Page Text
________________
તા. ૧-૧૨-૪૭
પ્રબુણ જેન
કપોળ કેમનાં બે માનવરત્નો શ્રી કપાળ યુવક મંડળનું મુખપત્ર “કેળ અને પેળ જમાત અને તેમના અંધ અનુયાયીઓ આથી ખળભળી ઉઠયા. મિત્ર” આજે પચ્ચીસ વર્ષ પુરાં કરે છે. તેના પ્રસ્તુત રજત જયંતિ તે દરમિયાન “ચાબુક' નામના પત્રના અધિપતિએ પિતાની સામે અંક માટે મારે કાંઈક લખવું એ મુજબ મારા માન્યવર મિત્ર શ્રી મંડાયેલા બદનક્ષી કેસમાં અમુક ગેસાંઈ મહારાજે ઉપર કેટેમાં ખુશાલદાસભાઈ કેટલાક સમયથી મને આગ્રહ કરી રહ્યા છે. કપાળ- | હાજર રહેવાના સમન્સની બજાવણી કરી. ગોસાંઈ મહારાજ સરકારી મિત્ર’ માટે હું શું લખું એને વિચાર કરતાં કરતાં કપાળ કોમે જે કેટમાં જાય તે કેમ બને ? આ બાબતમાં મહારાજના અનુયાયીબે અગ્રગણ્ય લોકસેવકો પેદા કર્યા છે, જેમાંના એકનું અસ્તિત્વ એાએ સભા ભરી અને મહારાજની વિરૂદ્ધ કોઈએ કશું લખવું આજે ભૂતકાળમાં કંઈક વર્ષોથી વિસર્જિત થયું છે અને જેમાંના એક નહિ અને કોર્ટમાં કેઇએ તેમની વિરૂદ્ધ કાંઈ જુબાની આપવી નહિ આજે વિદ્યમાન છે, તે ઉભયનું “કપોળમિત્ર"ના વાંચકોને પુનઃ અને એવી રીતે કોઈ લખે કે જુબાની આપે તેને નાતબહારસ્મરણ કરવું તે સ્થાને લેખાશે એમ મને લાગ્યું અને એ વિચાર- સંપ્રદાય બહાર-કર એવો ઠરાવ કર્યો. મહારાજને સરકારી કોર્ટમાં માંથી આ લેખને જન્મ થયો છે.
હાજર થવાની ફરજ ન પાડવામાં આવે તેવી સરકાર ઉપર મોકલપહેલાં તે જાણીતા સમાજસુધારક સ્વર્ગસ્થ કરસનદાસ મુળજી.
વાની એક અરજી તૈયાર કરવામાં આવી અને તેમાં વૈષ્ણવ અનુતેમને જન્મ ઈ. સ. ૧૮૩૨ની જુલાઈ માસની ૨૫ મી તારીખે
થાયીઓની બળજબરીથી સહીઓ લેવામાં આવી. કરસનદાસે આની થયે અને ૩૮મા વર્ષ દરમિઆન ઈ. સ. ૧૮૭૧ ના ઓગસ્ટ
સામે પકાર ઉઠાવ્યું, અને આ અરજીને “ ગુલામી ખત’ તરીકે માસની ૨૮ મી તારીખે તેમનું અકાળે અવસાન થયું. આ ૩૮
જાહેર કર્યું. આ વૈષ્ણવ સમાજ કરસનદાસ ઉપર ધુંવાવા વર્ષની ટુંકી મુદત દરમિયાન સમાજસુધારણાનું તેમણે જે ભગીરથ
થઈ રહ્યો, પણ તેમને ન્યાત બહાર કે સંપ્રદાય બહાર કરવાની કાર્ય કર્યું છે તેની જોડી સમાજસુધારણાના ઇતિહાસમાં જદથી
કઈ હીંમત કરી ન શકયું. મળવી મુશ્કેલ છે. તેમની માતા સાત વર્ષની ઉમરે તેમને કરસનદાસની વૈષ્ણવ મહારાજ સામેની જેહાદ ચાલુ રહી. છોડીને ચાલી ગયેલાં. ત્યારબાદ તેમના પિતાએ બીજું લગ્ન કર્યું. તે મહારાજની જમાતના મુખ્ય પ્રતિનિધિ શ્રી. જદુનાથજી એટલે કરસનદાસ પિતાની છત્રછાયા છોડી, પિતાના કાકીને ત્યાં મહારાજ રણુક્ષેત્રમાં આવી ચઢયા અને " સ્વધર્મવર્ધક અને રહ્યા અને મેટા થયા. તેમનું ભણતર આજના અંગ્રેજી મેટ્રીકથી સંશયછેદક’ નામનું છાપુ’ તેમણે પણ શરૂ કર્યું. એક બાજુ બહુ વધારે નહતું. ૨૧ વર્ષની ઉમ્મરે તેમના જીવન ઉપર સત્ય પ્રકાશમાં ગેસાંઈ મહારાજ ઉપર હુમલાઓ ચાલ્યા કરે અને ગંભીર અસર કરતી એક ઘટના બની. તે વખતની “જ્ઞાન પ્રચારક તેમનાં ચારિત્ર્ય – પિકળે પ્રગટ થયાં કરે; બીજી બાજુએ મંડળી” નામની એક સંસ્થાના સભ્ય શ્રી. એદલજી પશઆએ સ્વધર્મવર્ધક અને સંશયછેદક' માં તેના જવાબ આપવામાં વિધવાવિવાહ ઉપર ઇનામી નિબંધની હરિફાઈની જાહેરાત કરી, આવે અને સાથે સાથે સમાજસુધારકે ઉપર ગાળાના વરસાદ અને સૌથી શ્રેષ્ઠ નિબંધ લખનારને રૂ. ૧૫૦નું ઇનામ આપવાનું
વરસાવવામાં આવે. આ વાણીયુદ્ધ ચાલ્યા કરતું હતું એવામાં તે જાહેરાતમાં જણાવવામાં આવ્યું. કરસનદાસ નાનપણથી જ જદુનાથજી મહારાજને તેમના કમનસીબે કોઈએ સલાહ આપી કે સમાજસુધારણ વિશે ઉદ્દામ વિચારો ધરાવતા હતા. તેમણે આ
સત્ય પ્રકાશમાં પ્રગટ થયેલા અમુક લેખેને અંગે પિતાની હરીફાઈમાં ઉતરવાનો વિચાર કર્યો અને નિબંધ લખવા માંડશે. બદનક્ષી થયાની મુંબઇની હાઈકોર્ટમાં તેમણે ફરિયાદ નોંધાવવી તેમનું અનન્ય આશ્રયસ્થાન તેમનાં કાકી તાજેતરમાં જ વિધવા અને રૂા. ૫૦૦૦૦ ની નુકશાનીની માંગણી કરવી. આ દાવો શરૂ થયાં હતાં. તેમને આ બાબતની ખબર પડી અને જાણે કે દુધ
થયે એ દરમિયાન મુંબઈની ભાટિયા કામ કે જેમની ઉપર પાઇને પોતે સાપ ઉછેરતા ન હોય એ તેમના દિલ ઉપર આથી વૈષ્ણવ મહારે જોનું અનન્ય અને અજોડ વર્ચસ્વ હતું તે કામના આઘાત થએ અને કરસનદાસને પિતાના ઘરમાંથી ચાલી નીકળવા
આગેવાનોએ સભા બેલાવી અને કોઈ ભાટિયાએ મહારાજની તેમણે આજ્ઞા કરી. આમ ૨૧ વર્ષની ઉમ્મરે તેમને કેવળ વિરૂદ્ધ જુબાની આપવી નહિ અને જે કંઈ એમ કરશે તેની પિતાના જ પગ ઉપર ઉભા રહેવાની ફરજ પડી. પિતાના ઘેર તે જ્ઞાતિના ધારા ધારણ અનુસાર સખત ખબર લેવામાં આવશે એ તેઓ જાય તેમ હતું જ નહિ. પરિણામે તેમને અભ્યાસ છોડવો ઠરાવ કર્યો. આ ઠરાવને હેતુ કોર્ટમાં ચાલતા કેસમાં ભળનાર ન્યાપડશે અને જીવનનિર્વાહ માટે તેમને આમ તેમ ફાંફા મારવા યમાં અન્તરાય નાંખનાર હોઈને એ ઠરાવ ગેરકાયદેસર હતા. અને પડયાં. ઘેડ સમયમાં તે વખતે માંડવી ઉપર ચાલતી ગેકલદાસ તેથી ભાટિઆ કામના આગેવાને ઉપર કરસનદાસે પિતાને ન્યાય તેજપાલ સ્કુલના હેડમાસ્તરની રૂ. ૩૫ ના માસિક પગારની તેમને મળવામાં અટકાયત કરનારૂં કાવતરું ઉભું કરવાનો આરોપ મુકી
કરી મળી અને જીવનમાં કાંઈ સ્થિરતા આવી. તેમનું પ્રથમ ફોજદારી કેસ કર્યો. આ કેસના પહેલા જ દિવસે કરસનદાસ ઉપર લગ્ન ઈ. સ. ૧૮૪૮ માં થયેલું. તે બાઇ ૧૮૫૨ માં ગુજરી ભાટિઆ કામના કેટલાક ઉશ્કેરાયેલા માણસેએ ભયંકર હુમલે ગએલાં. ત્યારબાદ તેમનું બીજું લગ્ન ૧૮૫૭ માં થયું. તે બાઈ કરેલે, પણ પોલીસની એકાએક મદદ આવી પહોંચવાથી તેઓ છ મહીનામાં ગુજરી ગયાં. ત્યારબાદ તરતમાં જ તેમણે ત્રીજું બચી શકયા. આ ફેજિદારી કેસમાં તેઓ જીત્યા અને આરોપીઓને લગ્ન કરેલું જેથી તેમને ચાર પુત્ર અને એક પુત્રી થયેલાં. ઉપર જુદી જુદી રકમને દંડ થયું. આ ઘટનાથી આખી કેમ ઉપર જણાવ્યા મુજબ જીવનનિર્વાહ માટે એક યા બીજી નોકરી કરતાં કરશનદાસની મજબુત ધાક બેસી ગઈ અને તેમને પિતાની સાથેના કરતાં તેમણે જાહેર જીવનમાં ઝંપલાવ્યું. તે વખતના જાણીતા
બદનક્ષી કેસમાં જરૂરી સાક્ષી એ મળવામાં ભારે સરળતા થઈ ગઈ. સામયિકમાં તત્કાલીન સામાજિક પ્રશ્નો વિશે ઉદ્દામ લેખે લખવાનું ૧૮૬૨ના જાન્યુઆરી માસની ૨૬ મી તારીખે ન્યાયભૂત સર તેમણે શરૂ કર્યું અને પ્રચલિત અનિષ્ટ રૂઢિઓ, વહેમે અને જોસફ આર્નોલ્ડની કોર્ટ માં આ સુવિખ્યાત “ મહારાજ લાઈબલ ધર્મના નામે ચાલતા અત્યાચાર સામે તેમણે જેહાદ શરૂ કરી. કેસ’ની શરૂઆત થઈ. અને પુરા ચાલીશ દિવસ એ કેસ ચાલ્યો. સમયાન્તરે તેમણે પોતે જ “સત્ય પ્રકાશ” નામનું એક પત્ર શરૂ બન્ને બાજુએ ત્રીશ ત્રીશ સાક્ષીઓએ જુબાની આપી. કરસનદાસની કર્યું અને આ પત્રમાં મુખ્યત્વે કરીને તે વખતના વૈષ્ણવ ગોસાઈ- તેમજ જદુનાથ મહારાજની લાંબી ઉલટ પાલટ તપાસ થઈ અને એના વ્યભિચાર, પાખંડ અને અનીતિમય આચાર સામે એક આખરે કરસનદાસની જીત થઈ અને ખરચ સાથે તેમની સામે પછી એક લેખેને તેમણે વરસાદ વરસાવવા માંડી. ગોસાંઇઓની કેસ કેટ રદ કર્યો. આ ૨૪ દિવસ ચાલેલા કેસમાં એક બાજુ
લાંબી ઉલટ પણ આપી. કરસનદાસન
કે
કરસનદાસની
| SR No. | 525932 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1947 Year 08 Ank 17 to 24 and Year 09 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1947 |
| Total Pages | 244 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 29 MB |