Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1942 Year 03 Ank 17 to 24

SR No.: 525927
Original Sutra Author: N/A
Author: Manilal Mokamchand Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1942
Total Pages: 76
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 7 MB

Page 7

પ્રસુજૈન
તા. ૧૫-૧-૪૨
આ સમયે ભારતવર્ષમાં ઉચ્ચ કેળવણી માટે પણ ભ્રૂણા સુંદર પ્રાધ હતા. તક્ષશિલા, નાલ ંદા, નવદીપ, વિક્રમશીલા, ઉદ્દન્તપુરી, મિથિલા, કાશી, ઉજ્જૈની વગેરેમાં મેટી વિદ્યાપી હતી. દક્ષિણ ભારતમાં મહાન સંગમા હતા, જ્યાં દરેક વિષયના કુરધર વિદ્વાન રહેતા હતા. અમુક વિદ્યાપીઠા અમુક વિષયો માટે પકાતી હતી. એથી જે વિદ્યાર્થીને જે વિષયમાં નિષ્ણાત થવુ હોય તે ત્યાં જઇને અભ્યાસ કરતા.
આ વિદ્યાપીઠોમાં અભ્યાસ કરવા આવનારના ખાનપાનના દોબસ્ત ધણીવાર સમાજ તરફથી થતા અને ઘણીવાર રાજકુટુએ તથા શ્રીમત વર્ગ તરફથી તેમને છાત્રવૃત્તિએ (Seholaships) મળતી હતી. આથી વિદ્યાર્થી એ નિરાંતે અધ્યયન કરી શકતા હતા અને જે વિષયનું જ્ઞાન મેળવવા તે આવ્યા હાય તે વિષયમાં નિષ્ણાત થઇને તેઓ પાછા ફરતા હતા. પરિવનકાળ
પરંતુ કાળો, આપણી આ પ્રાચીન શિક્ષણ પ્રણાલિકાની ઉજ્વલ કારકીર્દિ મધ્યયુગના અંત સમયમાં ઝાંખી પડવા લાગી. આ અરસામાંજ રાજાઓના અરસપરસના ઝધડા, ધર્મગુરૂઓના ક્ષુદ્ર મતમતાંતરોની મારામારી અને યુગબળ પિછાણવાની આપણી ટૂંકી દૃષ્ટિને લીધે ભારતવર્ષમાં અંગ્રેજ સત્તાની સ્થાપના થઇ તેની સાથે જગત પર પેાતાની પ્રચંડ શક્તિ દર્શાવતું પશ્ચિમનું વિજ્ઞાન પણ આવ્યું. આથી આપણી સધળી વનપ્રણાલિકામાં ભારે પરિવર્તન શરૂ થયાં.
સૌથી પ્રથમ આપણી આર્થિક વ્યવસ્થા તૂટી. પરદેશથી યંત્રામાં તૈયાર થઇને જથ્થાબંધ માલ આવવા લાગ્યા, અને રાજ્યકર્તાઓના ટેકાથી તેને ખૂબ પ્રચાર થવા લાગ્યા. તેથી આપણા હાથકારીગરીના અનેક ધંધાઓ એક પછી એક તૂટતા ગયા અને લાખા કારીગરો બેકાર બન્યા. આપણાં ગામડાંઓ જે આજ સુધી સ્વાશ્રયી હતા તેમાં એકારીનાં દર્શન થયા અને કારીગરે વગેરે ખેકાર થતા વેપારીઓને રાજી પણ તૂટવા લાગી. ધીમે ધીમે પરિસ્થિતિ એવી જ ઉત્પન્ન થઇ કે જેથી આપણી સામાજિક અને આર્થિક સ્થિતિમાં મહાન પલટે આવી ગયા.
બીજું પરિવર્તન એ થયું કે વાહનવ્યવહારની ઝડપને લીધે દૂર દૂરના દેશા આપણી વધારે નજીક આવ્યા. તેની સાથે તેમનું સાહિત્ય, તેમનું તત્વજ્ઞાન તથા સામાજીક રીતરિવાજો પણ આવ્યા. આ વસ્તુઓએ જુની વસ્તુ પરથી આપણી શ્રધ્ધા ડગમગાવવા માંડી; નવી વસ્તુ સ્વીકારતાં અને તેને અનુકુળ થતાં એક બાજુ ભારે સાચ થવા લાગ્યા અને ખીજી બાજુ પ્રાચીન વસ્તુઓને આપણે દૃઢતાથી વળગી રહી શકયા નહિ; તેથી આપણી સ્થિતિ ઘણી વિચિત્ર થઈ પડી. શું સારૂં અને શુ ખોટું તેનો નિણૅય કરવા ઘણું મુશ્કેલ જણાવા લાગ્યું. દરેક બાબતમાં ભારે મનેામથને શરૂ થયા. નૂતન કેળવણી
નવી ઢબની કેળવણી ઇ. સ. ૧૮૫૪ માં વુડના ખરીતાથી આવી. ત્યાર બાદ મેકાલેની ચેાજના આવી અને રાજકર્તાઓની સહાયથી તે યાજના મુજબની કેળવણીની નાની મેાટી શાળાએ દેશના એક છેડાથી બીજા છેડા સુધી સ્થપાતી ગઇ. ટુંક સમયમાં આ સંસ્થાએએ ધામિઁક શિક્ષણને અલગ રાખીને આપણી તમામ વ્યવહારિક કેળવણીનું સુકાન હાથમાં લીધુ
રાજ્યસત્તાએ આ નૂતન ઢબથી કેળવાયેલાઓને જ સરકારી કરીએ આપવા માંડી તથા તેમને માનભરતા ખૂબ જળવાય
છે તેવી છાપ એસાડી. તેથી જનસમૂહ તેની તરફ્ આકર્ષાયા અને પેાતાના બાળકોને આ જાતની કેળવણી આપવા લાગ્યા.
આ કેળવણીથી પશ્ચિમના વૈજ્ઞાનિક વિચારાને સારા ટકા મળ્યા અને ધીમે ધીમે પ્રાંતીય ભાવના ઓછી થઇ રાષ્ટ્રીય ભાવનાને જન્મ થયા. એ સાથે આપણા મન પર એવી પણ છાપ પડી કે જાણે આપણા પ્રાચીન યુગ અંધકાર યુગ હતે. તેના સાહિત્યમાં, શિક્ષણમાં, કલામાં ખાસ દમ ન હતા અને હવે જ સંસ્કૃતિને! સાચે ઉદય થઇ રહ્યો છે. પરંતુ એ ભાવના મહિ દયાનંદ સરસ્વતી, રાજા રામમેહનરાય, સ્વામી વિવેકાનદ અને એનીબેસન્ટ જેવાએ તેાડી. તેઓએ પાતાની અનેરી પ્રતિભાથી હિંદુ ધર્મની—આર્ય સંસ્કૃતિની–અનેક ઉમદા બાબતે જગત આગળ રજી કરી અને ક્રીથી ભારતના લોકોમાં ધર્માભિમાન જાગ્રત થયું.
આ ક્રાન્તિયુગમા જૈનાચાર્યો પાછળ પડયા હેાય તેમ જણાય છે. તેઓએ અંગ્રેજી ભાષાનેા તથા પશ્ચિમના વિજ્ઞાનને પ્રામાણિક અભ્યાસ કરી સમાજને દેરવણી આપવાની જરૂર હતી પરંતુ તેઓ એ દિશામાં ઉદાસીન જ રહ્યા. માત્ર ત્રણ વ્યકિતઓએ એ દિશામાં પ્રયાસ કર્યાં. પૂજ્યપાદ શ્રી આત્મારામજી મહારાજ, પૂજ્યપાદ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા પૂજ્યપાદ શ્રી વિજયધમઁ સૂરીશ્વરજી મહારાજ.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય
આજ સમયે જૈન સમાજના કેળવાયેલા વર્ગમાં સમાજ અને ધર્મ માટે કાંઇક કરી છુટવાની ભાવના જોર પકડી રહી હતી. તેણે ઇ. સ. ૧૯૦૨ માં લેાધિ મુકામે જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સને જન્મ આપ્યા. તે સંસ્થાના પ્રચાર અને પ્રયાસથી તથા ઉપરના દીદી આચાર્યોના ટેકાથી આજની આપણી ઘણીખરી કેળવણીસંસ્થાએ હસ્તીમાં આવી છે. શ્રી. મહાવીર જૈન વિદ્યાલય પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજ્યવલ્લભ સૂરીશ્વરજીના શુભ પ્રયાસનું પરિણામ છે. ઇ. સ. ૧૯૧૫ માં તેના સદુપદેશથી આ વિદ્યાલય સ્થપાયુ છે. એના વિકાસ માટે તેશ્રીએ કરેલા પ્રયાસે અનેક ધન્યવાદને પાત્ર છે.
આ વિદ્યાલય નાની મેટી અનેક મુશ્કેલીઓમાંથી નીકળી આજે જૈન સમાજની કેળવણીની પ્રથમ પંકિતની સંસ્થા તરીકે બહાર આવ્યું છે. આ સ્થિતિ લાવવામાં તેના કાર્યકર્તાઓએ ખૂબ મહેનત ઉઠાવી છે તેથી તેમને જેટલાં અભિનંદન આપીએ તેટલાં ઓછાં છે.
આ સંસ્થાએ પાતાની પહેલી પચ્ચીશીમાં કુલ્લે રૂ।. ૭૮૫,૭૬૪–૧૫-૨ ના ખર્ચ કેળવણી પાછળ કર્યો છે. પરિણામે તેમાંથી નીચે મુજબ ૨૪૯ ગ્રેજ્યુએટા તૈયાર થયા છેઃ—
૭૫ ખી. એ., ૫૬ બી. એસ સી., ૩૨ બી. કેમ., ૧૮ બી. 'ઇ., ૪૨ એમ. બી. બી. એસ., ૫ એલ. સી. પી. એન્ડ એસ., ૫ બી. એ., ૧ એલ, એમ. ઇ.૧ આર. ટી. સી., ૩ આર. ટી. એસ., ૩ એલએલ. મી., ૨ વ્યાકરણ તીર્થ, ૧ ન્યાય તીર્થ, ૧ એમ. એ., ૩ સેનીટરી એન્જીનીયર. આ ઉપરાંત ૨૬૧ વિદ્યાર્થી એ તેને થોડા ઘણે! લાભ
લઇ ગયા છે.
આ રીતે શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયે જૈન સમાજની ઉચ્ચ • કેળવણીમાં જે કાળા આપ્યા છે તે ખરેખર પ્રશ'સાને પાત્ર છે. આજે આ વિદ્યાલયમાં દાખલ થવા માટે સંખ્યાબંધ અરજી આવે છે, પણ કાર્યકર્તાઓને સંસ્થાની નાણાવિષયક મર્યાદાના ખ્યાલ કરી તેમાંના ઘણા વિદ્યાર્થી એને નિરાશ કરવા
'''