Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1941 Year 02 Ank 18 to 24 - Ank 20 and 21 is not available and Year 03 Ank 01 to 16

SR No.: 525926
Original Sutra Author: N/A
Author: Manilal Mokamchand Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1941
Total Pages: 236
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 27 MB

Page 52

૨૩૨
પ્રબુદ્ધ જૈન
તા. ૩૧-૩-૪૧ પાસેથી એ અંધકારમય વાતાવરણમાં ફરી એક વાર અહિંસાને
નીતિશિક્ષણમાં ઉપદેશનું સ્થાન પ્રકાશ ફેલાવવાના કાર્યમાં સહકાર મળી શકશે ખરો ? અમને
(પૃષ્ઠ ૨૨૪ થી ચાલુ) પ્રકાશની આશા હતી. આશા હતી એ વાતની કે આજ જ્યારે
કેટલીએક વાર મેટાંઓને બાળકોનું અગ્ય લાગે, કેટલીએક અહિંસાને આટલો મહાન પ્રયોગ આપણી નજર આગળ થઈ
વાર પરિસ્થિતિ, કઈ વાર કોઈને કોઈ વાર કાંઈ આમ પિતાને રહ્યો છે, જ્યારે એને નહિં માનનારા પણ કાંઈક માર્ગદર્શન મેળ
નિશ્ચય છોડવાના પાંચ દશ પ્રસંગે આવી જાય કે બાળકનું વવા ઉત્સુક બની રહ્યા છે ત્યારે જૈન પરંપરાનું સંગઠ્ઠન, એની
નિશ્ચયબળ ઓછું થઈ જાય છે. આમ ઉપદેશથી નિર્ણયબળ વિચારધારા, સંઘ વ્યવસ્થા અને એના વિધિ નિષેની ચર્ચાદ્રારા
ઓછું કરીએ છીએ, તેમ આપણા હા ના” પાડવાના અધિકારથી
પણ તેમનું નિશ્ચયબળ ઓછું કરીએ છીએ અને આદર્શ તો - અમને મદદ મળશે અને અહિંસાની ઉપયોગીતા વિષે લોકો જે
બાળકનું ચારિત્ર્ય ઘડવાને રાખીએ છીએ ! શંકાઓ ઉઠાવ્યા કરે છે તેનું નિરાકરણ થઈ શકશે. પરંતુ
- ત્રીજું પગથિયું તે ક્રિયાશકિતના વિકાસનું. બીજું ને ત્રીજું અમારી એ આશા ફળીભૂત નથી થઈ. ગણ્યા ગાંઠ્યા પ્રાણવાન ઉત્તરે
સાથે સાથે જાય છે. મનને નિશ્ચય ને હાથેથી કામ એ એક જ છેડીને વધારે પ્રમાણમાં જે ઉત્તર અમને જૈનાચાર્યો તેમજ શ્રાવકે
વસ્તુની બે બાજુઓ છે એમ કહીએ તે ચાલે. પરંતુ માનસિક તરફથી મળ્યા છે તે કેવળ અશ્રધા, શિથિલતા. અને બુદ્ધિવિશ્રમ
નિશ્ચયના જેર વગર માત્ર આચરણ ઘણી વાર કર્યો જઈએ તેમાં પિદા કરનારા જ મળ્યા. ખરેખર અમારી આંખો ખુલી ગઈ!
આચરણનું બળ વધતું નથી. તેમ જ કોઈના કહેવાથી કે સટીની જે ધર્મની આખી પરંપરા અહિંસાના પાયા પર રચાયેલી
બીકથી કે ઉપરીશકિત કરાવી લે છે માટે (જેલમાં બને છે તેમ) છે, જેના પ્રણેતાઓએ સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ રીતે હિંસા-અહિંસાનું
માત્ર કામ કરવાથી ક્રિયાશક્તિ વધતી નથી. ઇચ્છાશક્તિ ને ક્રિયાશકિત અથવા તો બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે સત્ય-અસત્યનું વિવેચન
બને સાથે હોવાં જોઈએ. નિશ્ચય ને પછી તેને પરિણામે ક્રિયા કર્યું છે અને હિંસાને બદલે અહિંસાના માર્ગે આગેકદમંના
(volitional act) થાય તે જ ક્રિયાશક્તિ વધે. આચરણમાત્રની રસ્તાઓ શોધી કાઢ્યા છે તે જ ધર્મના અનુયાયીઓ
ચાવી will power માં છે. ક્રિયાશક્તિમાં કરવાની” ને “ન કરવાની” આજે પણ અહિંસાની જ દાંડી પીટતાં છતાં અહિંસાને
બને શક્તિ ખીલે છે. lohibition એટલે કાર્ય ન કરવું, અથવા જીવનમાં ઉતારવાની દિશાએ માર્ગદર્શન કરવાને લગતી
આવેશને અવરોધ કરો, તેમાં વધારે બળ વાપરવું પડે છે. વાતમાં શંકા પ્રગટ કરે–અરે ! કેટલેક ઠેકાણે તે મજાક પણ
શિક્ષણમાં મારા મત પ્રમાણે નીતિશિક્ષણને અવશ્ય સ્થાન કરે-અને હિંસાત્મક સાધના વ્યાપારને ઉચિત અને આવશ્યક
છે; નહિ, એ જ શિક્ષણનું મુખ્ય ધ્યેય ને અગ હોવું જોઇએ. સમજે એ ઘણું જ આશ્ચર્યની વાત છે. લગભગ બધાએ જ
પરંતુ નીતિશિક્ષણ એટલે ઉપદેશ નહિ પરંતુ નૈતિક જીવન વિકાસ અહિંસાને આદર્શ અને પરમ ધર્મ બતાવી છે અને એમ પણ
પામે તે જીતની ગોઠવણ. એટલે એગ્ય પ્રમાણમાં નિર્ણય, નિશ્ચય બતાવ્યું છે કે “જન ધર્મની અહિંસા' (૬) બહુ જ ઉંચા ને ક્રિયાને વાપરવાને પૂરતો અવકાશ. ઉપદેશને પ્રેમ વર્ષોથી દરજ્જાની અને વ્યાપક છે; પરંતુ કહેવા માત્રથી જ કોઈ વાત થયું છે. તેથી માનવ જીવન બહુ નૈતિક બની ગયું હોય તેમ સિધ્ધ નથી થતી. જ્યાં અહિંસાની વ્યાપકતા સિદ્ધ કરવાની
લાગતું નથી; ઉલટી નિર્બળતા અને દંભ એ બે વાત વધી વાત આવે છે ત્યાં મોટા ભાગના ઉત્તરદાતાઓએ એક જ
છે. જાતછેતરામણી પણ પુષ્કળ થાય છે. દિશાસુચન, માર્ગદર્શન, પ્રકારને જવાબ આપ્યો છે કે “એ પ્રકારની અહિંસા અશકય
તેમ જ જરૂર પડે ત્યાં મેટાંઓની મદદની આવશ્યકતા રહે એ છે’ ! કેટલાકે સાધુધર્મ અને ગૃહસ્થ ધર્મના ભેદનો આશરો
વાત જુદી છે; ને ઉપદેશ કરી ‘આમ જ કરાય” ને “આમ ન જ ટાઈને શાસ્ત્રોને હવાલે આપ્યો છે અને સ્યાદાદ અને એકાન્ત
કરાય’ એમ સતત કહેવું એ જુદું છે. અર્થાતુ હવે એ માર્ગ વાદના સિદ્ધાંતોની મદદ લઈ એજ દેખાડવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે
નિષ્ફળ સમજી બીજો રસ્તો વિચાર એમાં જ ડહાપણું કે અહિંસા આદર્શ હોવા છતાં પણ તે જીવનમાં ઉતારવા અગર
- તારાબહેન મેડેક, કામમાં લેવા જેવી વસ્તુ નથી. અમે આશા રાખતા હતા મુંબઈની છેલ્લી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળામાં અપાયેલું વ્યાખ્યાન. કે અહિંસામાં અચળ શ્રધ્ધાની, એને ખાતર મરી ફીટવાની તમન્નાની, હિંસાપ્રત સંસારને અંધકારમાંથી બદલે અમને ખાખરૂં જ્ઞાન, દરેક વાતમાં વાણીયાગત, લાભનુકસાન પ્રકાશમાં લાવવાના નિર્ણયની, અને આ પુણ-પ્રયાગમાં પિતાના જેવાના જ વૃત્તિ અને અંધશ્રદ્ધાથી ઉત્પન્ન થતી કાયરતા અને સ્વાર્થોનું બલિદાન દેવા તત્પર એવા એક વર્ગની. પણ તેને જડતા જ મળ્યાં છે. સિદ્ધરાજ ઠઠ્ઠા, (અપૂર્ણ }
– સત્યાગ્રહી કારાવાસીઓ –
2.::
:
':
'
,
વિનોદચંદ્ર જે. શાહ
કેશરીચંદ જેસિંગલાલ
જો
"
,
શ્રી. ચીનુભાઈ જી. શાહ, 3, 4.1.T. H.
શ્રી. ફકીરચંદ શાહ શ્રી મુંબઈ જન યુવક સંધ માટે તંત્રી મુદ્રક પ્રકાશક: શ્રી. મણિલાલ મોકમચંદ શાહ, ૪૫–૪૭ ધનજી સ્ટ્રીટ, મુંબઈ,
મુદ્રણસ્થાન : સૂર્યકાન્ત પ્રિ. પ્રેસ, ૪૫૬, કાલબાદેવી રોડ, મુંબઈ. ૨