Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1942 Year 03 Ank 17 to 24

SR No.: 525927
Original Sutra Author: N/A
Author: Manilal Mokamchand Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1942
Total Pages: 76
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 7 MB

Page 4

૧૬૬
વિરાધને જીતીએ છીએ. અહિંસાત્મક પધ્ધતિમાં આપણે હૃદયપલટા કરીને વિરાધના છેડે લાવીએ છીએ. આપણે પ્રતિપક્ષીને જીવતા રાખીએ છીએ પણ તેના ` વિરાધને નાબુદ કરીએ છીએ. આ હૃદયપલટા જ્યાં જ્યાં શક્ય હોય ત્યાં ત્યાં સમજાવટથી સાધવામાં આવે છે. સમજાવટ શકય ન હેાય ત્યાં આપણે આપણી જાત ઉપર આતાયાતના નેતરીએ છીએ અને માનસશાસ્ત્રના મૂળભૂત સિધ્ધાન્ત મુખ્ સામાના દિલમાં અસરકારક રીતે ષ્ટિ વળણા ઉપજાવી શકીએ છીએ. પ્રતિપક્ષ મુંઝાઈ જાય, તદ્દન અસહાય બની બેસે અને પેાતાનું બધુ બળ ગુમાવી બેસે એવી ઉપરથી દેખાતી અહિંસક કાર્ય પદ્ધતિ સત્યાગ્રહ નથી પણ હિંસક પધ્ધતિના જ એક પ્રકાર છે. સત્યાગ્રહમાં આવા કોઇ સ્થૂળ ઉપયેાવડે પ્રતિપક્ષને મુંઝવવાના ઉદ્દેશ હાતા નથી. આપણે તે પ્રતિપક્ષની નૈતિક વૃત્તિ અને લાગણીઓને સ્પર્શીને અને તેનામાં રહેલી સત્યાભિમુખ દૃષ્ટિને જાગૃત કરીને તેનામાં એક એવુ દુ:ખસ વેદન ઉત્પન્ન કરવાનું રહ્યું, કે જેમાંથી તે સત્યાચરણુ કરીને જ મુકત થઇ શકે. આ સિધ્ધાંતને અમલ કરવા જતાં અને જે વાસ્તવિક સ યેાગે વચ્ચે આપણે કાર્ય કરવાનુ હાય છે તે ધ્યાનમાં લેતાં આપણી સામે અનેક મર્યાદા અને નાની મોટી બાંધછેડ કરવી પડે તેવા નિમિ-તા આવીને ઉભાં રહેવાનાં. એ વાત તેા લાંબા વખતથી સ્વીકારાયલી છે કે આપણે આન્તરરાષ્ટ્રીય સ્પર્ધા, લેભ અને વિગ્રહને એકાએક અન્ત આણી શકીએ તેમ નથી. એ પણ લાંબા સમયથી સ્વીકારાયલું જ છે કે સમાજસ્વાસ્થ્યના વિરાધી તત્ત્વા સામે જાન માલના રક્ષણ માટે પશુબળના ઉપચાંગની અપેક્ષા રહેવાની જ. એ પણ આપણી નજર સામે હતું જ કે આરેાગ્ય અને તન્દુરસ્તી ખાતર પણ અહિંસાના અમલ કરવા જતાં અનેક અપવાદે સ્વીકારવા પડશે જ. અહિંસાના અમલમાં આવી બાંધછેડે આપણે સ્વીકારીએ તેના અર્થ એમ નથી કે આપણે અહિંસાના સિદ્ધાન્તના જ સદન્તર ત્યાગ કરીએ છીએ. આપણી દૃષ્ટિ એક સરખી અહિંસા તરફ જ ઢળેલી હેાય છે; પણ સાદી સમજ અને નરી વાસ્તવિકતાની ઉપેક્ષા કરીને આપણે એ સિધ્ધાન્તનુ જ ખુન કરવા માંગતા નથી.
યુદ્ધ જૈન
હિંદુસ્થાનનું રક્ષણ અમારામાંના કેટલાકની દૃષ્ટિએ આવે એક અપવાદ ગણુવા યેાગ્ય મુદ્દો છે. આ મુદ્દો આજ પહેલાં કાઇ પશુ વખતે આવી રીતે આપણી સામે ઉપસ્થિત થયાં ન હોતા, પણ આ અપવાદ આપણા લક્ષ્ય બહાર ન હતા. હવે વર્તમાન વિગ્રહ અને હિંદી સ્વાતંત્ર્ય સંબંધે અંગ્રેજી સરકારનું વળણ-આ એ કારણેાને લીધે જે સયેગા ઉભા થયા છે તે સયેગા વચ્ચે રાષ્ટ્રરક્ષણના પ્રશ્ન અને અહિંસાને પ્રશ્ન આ બન્નેને સમન્વય અશકય બનેલા હાય એમ લાગે છે. કેપણુ યુદ્ધ સામે આપણે વિરાધ કરવા જ જોઇએ એવા સિદ્ધાન્ત ગાંધીજી આગળ ધરી રહ્યા છે. પણ અમારામાંના કેટલાકને લાગે છે કે એક તા હિંદુસ્થાનની અ ંગ્રેજી રાજ્યતંત્રમાંથી મુક્તિ અને ખીજુ ન્યાયી હેતુ સિદ્ધ કરવા માટે કાઇ અમુક પક્ષમાં જોડાવુ ચોગ્ય છે કે નહિ એવી કાઇ પણ વિગતને ધ્યાનમાં ન લેતાં સમગ્ર યુદ્ધને કોઇપણ કાળે અને કોઇપણ સચોગામાં વિરેધ કરવા આ એ ધ્યેયને એક સાથે પહોંચી વળવાની આજનું હિંદુસ્થાન તાકાત ધરાવતું
નથી.
હિંદુસ્થાનને રાજ્યવહીવટ સંપૂર્ણ પણે આ લડાઇ દરમિયાન અને આ લડાઇના જ કારણે કામચલાઉ હિંદુ મુસલમાનેાની એકત્ર બનેલી રાષ્ટ્રીય સરકારને સોંપાઈ જવા જોઇએ એ હિંદી પ્રજાની ખરેખર ન્યાયપૂર્ણ અને વ્યાજખી માગણી છે. જરૂરી કાર્ય સાધકતાની દ્રષ્ટિએ પણ આજનું ખીનમધારણીય અને આપખુદ
તા. ૧૫-૧-૪૨
મધ્યવર્તી અને પ્રાન્તીય સરકારી તંત્ર એક એવી કંગાળ અને જોખમી રચના છે કે કોઈપણ ભીષણ આક્રમણ આવતાં ગજીપાના મહેલની માફક ભાંગીને ભુકા થતાં વાર લાગે તેમ નથી, હિંદની વ્યાજખી અને ન્યાયી માગણીના ઇન્કાર કરીને બ્રીટન હિંદના—રાષ્ટ્રીય મહાસભાના હિંદના કે મેસ્લેમ લીગના હિંદને, સ્વતંત્ર અને સ્વયંભૂ સહકાર મેળવી શકે તેમ નથી. આ સિવાય બીજા કાઇ પણ ધેારણે બળજોરીથી લેવું હાય તે સરકાર લઇ શકે છે પણ સહકાર તેા મળે તેમ છે જ નહિ. કૉંગ્રેસ અને મેસ્લેમ લીગ આ બાબતમાં સેએ સા ટકા એકમત છે અને કાઇ પણ શબ્દછળ વડે આ પરિસ્થિતિ બુદ્ધિમાનાની દુનિયાથી ગુપ્ત રહે શકે તેમ નથી. કોંગ્રેસ અને મેસ્લમ લીગ વચ્ચે સમાધાન ભલે થયું ન હેાય, પણ બ્રીટન સામે ઉભેલી ઉપર જણાવેલી હકીકત પરત્વે આંખ આંખ આડા કાન થઈ શકે તેમ છે જ નહિ.
એવા કેટલાક લોકો છે કે જે વી અમુક દરખાસ્ત સ્વીકારવામાં આવી કે ન આવી તે બાબતને બહુ જ મહત્વ આપે છે, જે બ્રીટીશ સરકાર આપણા દેશમાં બળજોરીથી નિયામક સ્થાન ભોગવી રહેલ છે તે સરકારે આપણી અમુક દરખાસ્તની અવગણના કરી તેની તેની તેજ દરખાસ્ત કરીને રજુ કરવામાં કેટલાક લોકા સ્વમાનની હાનિ સમજે છે, આપણા પ્રતિપક્ષે આપણી અમુક દરખાસ્ત સ્વીકારી જ નહિં તે જ દરખાસ્ત આજના સચેગામાં ખી રીતે વ્યાજબી લાગતી હાય તે। તે દરખાસ્ત આપણા પ્રતિપક્ષે તે એકવાર સ્વીકારી નહિ એટલાજ કારણસર હંમેશને માટે રદ થયેલી ગણવી જોઇએ તેવા આગ્રહ અહિ ંસક રાજનીતિને સ ંમત હાઇ ન શકે. જો આપણને અહિંસાના મૂળભૂત તત્ત્વમાં શ્રદ્ધા હાય તો આપણે આપણી ઓછામાં ઓછી માંગણીઓ નક્કી કરવી જોઈએ અને ગમે તેવી દેખાતી નિરાશા વચ્ચે પણ તેને વળગી રહેવુ જોઈએ.
આપણામાં એવા પણ કેટલાક છે કે જે અરાજકતાનું જ · ચિન્તવન કરી રહ્યા છે અને જેએ અરાજકતાના વિકાસમાં જ આપણા દેશના ભાવી વિષે માટી આશા બાંધી રહ્યા છે. આવી અરાજકતાને વધતી અટકાવે એવી દરેક બાબતને તે વિરોધ કરવાના જ. એમ કહેવાની મારા માટે જરૂર હોય જ નહિ કે અરાજકતા આવી પડે તે આપણે તેને પહોંચી વળવા જરૂર પ્રયત્ન કરીએ, પણુ અરાજકતાને આપણે નેાતરીએ તે નહિ જ. ઇરાદાપૂર્વક અરાજકતાના માર્ગે જવું ચોગ્ય નથી, ઋષ્ટ પણ નથી.
વારૂ, ત્યારે ગાંધીજી અને મારી વચ્ચે આ મતભેદ છે. જો હું આ બાબત વધારે સ્પષ્ટતાથી રજુ કરી શકયા ન હેાઉ તેા તેનુ કારણ એ છે કે હુ વધારે વિગતમાં ઉતરવા માંગતા નથી અને આજના વર્તમાન રાજકારણની ચર્ચામાં તમને ખેંચી જવા ઈચ્છતા નથી.
હું ગાંધીજીને એક કેવળ સાધારણ સાથી નથી. છેલ્લાં વીશ વર્ષથી હું તેમની સાથે કામ કરતા આવ્યો છું અને તેમના સિદ્ધાન્તા અને કાર્યપદ્ધતિના અમલ કરવામાં અને વિકસાવવામાં તેમને સંગીન રીતે મદદ કર્યાંનુ મને વ્યાજખી અભિમાન છે. તેમની સાથે હું અનેક બંધનેાએ બંધાયલા સ્ક્રુ અને અમારા બન્નેના માર્ગ જાણે કે જુદા પડતા હાય તેવા મતભેદ અનુભવવામાં અને સ્વીકારવામાં અમારામાંથી કાછને કરશે પણ આનંદ હાઇ ન શકે. પણ આવા મતભેદ ઉભા થવાને જ હાય તે નમ્રપણે અને દીન ભાવે અમારે તે મતભેદને સ્વીકાર કરવો જ રહ્યો.