Page Text
________________
-પ્રભુષ જેને
.
.
વર
**
**
**
- t
. .
.
- જ્યારે અનેક નિયમો અને અનુશાસનના વોબંધનના નાગપાશમાં ધર્મ જ્યારે ગૂંગળાઈ રહ્યો હતો
ત્યારે બધા પક્ષવાદીનાં દુઃસહ બંધનો તાડીને સહજ સરળ સાધના આદરનાર ન આનદાને
. ( ભારતી’નો દીપાત્સવી અંકમાંથી સાભાર ઉદધત) છે. ઈ. સ. ૧૮૯૭ થી ઈ. સ. ૧૯૦૩ ના વચગાળામાં જ્યારે છે કે તેમના આ પદસંગ્રહનું નામ “બહેતરી" અર્થાત ૨ પદેને
હું રાજપુતાનાના પૂર્વ ભાગમાં સાધુસંતની વાણીના સંગ્રહ માટે ફરતે સંગ્રહ એવું છે. પરંતુ શ્રી ભીમસિંહના સંગ્રહમાં પદસંખ્યા જ ન હતા ત્યારે મને એક સાધુને પરિચય થયો. કેટલાક જણાવવા લાગ્યા છે અને પરિશિષ્ટમાં ર છે. ખુદ્ધિસાગરજીના સંગ્રહમાં બેએક વધારે પાક
- કે તેમનું નામ ધનાન હતું. તેમનાં કેટલાંક પદ પણ મળી આવ્યાં. " છે. ત્યારે શું કેટલાંક પદને તેડીને સંખ્યાની વૃદ્ધિ થઈ હશે, કે આનું ' ધનાન નામને ઉલટાવીને આનદધનને નામે પદ રચાયાં હતાં. જે ધનનાં જ રચેલાં આ ૭ર પદની બહારનાં પદ પણ આની સાથે જોડી
પદે મને મળી આવ્યાં તેનોનાં કેટલાંક વૈષ્ણવભાવતાં હતાં. બાકીનાં દેવામાં આવ્યાં હશે, કે બીજા કોઈની રચના પણ આમાં સ્થાન પામી સાંપ્રદાયિક ભાવવાળાં હતાં. આ બધાં પદં જોઇને મનમાં થયું કે હશે, કે પછી આ ત્રણમાંથી કેછે આથી અધિક કારણમાં સંખ્યાની પ્રથમ સાંપ્રદાયિક ભાવે સાધનાને માગેવળીને પાછળથી તેઓ સાંપ્રત વૃદ્ધિને માટે જવાબદાર હશે ?' . . દાયિક સહજભાવમાં મગ્ન થવા લાગ્યા હશે. પરંતુ તેમને જન્મ કયા મારા પ્રિય મિત્ર શ્રી. નિત્યાનંદ વિનોદ ગોસ્વામીએ વંદાવનના સંપ્રદાયમાં થયો હશે તે વિષે કાંઈ ખ્યાલ આવ્યો નહિ. , . . એક આનંદધનનાં કેટલાંક પદની મને ભાળ આપી હતી, પણ તેમનાં છે ત્યાં મને કેટલાકે જણાવ્યું કે આનંદધન પ્રથમ વૈષ્ણવ હતા, પદે હજી મળતાં નથી. મળી આવે તે કદાચ એક જ આનંદની જ કેટલાકે જણાવ્યું કે, નાયનિરંજનપથી હતા. બીજા કેટલાંક વળી નકકી થાય.. કારણ કે, આ આનંદધનનાં ઘણાં પદ વૈષ્ણવભાવવાળાં છે. * જણાવ્યું કે તેમનાં જાતિ કે કુળ જાણવામાં નથી આવ્યાં. જન્મની', બાદશાહ અહમદશાહના દફતરમાં કાર્ય કરતા, કાવ્ય અને સંગીતમાં દ્વિકીકત ન મળી છતાંય તેમની સાધના અને તેના કમિક વિકાસને પ્રવીણ એવા એક વૈષ્ણવ ઘનાદને ઉલ્લેખ પણ મળે છે. એમને
વિષે સાધુઓની પાસેથી કાંઈક જાણી શકાયું. ત્યાર પછી બીજા પણ જન્મ કાયથ કુળમાં થયું હતું અને દીક્ષા નિમ્બાર્ક સંપ્રદાયમાં લીધી : સતેની વાણીને સંગ્રહ કરવામાં રોકાઈ ગયું હોવાથી ધનાનંદના પદ : હતી. પોતાની પ્રિયતમા સુજાનને અનુલક્ષીને તેમણે ઘણાં ગીત તેમજ '', લાંબા વખત સુધી પથીમાં પડયાં રહ્યાં. . .
' કાવ્ય રચ્યાં છે. સુજાન તરફથી તેમની અત્યંત આસકિતને કારણે - iઢરપુરમાં ભજન સાંભળવાના હેતુથી એકવાર હું મુંબઈ ગયે. ... એકવાર બાદશાહ તરફ તેમનું સૌજન્ય ઘટયુંપરિણામે દિલથી - તે વખતે ફરગ્યુસન કોલેજના પ્રિન્સિપાલ પરલોકગત સુહદ પટવર્ધનને છોડીને તેઓ વંદાવનમાં ગયા અને ત્યાં ભકત નાગરીદાસના સાસરી
મળવાને માટે પુના ગયા. ત્યાં મારા બધે જન બંધુ મુનિ જિન. * થયો. નાદિરશાહે જ્યારે મથુરા પર આક્રમણ કર્યું ત્યારે તેમનું મૃત્યુ થયું. વિજયને અતિયિ થયું. તે વખતે જિનવિજ્યજીએ મને જૈન સાધુ, આનંદધનને જે કાંઈ પરિચય મળી આવે છે તે પરથી જણાય આનંદધનની વાત કરી. મને ત્યારે ખબરું' નહેતી પેલા આનંદધનું એ છે કે જન વશમાં તેમને જન્મ થયેલો. આ પરથી એ પણ જણાય તેમજ આ આનંદઘન એક જ વ્યક્તિ હશે. મધ્યયુગમાં એક જ નામના છે કે જેને બહારના પ્રભાવને ગમે તેટલે ટાળવા ઇચ્છતા હોય છતાં
ઘણા સાધુઓનાં ઉદાહરણ મળી આવે છે. ત્યાર પછી." ધશે વખતે મધ્યયુગના મરમીયા સહજવાદના સાર્વભૌમ આદર્શના પ્રભાવને રોકી છે કે જ્યારે મુનિ જિનવિજયજી શાંતિનિકેતનમાં આવ્યો ત્યારે વળી પાછી શકયા નહી.
. ' આનંદધતની વાત નીકળી. નકકી થયું કે પોતે ગુજરાતથી પાછા ખાવે જૈન ધર્મને આરંભ વેદના શાસ્ત્રાચાર અને વૈદિક કર્મકાંડની ' એટલે અમારે બન્નેએ આનંદધનનાં પદે વિષે વિચારવું. મુનિજી ગુજ- વિરૂદ્ધ ઉભા થયેલા વિદ્રોહથી થયે. વિદ્રોહ તત્વ જ એવું છે કે એકવાર '; રાત ગયા પણ જલદી પાછા ફરી શક્યા નહિ. મેં શ્રીયુત પૂરણચંદ એક ઠેકાણે તે પ્રગટયું કે પછી ધીરે ધીરે બધી દિશામાં તે ફેલાય છે. તેથી
નહારને આ વાત જણાવી, એટલે તેમણે મને પિતાના ગ્રંથભંડાર જ ધર્મમતની વિરુદ્ધમાં થયેલા આ વિદ્રોહે સંસ્કૃત ભાષાના દાસત્વનો -- માંથી બે છાપેલાં પુસ્તકો આપ્યાં. ' ' . '
અસ્વીકાર કર્યો. બુદ્ધની પહેલાથી જ મહાવીર વગેરે જૈન મતના ગુરૂઓએ - આમાંનું એક પુસ્તક શ્રાવક શ્રી ભીમસિંહે માણકે વિ. સં. પ્રાકૃત ભાષામાં પિતતાના મતની સ્થાપના કરવાનું શરૂ કરી દીધુ
મુંબઇમાં છપાયેલું હતું. તેમાં આનંદઘનનાં ૧૦૬ પદ હતાં. તે હતું. આ આંદોલનને પરિણામે પ્રાકૃત, પાલી, વગેરે ભાષાઓ જોત- ભૂમિકા કે ટીકાટિપ્પણું જેવું કાંઈ નહતું. અશુદ્ધિ પણ ઘણી જણાઈ. જોતામાં સર્વે ઐશ્વર્યથી પરિપૂર્ણ થતી ગઈ. આ પહેલી
- બીજુ પુસ્તક તે શ્રી મેતીચંદ ગિરધંરલાલ કાપડિયાએ સંપાદિત કરેલું , ' ધમબુદ્ધિની મુક્તિની સાથેસાથે ભાષાની મુક્તિ પણ અનિવાર્ય બની ' હતું. તેમાં આનંદધનનાં ૫૦ પદ હતાં. શ્રી. કાપડિયા વકીલાત કરે છે. તે છે. ભારતવર્ષમાં આ વાતને પ્રાચીન સાક્ષી જન અને બૌદ્ધ ઈતિહાસ છે.
પતે જણાવે છે કે વા પ્રકારના સાહિત્યમાં તેમને પ્રવેશ કાંઈ જ યુરોપમાં રામના ગુરૂઓનાં શાસનમાંથી જેમણે ખ્રિસ્તી ધર્મને મુક્ત
નથી. ભાવનગરના પ્રસિદ્ધ જન સાધુ ગંભીરવિજયજીની પાસેથી તેમણે કર્યો હતો, તેમણે પણ પ્રાચીન પવિત્ર ભાષાનું દાસત્વ સ્વીકાયુ નહી. ' - પદ વિષે વ્યાખ્યાન સાંભળ્યાં: એ બધી વાતો તેમણે નથી રાખી, ચાલતી બેલાતી ભાષાને તેમણે ઉપયોગ કર્યો. આજે ચીનમાં જેઓ ૪ " અને પછી તેને વિસ્તૃત કરીને તેમણે તે ૫૦ પદ છપાવ્યાં. પોતે પણ પ્રાચીન બંધનમાંથી મુક્ત થવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે, તેમાં શિક્ષણ ' '' એક મેટી ભૂમિકા લખીઃ પરંતુ આનંદધન તે હતા નિયમ અને પ્રથાના. તેમજ સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં પણ સ્થવિર: કુલીન ભાષા (classical). ચાલુ . પ્રખર વિરેાધી. એટલે કોઈ નિયમનિષ્ઠ. સનાતન પ્રથાબદ્ધ સાધુની : રાખવા રાજી નથી, તેઓ જીવંત ભાષાના પક્ષપાતી થયાં છે. હાલમાં
વ્યાખ્યા દ્વારા તેમને યથાર્થ પરિચય કેમ કરીને થઈ શકે ? આવી.વ્યા- . ' ત્યાં પિઈડુઆ' (Pei-hua) એટલે કે સાદી વાતમાં જ, સાહિત્ય ખ્યા કરતાં તો કોઈ વ્યાખ્યા ન હોય તે હિતકારક ગણાય. - . રચાય છે. સિવાય ' . .!* * . . . .
નો અરતુ . મેં મારા સગ્રહમાંના આનંદધનનાં પદ જોયા તે જણાયું છે. ભારતવર્ષમાં મધ્યયુગની સાધનાના નૂતન પ્રાણુસ(ચારની સાથે સાથે ' કે પેલા જેન આનંદધન અને આ આનંદધન એક જ વ્યક્તિ હતા. જીવંત બંગાળી, હિંદી, ગુરૂમુખી, મહારાષ્ટ્રી વગેરે ભાષાઓ પ્રવર્તાવા લાગી. ' કોઈ કહી શકે કે નાનાં પદને પાછળથી વધારવામાં આવ્યાં હશે, કારણ કે પરંતુ આશ્ચર્યની વાત એ છે કે બૌદ્ધ તેમજે. જેને જે
કે એ વધારાના ભાગમાં કોઈ એવી શક્તિ કે કંઈ ખાસ મહત્વ : હેતુથી પ્રયાબદ્ધ સંસ્કૃત ભાષાને છોડીને સહજ' ચાલતી પ્રાકૃત ભાષાના જણાતાં નથી. કદાચ એમ પણું હોય કે સાધુઓએ પદેને સારભાગ : આશરાને લીધે તે જે રીતે યુગે યુગે તેમની ભાષામાં ફેરફાર થવા - જે પેતાની જરૂર પ્રમાણે સંધરી રાખે હાર્યું, અને બાકીને ભાગ ઉચિત હતા. પણ બન્યું તેથી ઉલટું. પાલિ અથવા બુભાષિતમાં કે માત્ર પથીમાં જળવાય હાય. અહીં એ પણ ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી અર્ધમાગધી અથવા જિનભાષિતમાં તેઓ આબદ્ધ થઈ ગયા. જે.એમ
અને
જોહ, અતિ
ના જેમણે
પ્રાચીન
બેલાના
| SR No. | 525931 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1946 Year 07 Ank 17 to 24 and Year 08 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1946 |
| Total Pages | 220 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 35 MB |