Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1942 Year 03 Ank 17 to 24

SR No.: 525927
Original Sutra Author: N/A
Author: Manilal Mokamchand Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1942
Total Pages: 76
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 7 MB

Page 1

/૧૯૪૨ - 1912/
શ્રી મુંબઇ જૈન યુવસ ઘનુ' પાક્ષિક મુખપત્ર
પ્રબુદ્ઘ જૈન
ત'ત્રી : મણિલાલ મેકમચંદ શાહુ, મુંબઇ : ૧૫ જાન્યુઆરી ૧૯૪૨ ગુરૂવાર.
- કિંમત ત્રણ આના
વર્ષ ઃ ૩ અંક : ૧૭-૧૮
?
}
એક સજ્જન મિત્ર લખે છે. “કેટલાક સાધુએ કહે છે કે કર્મના સંપૂર્ણ ક્ષય થયા વિના મેક્ષ સ ંભવતાં નથી, અને કર્મથી નિવૃત્ત થયા વિના કક્ષય સભવતા નથી માટે નિવૃત્તિ માર્ગ જ આત્મજ્ઞાન અથવા મેક્ષના માર્ગ છે, કેમકે જે કાંઇ કમ કરવામાં આવે તેનું ફળ અવશ્ય થવાનુ જ એટલે કે જ્યાં સુધી મનુષ્ય કર્મમાં પ્રવૃત્ત રહેશે ત્યાં સુધી, ભલે તે અનાસક્તિથી કરતા હાય તેાય, કળનાં ભારથી મુક્ત નહિ થઇ શકે. તેથી, કર્મબંધનનું આવરણ હઠવાને બદલે ઉલટુ ધાતુ થશે. પરિણામે તેની સાધના ખંડિત થશે. લાકકલ્યાણની દૃષ્ટિએ. ભલે અનાસક્તિ વાળા કર્મચાગ 2 હાય, પણ તેથી આત્મજ્ઞાનની સાધના સળ નહિ થાય. આ વિષે તમારા વિચાર જાણવા ઇચ્છું છું.” :
કર્મક્ષય અને પ્રવૃત્તિ
(શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના રતમહૉત્સવ પ્રસંગે તે સ’સ્થાની કાર્યવાહક સમિતિ તરફથી એક સુન્દર અને સુશેાભિત રજત મહેસ॰ સ્મારક ગ્રંથ બહાર પાડવામાં આવ્યા છે. આ ગ્રંથમાં જુદા જુદા વિદ્વાન લેખકાના ગુજરાતી, અંગ્રેજી તેમજ હિન્દી લેખાના સગ્રહ તેમજ તે સસ્થાની આજ સુધીની કા વાહીના તવાર વૃતાન્ત સગ્રાહિત કરવામાં આવેલ છે. તેની કીમત રૂા. 3જી (પેસ્ટેજ જુદું) રાખવામાં આવેલ છે અને સા કાઇ જિજ્ઞાસુ ભાઇ બહેનોએ તે ગ્રંથ વસાવવા લાયક છે, મુબઇ જૈન યુવક સઘની એકીસમાંથી એ ગ્રંથ મળી શકશે. એ ગ્રંથના પ્રારણમાં આવેલા કિશોરલાલ ઘ. મશરૂવાળાના ક્રમ ક્ષય અને પ્રવૃત્તિ 'એ મથાળા નીચે એક મનનીય લેખ અહિં સાભાર ઉદ્ધૃત કરવામાં આવે છે, પરમાન"દ)
મારા નમ્ર મત પ્રમાણે કર્મ શું, કનુ બંધન અને ક્ષય શુ, પ્રવ્રુતિ અને નિવ્રુતિ શું, આત્મજ્ઞાન અને મેક્ષ શું, વગેરેની આપણી કલ્પના ભ્રૂણી અસ્પષ્ટ હેાવાથી આ બાબતમાં આપણે ગુંચવાઈ જઇએ છીએ અને સાધનામાં ગોથાં ખાઇએ છીએ,
આ બાબતમાં પહેલાં એ સમજી લેવું જોઇએ કે શરીર, વાણી કે મનતી ક્રિયામાત્ર એટલે કર્મ, એવા જો અર્થ લઈએ તે જ્યાં સુધી દેહ છે. ત્યાં સુધી કર્મ કરવાનું સાવ છેાડી દેવુ શકય જ નથી. કથામાં આવે છે તેમ કાઇ મુનિ સે। વર્ષ સુધી નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં નિશ્ચેષ્ટ થઈને ભલે પડી રહે, પણ જે ક્ષણે તે ' ઉઠશે તે ક્ષણે તે કાંઇક પણ કર્મ કરવાના જ. આ ઉપરાંત જો આપણી એવી કલ્પના હાય કે આપણું વ્યક્તિત્વ દેહથી પર જન્માંતર પામતું જીવરૂપે છે, તે તા દેહ વિનાયે તે ક્રિયાવાન રહેશે. જો કર્મથી નિવૃત્તિ થયા વિના કર્મક્ષય થઇ શકે એમ ન હાય તેા કક્ષય થવાને! કયારેયે સંભવ નથી એમઅર્થ થાય. માટે નિવૃત્તિ અથવા નિષ્કર્મતાને અર્થે સ્થૂળ નિષ્ક્રિયતા સમજવામાં ભૂલ થાય છે. નિષ્કર્મ તા સુક્ષ્મ વસ્તુ છે. તે આધ્યાત્મિક એટલે બૌદ્ધિક, માનસિક, નૈતિક, ભાવના (લાગણી) વિષયક અને એથીયે પર મેધાત્મક (સ ંવેદનાત્મક) છે. , ર, ગ, ઘ, ચાર જણા ૧, TM, ચ, મ, ચાર ભૂખ્યાને સરખુ અન્ન આપે છે, ચારે બાહ્યકર્મ
મ
Regd. No. B. 4266..
‘પ્રબુદ્ધ જૈન’ના ‘પ્રબુદ્ધ જૈન'ના કાર્યવાહ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના રજત મહાત્સવમાં ખૂબ રેકાચેલા હેવાના કારણે પહેલી જાન્યુઆરીએ ‘પ્રભુધ્ધ જૈનના અંક પ્રગટ થઇ શકયા નથી. જાન્યુઆરીની પ ંદરમી તારીખ બુહુ નજીક આવે છે. તેથી બન્ને એક એક સાથે પ્રગટ કરવામાં આવે છે. હવે પછીના અંક ફેબ્રુઆરીની પહેલી તારીખે પ્રગટ કરવામાં આવશે. ત`ત્રી. પ્રભુધ્ધ જૈન'
લવાજમ રૂપિયા ૨
કરે છે. અને ચારેને સરખી સ્થૂળ તૃપ્તિ થાય છે. પણ લેાભથી આપતા હાય, લ તિરસ્કારથી આપતા હાય. પુણ્યેચ્છાથી આપતા હાય ૬ આત્મભાવથી સહજપણે આપતા હાય, તેમજ વ દુ:ખ માની લેતે હાય, TM, મહેરબાની માની લેતા હાય, ય ઉપકારક ભાવે લેતા હેય, અને મેં મિત્રભાવે લેતા હેાય. આવા ભેદને પરિણામે અન્નવ્યય અને ક્ષુધાતૃપ્તિરૂપી બધાનું બાહ્ય કુળ સરખુ હાવા છતાં કર્મના બંધન અને ક્ષયની દૃષ્ટિએ ઘણા ફરક પડી જાય છે. તે જ પ્રમાણે . સ. ૧, પ પાસે જ, , ચ, મ, અન્ન માંગે છે અને ચારે જણ તેમને ન જમાડે તેમાં કર્મથી સરખી પરા વૃત્તિ છે; અને ચારેની સ્થળ ભૂખપર સરખું પરિણામ થાય છે, છતાં, ન જમાડવાની કે ન પામવાની પાછળની બુદ્ધિ, લાગણી, નીતિ, સવેદના વગેરેના ભેદથી એ કમ્પરાવૃત્તિથી કર્મનાં બંધન અને ક્ષય સરખા નહિ થાય. ત્યારે, અહીં પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ સાથે . પરાવૃત્તિ અને વૃત્તિ શબ્દ પણ યાદ રાખવા જેવા છે. પરાવૃત્તિ એટલે નિવૃત્તિ નહિ, પણ ધણા ખરા લે!ક પરાવૃત્તિને જ નિવૃત્તિ માની બેસે છે અને વૃત્તિ અથવા વર્તન એટલે પ્રવૃત્તિ નહિ, પણ ધણા ખરા લાક' વૃત્તિને જ પ્રવૃત્તિ સમજે છે. વૃત્તિ એટલે માત્ર વર્તવું. પ્રવૃત્તિ એટલે ખાસ જાતના આધ્યાત્મિક ભાવાથી વર્તવું. પરાવૃત્તિ એટલે વર્તનના અભાવ. નિવૃત્તિ એટલે વૃત્તિ તેમજ પરાવૃત્તિ સબંધી પ્રવૃત્તિથી જુદા પ્રકારની એક વિશેષ પ્રકારની આધ્યાત્મિક સ વેદના, હવે કર્મ બધન અને કર્મક્ષય વિષે ઘણાના મનમાં કાંઇક એવા ખ્યાલ રહેલા લાગે છે કે કર્મને નામે જાણે દરેક પાસે એક જાતની પુછ છે. પાંચ હજાર રૂપીઆ પેટીમાં મૂકી રાખ્યા હેય અને તેમાં કાંઇ ઉમેરા ન થાય, પણ ખર્ચાયા કરે તે! બે-ચાર વર્ષે કે પચીસ વર્ષે પણ ગ્રાહકેા પ્રત્યે છેવટે તે ખૂટી જવાના. પણ તે માણસ તેને ધંધામાં રાકે તે તેમાં વધધટ થવાની અને સભવ છે કે પાંચ હારના લાખ થઇ જાય અને લાખ ન થતાં ઊલટુ દેવુ થઇ જાય, તેા તે ખાટ પણ ચિંતા અને દુ:ખ ઉત્પન્ન કરે. સામાન્ય રીતે માણસે આવી ચિંતા અને દુઃખના સંભવથી ગભરાતા નથી અને લાખ થવાના