________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
उपाध्याय जिनमतका वैदुष्य
लेखक : श्रीयुत दशरथ शर्मा, एम. ए. डी. लिट्
9
श्री जैन सत्यप्रकाशके वर्ष २०, अङ्क ७ में हमने यह प्रमाणित किया था कि 'राक्षसकाव्य' की विक्रम सम्वत् १२१५ की टीकाके लेखक वास्तवमें श्रीजिनचन्द्रसूरिके शिष्य जिनमत हैं । श्रीजिनपालरचित 'खरतरगच्छ पट्टावली' का पुनः अवलोकन करने पर श्री जिनमतके वे वैदुष्यके हमें कुछ और प्रमाण मिले हैं । सम्वत् १२३४में श्रीजिनपतिसूरिने इन्हें उपाध्याय - पदसे भूषित किया । श्रीजिनपालके कथनानुसार 'जगदसाधारणगुणगण' जिनमतको जिनपतिसूरि आचार्यपद देना चाहते थे, किन्तु इससे अपने ध्यान, शास्त्राध्ययन, और धर्मरतिमें विघ्न होगा, यह सोचकर श्रीजिनमतने आचार्यपद स्वीकार नहीं किया । सम्वत् १२३९ में ऊकेशगच्छीय पद्मप्रभसे शास्त्रार्थका प्रसङ्ग आने पर श्रीजिनपतिसूरिने जिनमतोपाध्यायको उस पर विजय प्राप्त करने के लिये फलवद्धिंका ( वर्तमान फलोधी) भेजा । किन्तु संघने सोचा, 'यह दुरात्मा असत्यभाषी (पद्मप्रभ ) कहेगा कि मैंने इससे पहले जिनपतिसूरि को हराया था, इस लिये मेरे सामने ठहरनेमें असमर्थ होने के कारण उसने अपने पण्डितको भेजा है। यह विचार कर समुदाय श्री जनमतोपाध्यायके साथ अजमेर गया, और स्वयं 'जिनपतिसूरिने पद्मप्रभको शास्त्रार्थमें परास्त किया । उपाध्याय जिनमत इस शास्त्रार्थमें श्रीजिनपतिसूरिके पार्श्व में बैठे और पृथ्वीराज की सभा मध्यस्थ पण्डितों से उचित उत्तर- प्रत्युत्तर करते रहे । सम्वत् १२४२ की माघ शुक्ल पूर्णिमाके दिन श्रीजिनमतका देहावसान हुआ । इनका पूर्ण जीवनवृत्त हमें नहीं मिलता । किन्तु जो कुछ मिलता है उससे इनके असाधारण वैनुष्य और जैन-सा चिन निरीह जीवनकी अच्छी झलक मिलती है ।
I
/
[ अनुसंधान पृष्ठ : २१७ थी या ]
વરૂપમય પ્રગટ કરવાને ખાર પ્રકારના તપના આદર જીવનમાં રાખવા જોઈએ અને યથાશક્તિ તેમાં પ્રવૃત્તિ કરવાના ઉદ્યમ સેવવા ોઇએ. અન્ય દર્શના કરતાં જૈનદર્શનમાં તપ અધિક ઉચ્ચ કાટિના છે. સાચા ત્યાગ-ઈદ્રિયદમન વગેરે જૈનદર્શનકથિત તપમાં જેટલું છે તેવું અન્ય દર્શન કથિત તપમાં નથી. આજના ભૌતિકવાદના જમાનામાં પણ આશ્ચર્યમુગ્ધ બને એવી દી તપસ્યાઓ જેવી કે માસક્ષમણુ, બે માસિક ઉપવાસ, ત્રિમાસિક ઉપવાસ, વર્ધમાન તપની સંપૂર્ણ ઓળી કરતા અનેક ઉત્તમાત્માએ આજે જૈનદર્શનને અનુસરનારામાં છષ્ટગાચર થાય છે. ખરેખર ! જૈનદર્શનની બલિહારી છે. સુસ’સ્કારિક કુટુંબમાં લઘુ વયનાં બાલિકાઓ પણ આવાં તપમાં જોડાય છે. એવી તપશ્ચર્યાએ અન્યને પણ અનુમેદન રૂપે ખની કર્મક્ષયમાં સહાયક
भने छे.
( यालु)
For Private And Personal Use Only