________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઠક્કર ફેસ રચિત
મુદ્રાશાસ્ત્રને
અદ્વિતીય જૈન ગ્રંથ
લેખક :
પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી કાંતિસાગરજી ગતાંકમાં દર્શાવેલ કોષ્ટકમાં સૂચિત મુદ્રાઓમાં ચૌલુક્યનરેશ દુર્લભરાજ (રાજકાળ વિ. સં. ૧૦૬ ૬ થી ૧૦૭૮ સુધી), કુમારપાલ (રાજકાળ : વિ. સં૦ ૧૧૯૯ થી ૧૨૨૯), અજયપાલ (રાજકાળ ઃ વિસં. ૧૨૨૯ થી ૧૨૩ર), ભીમ (આ નામના એક જ વંશમાં બે નરેશ થયા છે), વીસલદેવ (રાજકાળ : વિ. સં. ૧૩૦૨ થી ૧૩૧૮), અર્જુનદેવ (રાજકાળ : વિસં. ૧૩૧૮ થી ૧૩૩૧), સારંગદેવ (રાજકાળ : વિસં. ૧૩૩૧ થી ૧૩૫૩) આદિ બધા મહારાજાઓ ગુજરાતના છે. આ રાજાઓ મોટા વીર, સાહસી, ચારિત્રવાન અને સાહિત્ય, શિલ્પાદિ કળાઓના ઉજાયા હતા. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે, એ દિવસોમાં ગુજરાત ઉન્નતિના શિખર પર હતું ત્યારે રાજાઓએ પોતાની મુદ્રાઓ સ્વતંત્રરૂપે પ્રચારિત કરી હતી, કેમકે વીશય કાવ્ય” અને અન્ય પ્રબંધાત્મક કથાનક તેમજ શિલાનુશાસન તથા આ જ ગ્રંથકાર ફેરએ વિસં. ૧૪૯૮ વૈશાખ વદ ૧૧ રવિવારે રચિત “ગણિતસાર' ઈત્યાદિ સાધનોમાં જે મુદ્રા વિષયક મૂલ્યવાન સૂચનાઓ નિર્દિષ્ટ કરી છે, એનાથી માલુમ પડે છે કે, એ સમયે ગુજરાતમાં પ્રાંતીય વ્યાપારની સુવિધા માટે વિશિષ્ટ પદ્ધતિના સિક્કાઓનું પ્રચલન જે આપણે માની લઈએ તે કોઈ આપત્તિ નથી. “ભીમપ્રિય” અને “વીસલપ્રિય' આ બંને મુદ્દાઓની પ્રાપ્તિથી જ ચિરપરિચિત છે. ભોગીલાલ જ, સાંડેસરાએ દશ વર્ષ પૂર્વ કલ્પના કરી લીધી હતી કે, બનવાજોગ છે આ મુદ્દાઓને સંબંધ ગૂર્જર રાજાઓ સાથે અવશ્ય હે જોઈએ. પરંતુ હવે આ કલ્પના રહી નથી પણ વાસ્તવિક સત્ય પ્રગટ થઈ રહ્યું છે. કેમકે આમાં મૂલ્ય, તેલ બધાને હિસાબ સાફ સાફ આપેલ છે. પરમહંત કુમારપાલ અને અજ્યપાલના સિક્કા માલવદેશમાંથી વિપુલ પ્રમાણમાં મળ્યા છે. નિષ્કવેત્તાઓ અભિપ્રાય છે કે, એનો સંબંધ ચૌલુક્યવંશીય નરેશ સાથે હશે. બીજી મુદ્દાઓ પર વિસ્તૃતરૂપે ત્યારે જ પ્રકાશ નાખી શકાય જ્યારે તેની પ્રાપ્તિ થાય અને સાથે જ આ વિષેનાં સાધનો ઉપલબ્ધ થાય. એ પછી માલવીય, નલપુર, ચરિકાપુર આદિ મુદ્દાઓને ઉલ્લેખ કરેલ છે જે આ પ્રકારે છે -
નામ તમષે રૂપા તેલા માથા કંક જવે ૧૨ા ચૌકડિયા છે
દિકપાલપુરી , » ૧૫ ૫ ૧ ૧૦ ૧૫ કુંડલિયા , મ ક પા ૧ ૧૦ ૧૭ કલિયા
- - ૫ - ૧ ૧૨ ૧all! છલિયા , ઇ ૫ ૮ ૧ ૧૦ ૧૯ સલકી તેગડ , , ૫ ૩ ૧ ૧૦.
flowe
For Private And Personal Use Only
