________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઈતિહાસના અજવાળે
લેખક શ્રીયુત મેહનલાલ દીપચંદ શેકસી. ઉપલબ્ધ જૈન સાહિત્યમાં સંખ્યાબંધ કથાનકે, વૃત્તાન્ત, આખ્યાયિકાઓદેશ તથા નગરીઓનાં નામ અને ગાત્ર તેમજ કુલ સબંધી વર્ણનનાં વિવિધ આલેખને દષ્ટિગોચર થાય છે. એ પાછળ જે યથાર્થ પ્રયત્ન કરવામાં આવે તે એ અંગેની ઐતિહાસિક શુંખલા જોડવાનું સાવ અશક્ય નથી. ઈતિહાસ જેમાં હા ભણતો ન હોય એ સર્વ બેટું અથવા તે કપનામય છે એમ કહેવું કે માનવું એ ઉતાવળિયું પગલું હાઈ, સમજદારીનો અભાવ સૂચવે છે. અલબત્ત, કેટલાક આલેખનમાં કલ્પનાનું પ્રાબલ્ય કે અતિશયતાનો ઉભરો સંભવે છતાં પ્રત્યેક બનાવને ઇતિહાસના કાંટે તેલવામાં કંઈ જ વાંધા જેવું નથી. શોધખોળની દિશામાં જે પ્રગતિ સધાઈ છે એ જોતાં અને વિદ્વાનોના મંતવ્ય પુરાતત્તવના ઊંડા અભ્યાસથી જે વલણ લઈ રહ્યાં છે એને વિચાર કરતાં જૈન સાહિત્યમાં આવતા પ્રસંગે પાછળ ઇતિહાસની કડીઓ મેળવવાનો પ્રયાસ જરૂરી છે. જેનેતર ઈતિહાસવેત્તાઓ એ સંબંધમાં જે કંઈ લખી ગયા હોય એ વાંચવાથી આપણને સહજ ખ્યાલ આવશે કે, આપણે દેશ-કાળને અનુરૂપ સાહિત્ય તૈયાર કરવામાં કેટલાં ડગ ભરવાનાં હજુ બાકી છે. કદાચ એમના અભિપ્રાય ભૂલભર્યા પણ સંભવે. એ સુધારવા આપણે તકેદારી રાખવી જોઈએ અને એ ખાતર પણ શોધ-ખેાળમાં ખાસ ઉલટ દાખવી, ઇતિહાસના તાણાવાણું મેળવવા જોઈએ.
આટલી ભૂમિકા પછી પ્રખ્યાત ઈતિહાસકાર વીસેન્ટ-એ-સ્મીથ (VincentA-Smith) પિતાના (The Early History of India) ધી અલી હીસ્ટરી ઓફ ઇન્ડિયામાં જૈનધર્મ અંગે જે છૂટા છવાયા ઉલ્લેખ કરે છે તે તરફ દષ્ટિપાત કરીશું. પા. ૯ The sacred books of the Jain sect, which are still very imperfectly known, also contain numerous historical statements and allusions of considerable value.
ભાવાર્થ: જૈન સંપ્રદાયના પવિત્ર ગ્રંથ કે જે ઘણા ઓછા પ્રમાણમાં જાણવાલેવામાં આવ્યા છે તે અતિ મહત્વની અને સંખ્યાબંધ ઐતિહાસિક માહિતી અને સૂચનાઓ પૂરી પાડે છે.'
એ દિક્ષામાં પ્રો. હમન જેકબીએ કેટલાક જાણીતા ગ્રંથનું સંપાદન કર્યું છે. છે. ગેરીનેટને એ દિશાને પ્રયત્ન પણ જાણીતા છે. પા. ૧૬.and several compositions, mostly by Jain authors, besides that of Bilhana, treat of the history of the Chalukya dynasties of the west.
For Private And Personal Use Only
