર છે અને તેનું પરિવર્તન ૯૪ પરમાણુ નંબર વાળા નવા મૂળતત્ત્વમાં થાય છે. આ નવું મૂળતત્ત્વ લુટોનિયમ કહેવાય છે. તે સ્થિર છે. તેની ઉપર ન્યૂટ્રોનને મારો કરવાથી તે પણ યુરેનિયમ ૨૩૫ ની માફક તૂટે છે અને મોટા પ્રમાણમાં શકિત આપે છે. યુરેનિયમ ૨૩૫ ના એક ઐસનું વિભાજન થતાં લગભગ ૬૫,૦૦૦ કિલોવોટ
કલાક જેટલી વિપુલ શકિત મળે છે, જે લગભગ ૨૦૦ ટન કોલસા બાળવાથી મળતી શકિતની બરાબર છે. આ થયા પરમાણુ બોમ્બની રચનાને સિદ્ધાંત. આ પ્રમાણે પરમાણુ તોડી જે શકિત વછૂટે તેને ઉપયોગ કરી બનાવેલે બામ્બ વિભાજન-બાળ (fission homb) કહેવાય છે. કમનશીબે પરમાણુશકિતનો પહેલો ઉપયોગ વિનાશ અથે થયો. પણ હવે પરમાણુશકિત--પરમાણુ તેડવાથી વછૂટતી શકિત-રોજીંદા વપરાશમાં લેવામાં સફળતા મળી છે. પરમાણુપરિવર્તન દરમિયાન મોટા પ્રમાણમાં મળતી શકિત ગરમીના રૂપમાં આપણને મળે છે. આ ગરમી દ્વારા પાણ'ની વરાળ બનાવી તે વડે વીજળી ઉત્પન્ન કરી શકાય તેમ જ બીજા યંત્રો ચલાવી શકાય. આજે તે પરમાણુ-પરિવર્તનને કાબૂમાં રાખી જોઈતા પ્રમાણમાં આપણે શકિત મેળવી શકીએ છીએ. અમેરિકા, રશિયા, ઈગ્લેન્ડ
ત્યાદિ દેશેએ પરમાણૂશકિતથી ચાલતી સ્ટીમરો, સબમરીને બનાવી છે અને વીજળી ઉત્પાદન માટે પાવર હાઉસ સ્થાપ્યાં છે. પણ આટલેથી જ પરમાણુ શકિતના શાંતિસમયના ઉપગે અટઉતા નથી.
પરમાણુ કોત્રમાં એક અગત્યની શોધ કત્રિમ રંડિયે એકટીવિટીની છે. રેડિયે-એકટીવ આઈસોટોપના અનેક ઉપયોગ છેલ્લાં ૧૦-૧૫ વર્ષમાં શોધાયા છે. ભૌતિક વિજ્ઞાન, રસાયણ, વંદક, પ્રાણીશાસ્ત્ર અને ઉદ્યોગમાં તે અતિ અગત્યના નીવડયા છે. અપૂર્ણ
નૃસિંહ મૂ. શાહ આજની સમસ્યા અવિભાજ્ય છે,
સમગ્રસ્પશી છે.” ( શ્રી વિમલા ઠકાર ભૂદાન આન્દોલનથી શા માટે છૂટાં થયાં અને જીવનના પ્રારંભથી આજ સુધીમાં તેમના વિચારવલણમાં કેવા ફવા ફેરફાર થતા રહ્યા તેને તેમના જ લખાણા તારા પ્રબુદ્ધ જીવનના વાચકોને પરિચય કરાવવામાં આવ્યા છે. ત્યાર બાદ તા. ૩-૩-૬૨ ના--*The challenge is indivisible ,' એ ગથાળા નીચે--અંગ્રેજી ભૂદાન’ માં પ્રગટ થયેલે તેમને ત્રીજા લેખ તેમની અદ્યતન વિચારસરણીનું જરા વિસ્તારથી નિરૂપણ કરે છે. આ વિચારસરણી શ્રી જે. કૃષ્ણમૂતિની વિચારણા વડે અન્યન્ત પ્રભાવિત બનેલી છે એ હકીકત વાંચકોએ ધ્યાનમાં રાખવાની છે. પ્રસ્તુત લેખન નીચે અનુવાદ આપવામાં આવે છે. આ અનુવાદ કરતાં મેં ઠીક ઠીક મહેનત લીધી છે અને એમ છતાં સંભવ છે કે આ અનુવાદ વાચકોને પૂરી સંતોષ ન આપે. પરમાનંદ.)
આ વીશમી સદીએ દરેક જવાબદાર અને સંવેદનશીલ વ્યકિત એ હકીકત વિશે સભાન બનાવેલ છે કે પાયાની ક્રાનિતની આજે સૌથી વધારે જરૂરિયાત છે. ભૌતિકવાદીઓ અને તત્ત્વવાદીઓ બન્ને પ્રકારના વિચારકો માનવીના પાયાના પરિવર્તન અંગે એફસર પોકાર ઉઠાવી રહ્યા છે. સામ્યવાદી અને બીન---સામ્યવાદીઓ માનવીપરક ગુણલક્ષી ફેરફાર અંગે લગભગ એક સરખા શબ્દોમાં ચર્ચા કરી રહ્યા છે. દુનિયા ભરના રાવું કોઇ સંપ્રદાયના ધર્મ પ્રચારકો ઘર ઘરના છાપરથી બુમ મારી રહ્યા છે કે, આજે માનવજાત સામે જે સમસ્યાઓ ઊભી થઇ છે તેને પહોંચી વળવા માટે આજનું માનવી -મન અસમર્થ નીવડયું છે. આ સમસ્યાને પહોંચી વળવા માટેના આજ સુધીના બધા પ્રયત્ન નિષ્ફળ સાબીત થઇ રહ્યા છે. રાજનીતિજ્ઞો અને અર્થવિદો, શિક્ષકો અને (ઉપદેશક, સુધારો અને વિપ્લવવાદીઓ એક પ્રકારના દુષિત વર્તુળમાં ઘુમરી ખાઈ રહ્યા છે. તેઓ એકમેકને પૂછી રહ્યા છે કે, શા માટે આપણે બધા કોઈ ઊંડી ખીણ તરફ ધસી રહ્યા છીએ અને આ અંગે શા માટે આપણે એકમેક ઉપર બધો જ દોષ દાલવી રહ્યા છીએ?
અધૂરો અભિગમ ઘાતક છે. મને લાગે છે કે, આજની સમસ્યાને આપણે યથાસ્વરૂપે ઓળખતા જ નથી. આપણને એ બાબતનું ભાન નથી કે પાયાની સમસ્યા અવિભાજય