________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
સેમેશ્વરકૃત “કીર્તિકૌમુદી'
લેખકઃ અધ્યાપક શ્રીયુત ભેગીલાલ સાંડેસરા એમ. એ.
કિ નુ રતા, રિત રાઝા મુન્ના / यामिका इव धर्मस्थ, चत्वारः स्फुरदायुवाः ॥ कुर्वन् गिरिभुवि क्रीडां, इष्टोनतपयोधरः । उल्लसच्चन्द्रका प्रीति, नीलकण्ठः करोतु ॥ सरस्वतीं सदा वन्दे, यदुपास्ति समुच्छ्रिताः। काव्यानि कुखुमानीव, सुवते कविपादपाः ॥ वन्द्यास्ते कवयो येणं, सूकिजोरमवासिता ।
कृतत्रिजगदाबाई, कीतिः भ्रमति भूभुजाम् ॥ આ પ્રમાણે ચતુર્ભુજ વિષ્ણુ, નીલકંઠ શિ, કવિએ ડેપર અનુમહ કરનાર સરસ્વતી અને રાજાઓની કીતિને ત્રિલોકમાં ફેલાવનાર કવિની સ્તુતિ કરીને સોમેશ્વર કવિ કીતિકૌમુદી છે પ્રારંભ કરે છે. “કીતિ કૌમુદી' એ ગુજરાતના મહામંત્રી વસ્તુપાલનું પ્રતિરૂપ મહાકાવ્ય છે. એના કર્તા સે, મેશ્વરદેવ વસ્તુ પોલને ઈષ્ટ મિત્ર હતું તેમ ગુજરાતના ચૌલુકય રાજ્યકર્તાઓને વંશપરંપરાગત પુરોહિત હતું. એટલે “કીતિ' મુદી' એ સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રને અનુસરતું એક સુન્દર મહાકાવ્ય હવા ૩૫રાંત વસ્તુપાલ જેવા એક સુપ્રસિદ્ધ સમકાલીન રાજપુરુષ, નામાંતિ સેનાપતિ, મણને પાત્ર વિવોપાસક, દાનેશ્વરી અને આબુ તથા ગિરનાર ઉપરનાં મન્દિરા બંધાવનાર વિખ્યાત કલાપ્રેમી ના જીવન પ્રસંગનું કાવ્યમય નિરૂપણ કરતી એક ઐતિહાસિક કૃતિ પણ બની રહે છે,
મંગલાચરણ, પછી ગ્રન્યકર્તા સંમેશ્વર પિતે વસ્તુપ ના જીવનનું નિરૂપણ કરવા શાથી પ્રેરાય એ સૂચવતાં કહે છે
कुलमुज्ज्वलमाकारं, चारुमाचारमुत्तमम् । दानं सम्मानसंपनमुन्नति नमिताहिताम् ॥ प्रज्ञामाङ्गिरसावलां, दयां भग्नभयोदयाम् । श्लोकं भूषितभूलोकं, मत्रितां न्याययन्त्रिताम् ॥ विलोक्य वस्तुपालस्य, भक्तिं चात्मनि निर्भराम् ।
श्रीसोमेश्वरदेवेन, तत्स्वरूपं निरूप्यते ॥ વસ્તુપાલનું ઉજજવલ કુલ, સુન્દર આકાર, ઉત્તમ આચાર, સન્માનયુક્ત દાન, શત્રુઓને વશ કરવાનું પરાક્રમ, અંગિરા કરતાં પણ ચઢિયાતા બુદ્ધિ, સંસાર બંધનને નાશ કરનારી દયા, ભૂલકના ભૂષણરૂપ કીર્તિ, ન્યાયસંગત મંત્રીપણું તથા પોતાને વિષે અખૂટ ભક્તિ જોઈને સેમેશ્વરદેવ એનું જીવન નિરૂપે છે,
For Private And Personal Use Only
