Prabuddha Jivan 1962 Year 23 Ank 17 to 24 and Year 24 Ank 01 to 16

SR No.: 525947
Original Sutra Author: N/A
Author: Parmanand Kunvarji Kapadia
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1962
Total Pages: 252
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 11

તા. ૧-૧-૬૨
ગોવાની મુકિત સંબંધે કાકાસાહેબ કાલેલકર શું કહે છે? આ ઉપરાંત બીજા અવતરણ કાકાસાહેબ કાલેલકરે ‘જન્મભૂમિના પ્રતિનિધિને ગોવાની મુકિત અંગે આપેલી મુલાકાતમાંથી ઉષ્કૃત કરેલું છે. જે નીચે મુજબ છે:
“ સરોવરનું ટીપુ આખરે સરોવરમાં મળી ગયું છે.” એવા આનંદપ્રદર્શક ઉદ્ગાર સાથે આ મુલાકાતનો પ્રારંભ થાય છે. ગાવાને મુકત કરવા માટે ભારત સરકારે લીધેલા પગલાથી અમેરિકાએ ટીકા કરી છે કે ભારતનું પગલું ગાંધીજીની સત્યાગ્રહની નીતિ સાથે કોઈ રીતે સુસંગત નથી. આપનું એ સંબંધમાં શું માનવું છે,” આ પ્રશ્નકાકા સાહેબને પૂછતાં તેમણે જરાક વિચાર કરીને નીચે પ્રમાણે
જવાબ આપ્યો :
પ્રબુદ્ધ જીવ ન
“મારા પૂર્વજો ગાવા તરફના, અમારા કુળદેવનાં મંદિરો ગાવામાં જ છે. એટલે અમે અવારનવાર ગાવા જવાના જ. લગ્ન સંબંધથી પણ ગાવાના સમાજ સાથે અમે પૂરેપૂરાં સંકળાયેલા એટલે હું પેાતાને ગામાંતનિવાસી ગણુ છું.
“ભારતના એક નાનકડો હિસ્સા પરતંત્ર રહે એ શલ્ય અસહ્ય હતું જ. પણ ગાવાનિવાસી તરીકે પણ ગાવાની આઝાદી માટે મન અસ્વસ્થ હતું. ગાવાની પુણ્યભૂમિ મુકત થયેલી જોવા માટે હું તલસતા હતા. એટલે મારે માટે આજના દિવસ અપાર આનંદનો છે, શુભ દિવસ છે. ”
“ગાવાની આઝાદી માટે આઝાદીને કારણે આખી દુનિયા પ્રસન્ન થઈ છે એ વિષે શંકા નથી. સવાલ એટલા જ છે કે અહીં અહિંસામાં માનનાર અને ગાંધીજીને રસ્તે ચાલનાર ભારતે શસ્ત્રોનો પ્રયોગ કર્યો એ કર્યાં સુધી ઠીક થયું? મહાત્માજી સાથે ત્રીસેક વર્ષ ગાળ્યાં. એમની પ્રેરણાથી અને એમની દેખરેખ હેઠળ અનેકાનેક કામા કર્યા.. મહાત્માજીના સત્યાગ્રહના સિદ્ધાન્તો દેશપરદેશના લોકોને સમજાવવાનું કામ કર્યું. એના કાંઇ પણ અધિકાર ગણાતા હોય તો હું કહું છું કે જવાહરલાલજીએ જે પગલું ભર્યુ તે યથાયાગ્ય હતું. અહિંસા અને સત્યાગ્રહનો એ અર્થ કોઈ કાળે ન થઈ શકે કે અહિંસામાં માનનાર પક્ષ પોતાની વાત સાએ સા ટકા ન્યાયની હોય તો યે સદાકાળ હાથ જોડીને બેસી રહે અને અહિંસા એટલે નિર્વીર્યતા એમ સાબિત કરે. અહિંસા અને સત્યાગ્રહ આત્મ-બલિદાનમાં માને છે, આત્મહત્યામાં નહિં. આત્મબલિદાન દ્વારા સત્ય, સ્વતંત્રતા, ન્યાય, સમતા અને બંધુતાને વિજય મેળવવા માગીએ છીએ. અન્યાય, અત્યાચાર અને ઘાતકીપણું સતત ચાલતું હોય અને જવાબદાર રાષ્ટ્રો પોતાની ધર્મબુદ્ધિ વેચી નાખી ફકત જોયા કરે ત્યારે અન્યાયના ભાગ થયેલા આપણા દેશવાસીઓને તુરત મુકત કરવા એ આપણી ફરજ થઇ બેસે છે.
“ પાટું ગલની શકિત તે કેટલી ? અને પોર્ટુગલની અક્કલ વિષે તો, અક્કલની જવાબદારી વિષે તે આખી દુનિયા જાણે છે. પોર્ટુગલ પાછળ ઈંગ્લાડ, ફ્રાન્સ અને અમેરિકા જેવા દેશાનું પીઠબળ હતું, તેથી આપણે એ રાષ્ટ્રને અનેક રીતે વિનવ્યા, આપણા સત્પક્ષ છે એ આપણે એમને પુરવાર કરી આપ્યું, છતાં એમણે પેાતાના પ્રભાવ વાપર્યો નહિં, પાતાની લાગવગ ભારત સામે વાપરી ત્યારે અક્કલ વગરની, સમજ વગરની, અને ન્યાય વગરની પોર્ટુગલ સરકારને સમજાવવાને ઈલાજ શો રહ્યો?
“ અને આપણે બળ વાપર્યું છે કયાં ? સાપ અહિંસક થઇ જાય તે મેં એણે ફ ફાડો ન છોડવા જોઇએ એમ રામકૃષ્ણ પરમહસે કહ્યું છે. આપણે જો શસ્રબળથી ગાવાને સ્વતંત્ર કરવા માગતા હાત તો એની સાથે છળકપટ પણ આચર્યું હોત. આપણે એને આટલી બધી તૈયારી કરવાની તક પણ ન આપી હોત. આપણે આખી દુનિયાને વચમાં પડવાની તક આપી અને જ્યારે ઈંગ્લાંડ, ફ્રાન્સ, અમેરિકા જેવાં ગેારાં રાષ્ટ્રો પોર્ટુગલ જેવાને રોકવા તૈયાર
૧૭૭
નથી એમ જોયું ત્યારે એ નિર્વીર્ય પ્રેક્ષકો જે ભાષા સમજી શકે તે ફફાડાની ભાષા જ આપણે વાપરી છે.
“ કાશ્મીરના સવાલ જાગ્યા ત્યારે આપણે રાષ્ટ્રસમૂહ આગળ ફરિયાદ કરવા ગયા. એમણે કેવી નીતિ ચલાવી તે આપણે જાણીએ છીએ છતાં, તેમની સામે આપણે તકરાર કરી નથી, કરવાના નથી. માણસ જાતની માળી ધર્મબુદ્ધિના પ્રતિનિધિઓની એ જમાત છે. તકરાર કરીએ તે માણસજાત હજી અપૂર્ણ છે એની જ તકરાર કરવા જેવી વાત છે.
યુદ્ધો અને ફ્રૂટ નીતિમાં તૈયાર થયેલાં રાષ્ટ્રો સાથે કામ છે, એટલે આપણા ભવિષ્યના જીવનક્રમ સહેલા નથી. ભગવાનને ભરોસે સત્યનારાયણ ઉપરની શ્રદ્ધાને જોરે આપણે ચાલીએ છીએ. તિબેટ પ્રત્યે આપણે નૈતિક સહાનૂભૂતિ બતાવી અને ચીનનું વૈમનસ્ય વહારી લીધું. જ્યાં જ્યાં સ્વતંત્રતા અને શાંતિની તરફેણમાં આપણે આપણા અવાજ ઉઠાવ્યો છે ત્યાં ત્યાં આપણે મુશ્કેલીમાં આવ્યા છીએ; પણ એમાં જ આપણી કસેાટી છે. પશ્ચિમનાં રાષ્ટ્ર જાણે કહે છે કે અમારા જેવા તમે નથી થતાં એ જ તમારો ગુનો. અનુભવે તે જોશે કે એમનું પણ આપણે હિત જ ઈચ્છયું છે.
“મને લગીરે શંકા નથી કે ગાવાની બાબતમાં આપણી અત્યાર સુધીની ધીરજ અને આજનું પગલું બંને યોગ્ય છે અને એમાં આપણે મહાત્માજીની શીખામણથી ચળ્યા નથી”. માનસશાસ્ત્ર અને રાગદ્વેષમુકિત વિચાર
(૦૧
આજે માનસશાસ્ત્ર એક વિશાળ સંશાધનનો વિષય બની રહેલ છે. માનવીચિત્તના ધર્માનું સંશોધન એ તેનું મુખ્ય ધ્યેય છે. ઈન્દ્રિયા દ્રારા મન જ્ઞાનને ગ્રહણ કરે છે અને એ રીતે પ્રાપ્ત થયેલા જ્ઞાનને મનન ચિન્તન દ્વારા વિકસાવવામાં આવે છે. વિશદ વિચારણાની પ્રાપ્તિ અર્થે જેટલી, જરૂર સુક્ષ્મ માનસિક વિશ્લેષણની છે, તેટલીજ જરૂર માનસિક શુદ્ધિની—ચિત્તશુદ્ધિની છે. પહેલી બાબત તે સૌ કોઇ સ્વીકારે છે, પણ વિશદ વિચારણાના કાર્યમાં ચિત્તશુદ્ધિ શું ભાગ ભજવે છે તેનું મહત્વ બહુ ઓછા લોકોના ધ્યાનમાં છે.
કોઇ પણ વસ્તુને યથાસ્વરૂપે ગ્રહણ કરવા માટે સુક્ષ્મ તત્વગ્રાહી ચિત્ત અતિ આવશ્યક છે પણ એટલું પૂરતું નથી. આ ચિત્ત રાગદ્વેષ અને તજજન્ય વિકારોથી-અભિનિવેશેાથી.-પણ બને તેટલું મુકત હોવું જોઇએ. જેમ આખા ગમે તેટલી સારી, સપ્રમાણ અને સુયોગ્ય રચનાવાળી હોય તો પણ તે આખા ઉપર કમળાની અસર હોય તો તે ભિન્નભિન્ન વર્ણને યથાસ્વરૂપે પારખી શકતી નથી, દરેક પદાર્થ ઉપર પીતવર્ણની છાયા તેને માલુમ પડે છે, તેવી જ રીતે ચિત્ત જે રાગદ્વેષજન્ય માનસિક વિકારોથી કલુષિત હોય તો તેનું દર્શન પણ અમુક અંશે અસમ્યક હોવાનું. જેના વિષે આપણને રાગ હોય છે તેના વિષે તેનામાં હોય તે કરતાં વધારે ગુણાનું અને ઓછા દોષોનું આપણે આરોપણ કરીએ છીએ. જેના વિષે આપણને દ્વેષ હોય તેના વિષે આથી ઊલટો ક્રમ પ્રવર્તે છે. જ્યાં પ્રેમ ત્યાં પક્ષપાત, જ્યાં દ્રુપ ત્યાં વિપક્ષભાવ—એ ચિત્તની સાધારણ સ્વભાવ છે. જયાં સુધી વસ્તુ, વ્યકિત કે વિષય પરત્વે આપણામાં તટસ્થતા ઊભી ન થાય ત્યાં સુધી તે વસ્તુ, વ્યકિત કે વિષયને આપણે યથાસ્વરૂપે ગ્રહણ કરી શકતા નથી.
1
આ ઉપરથી એ ફલિત થયું કે કોઇ પણ ઝીણી વાત કે વિશાળ વિચારને પકડી શકે એવી માનસિક તાકાત કેળવવી, વિશ્લેષણશકિત પ્રાપ્ત કરવી એ વસ્તુતત્વના સમ્યક જ્ઞાનને માટે જેટલું આવશ્યક છે, તેટલી જ આવશ્યકતા પોતાના જ્ઞાાનને નિર્મળ, અભિનિવેશરહિત, વિશુદ્ધ, સમદર્શી બનાવવા માટે ચિત્તશુદ્ધિની-ચિત્તને રાગદ્વેષથી મુકત કરવાની છે. આજના માનસશાસ્ત્રી પહેલી બાબતના જ વિચાર કરતા હોય છે. બીજી બાબત જેને માનવીના દૈનિક જીવન સાથે, આચાર વિચાર સાથે, યમનિયમના પાલન સાથે એટલે કે ધર્માચાર